Թոնի Մորիսոնի այս ելույթը անգլերենից թարգմանեցին Լիանա Արամյանը, Անի Դավիդյանը, Եվա Խեչոյանը և Մարիա Թումանյանը՝ Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի «Թարգմանության ներածություն» դասընթացի շրջանակում։ Թարգմանությունը բնագրի հետ համեմատեց և խմբագրեց Շուշան Ավագյանը։
Գրականության նոբելյան մրցանակի շնորհման արարողությանը
Դեկտեմբերի 7, 1993թ.
Շվեդական ակադեմիայի անդամներ, տիկնայք և պարոնայք.
Պատումն ինձ համար երբեք պարզապես ժամանց չի եղել: Ես հավատացած եմ, որ այն գիտելիք յուրացնելու գլխավոր միջոցներից է: Ուստի հուսով եմ, կհասկանաք, թե ինչու եմ ելույթս սկսում այս ներածական խոսքով, որը պետք է որ լինի աշխարհի ամենահին նախադասությունը և ամենաառաջինը, որ հիշում ենք մանկությունից. «Կար-չկար . . .»։
«Կար-չկար մի ծեր կին կար: Կույր, բայց իմաստուն»։ Թե՞ ծեր տղամարդ էր: Գուցե գուրու: Կամ գրիո, որ սփոփում էր անհանգիստ երեխաներին: Ես լսել եմ այս պատմությունը, կամ ճիշտ նման մեկը, մի քանի մշակույթների բանահյուսություններում:
«Կար-չկար մի ծեր կին կար: Կույր: Իմաստուն»:
Իմ իմացած տարբերակում նա ստրուկների դուստրն է, սև, ամերիկացի, ապրում է միայնակ քաղաքից դուրս գտնվող մի փոքր տան մեջ: Նրա իմաստնության համբավը ոչ նմանն ունի, ոչ էլ հարցականի տակ է դրվում: Իր համայնքում նա և՛ օրենքն է, և՛ օրինազանցությունը: Այն հարգանքն ու ակնածանքը, որոնց նա արժանանում է, տարածվում են իր շրջապատից անդին, դեպի հեռու վայրեր, դեպի այն քաղաքը, որտեղ գյուղի մարգարեների մտածողությունը զվարճանքի աղբյուր է:
Մի օր կնոջն այցելում են երիտասարդներ, որոնց նպատակը կարծես նրա պայծառատեսությունը հերքելն է ու նրան վարկաբեկելը, քանզի նրանք հավատացած են, որ նա խարդախ է: Նրանց ծրագիրը պարզ է. նրանք մտնում են կնոջ տուն ու տալիս են այն միակ հարցը, որի պատասխանը կախված է նրանց միջև եղած տարբերությունից. տարբերություն, որը նրանք դիտարկում են որպես խորը անկարողություն՝ նրա կուրությունը: Նրանք կանգնում են կնոջ առջև և նրանցից մեկն ասում է. «Ծեր կին, ձեռքումս թռչուն ունեմ: Ասա ինձ, այն կենդանի՞ է, թե՞ մեռած»:
Կինը չի պատասխանում, և հարցը կրկնվում է. «Ձեռքումս պահած թռչունը կենդանի՞ է, թե՞ մեռած»:
Նա կրկին չի պատասխանում: Նա կույր է և չի կարող տեսնել ո՛չ իր այցելուներին, ո՛չ էլ նրանց ձեռքում եղածը: Նա չգիտի նրանց մաշկի գույնը, սեռը կամ հայրենիքը: Միայն գիտի նրանց շարժառիթը:
Ծեր կնոջ լռությունն այնքան երկար է տևում, որ երիտասարդները դժվարությամբ են զսպում իրենց ծիծաղը:
Վերջապես նա խոսում է՝ մեղմ, բայց խիստ ձայնով: «Ես չգիտեմ,- ասում է նա:- Չգիտեմ արդյոք ձեռքումդ պահած թռչունը մեռած է, թե կենդանի, բայց գիտեմ, որ այն քո ձեռքում է: Այն քո ձեռքում է»:
Նրա պատասխանը կարելի է հասկանալ հետևյալ կերպ. եթե այն մեռած է, ապա՝ կամ նրան այդպես ես գտել, կամ ինքդ ես սպանել: Եթե այն կենդանի է, դեռ կարող ես սպանել: Նրա կենդանի մնալը քո որոշումն է: Ամեն դեպքում, պատասխանատվությունը քոնն է:
Իրենց ուժն ու կնոջ անօգնականությունը ի ցույց դնելու համար երիտասարդ այցելուները հանդիմանվում են. նրանց ասվում է, որ պատասխանատու են ոչ միայն ծաղրանքի համար, այլև կյանքի փոքրիկ կտորի համար՝ զոհաբերված հանուն այդ նպատակի: Կույր կինը տեղափոխում է ուշադրությունը ուժի պնդումներից դեպի գործիքը, որի միջոցով այդ ուժը կիրառվում է:
Ենթադրությունը, թե ինչ կարող է խորհրդանշել ձեռքում եղած թռչունը (սեփական փխրուն մարմնից բացի) միշտ գրավել է ինձ, հատկապես հիմա, երբ մտածում եմ այն աշխատանքի մասին, որն ինձ բերել է այս շրջապատ: Ուստի ես ընտրում եմ թռչունին ընթերցել որպես լեզու, իսկ կնոջը՝ որպես փորձառու գրող: Նա անհանգստացած է, թե ինչպես է լեզուն, որով նա երազում է, որը նրան տրվել է ի ծնե, ձեռնածվում, ծառայեցվում, նույնիսկ իրենից հետ պահվում ի շահ ստոր նպատակների: Լինելով գրող՝ նա լեզուն ընկալում է մասամբ որպես համակարգ, մասամբ որպես կենդանի բան, որը վերահսկելի է, բայց հիմնականում որպես գործորդություն՝ հետևանքներով գործողություն: Եվ ուրեմն հարցը, որը երեխաները տալիս են նրան՝ «Այն կենդանի՞ է, թե՞ մեռած», անիրական չէ, որովհետև նա մտածում է, որ լեզուն ենթակա է մահվան, ջնջման, հարկավ՝ վտանգված և փրկելի միայն կամքի ջանքերով: Նա հավատում է, որ, եթե իր այցելուների ձեռքի թռչունը մեռած է, խնամակալներն են պատասխանատու դիակի համար: Նրա համար մեռած է ոչ միայն այն լեզուն, որով այլևս չեն խոսում կամ գրում, այլև անզիջում լեզուն, որ զմայլվում է իր իսկ կաթվածով: Ինչպես պետական լեզուն, գրաքննված ու գրաքննող: Անողոք իր ոստիկանական պարտականություններում, այն չունի որևէ այլ ցանկություն կամ նպատակ, քան իր թմրեցնող ինքնապաշտամունքի, իր բացառիկության և գերակայության ազատ տիրույթի պահպանումը: Որքան էլ մահամերձ, այն առանց ազդեցության չէ, քանի որ աշխուժորեն խափանում է բանականությունը, լռեցնում խղճի ձայնը, ճնշում մարդկային ներուժը: Քննության անընդունակ, այն չի կարող ձևավորել կամ հանդուրժել նոր գաղափարներ, ձևակերպել այլ մտքեր, պատմել ուրիշ պատմություն, խզել շփոթեցնող լռություններ: Դարբնված տգիտությունը վավերացնելու և արտոնությունը պահպանելու համար, պաշտոնական լեզուն շլացուցիչ փայլի աստիճանի հղկված զրահազգեստ է, պատյան, որից ասպետը վաղուց արդեն հեռացել է: Այնուամենայնիվ ահա այն՝ համր, գիշատիչ, սենտիմենտալ: Դպրոցականների մեջ ակնածանք խանդավառող, բռնակալներին ապաստան տվող, հանրության մեջ կայունության, ներդաշնակության կեղծ հիշողություններ ոգեկոչող:
Նա համոզված է, որ երբ լեզուն մեռնում է՝ անուշադրության, անգործածության, անտարբերության և արժեզրկման պատճառով, կամ սպանվում հրամանով, դրա վախճանի համար պատասխանատու է ոչ միայն ինքը, այլև բոլոր կիրառողներն ու կերտողները: Իր երկրում երեխաները կուլ են տվել իրենց լեզուները և փոխարենը փամփուշտներ են գործածում արձագանքելու պապանձման, անկարողության մատնված ու անկարող դարձնող լեզվի դատարկությանը, մի լեզու, որից չափահասները լրիվ հրաժարվել են որպես իմաստավորման, ուղղորդման կամ սեր արտահայտելու միջոց: Բայց նա գիտի, որ լեզվաինքնասպանությունը միայն երեխաների ընտրությունը չէ: Այն տարածված է պետության գլուխ կանգնած մանկամիտների և իշխանության առևտրականների շրջանում, որոնց տարհանված լեզուն թողնում է նրանց անհաղորդ իրենց մարդկային բնազդին, քանզի նրանք միայն խոսում են իրենց ենթարկվողների հետ կամ ենթարկեցնելու համար:
Լեզվի պարբերական թալանը կարելի է հասկանալ կիրառողների՝ դրա նրբերանգային, բարդ, մանկաբարձական հատկություններից հրաժարվելու հակումից՝ հանուն սպառնալիքի ու հպատակեցման: Ճնշող լեզուն ավելին է, քան բռնության ներկայացումը, այն ինքնին բռնություն է, ավելին է, քան գիտելիքի սահմանափակման ներկայացումը, այն ինքնին գիտելիքի սահմանափակում է: Լինի այն քողարկող պետական լեզուն, թե անմիտ մեդիայի շինծու լեզուն, լինի այն վեհ ակադեմիական, բայց կարծրացած լեզուն, թե գիտության ապրանքայնամետ լեզուն, լինի այն առանց բարոյականության օրենքի չարամիտ լեզուն, թե փոքրամասնությունների օտարացմանը միտված լեզուն, որը թաքցնում է իր ռասիստական ավարը գրական հեգնանքի ներքո՝ այն պետք է մերժվի, փոփոխվի և բացահայտվի: Դա այն լեզուն է, որն արյուն է խմում, խոցելիություններ է հանգրվանում, հարգարժանության և հայրենասիրության կրինոլինների տակ իր ֆաշիստական երկարաճիտք կոշիկներն է թաքցնում, մինչ աննահանջ շարժվում է դեպի վերջնահաշվարկն ու դատարկված միտքը: Սեքսիստական լեզուն, ռասիստական լեզուն, թեիստական լեզուն՝ բոլորը բնորոշ են տիրապետման ոստիկանական լեզուներին և չեն կարող, չեն թույլատրում ստեղծել նոր գիտելիք կամ խրախուսել գաղափարների փոխանակումը:
Ծեր կինը խորապես գիտակցում է, որ ոչ մի վարձկան մտավորական կամ անհագ բռնապետ, ոչ մի գնված քաղաքական գործիչ կամ դեմագոգ, ոչ մի կեղծ լրագրող չի համոզվի իր այս մտքերով: Կա և միշտ կլինի բորբոքող լեզու, որը քաղաքացիներին կշարունակի պահել զինված ու զինվող, մորթված ու մորթող առևտրի կենտրոններում, դատարաններում, փոստային բաժանմունքներում, խաղահրապարակներում, ննջարաններում ու փողոցներում. կա և միշտ կլինի խառնակիչ, հուշարձանացնող լեզու, որը կքողարկի կյանքի անտեղի կորստի ափսոսանքն ու վատնումը: Դեռ կլինի դիվանագիտական լեզու՝ հանդուրժելու բռնաբարությունը, կտտանքը, մարդասպանությունը: Կա ու կլինի ավելի գայթակղիչ, մուտացված լեզու՝ նախագծված խեղդելու կանանց, լցնելու նրանց կոկորդը՝ պաշտետ արտադրող սագերի պես, սեփական անասելի, զանցառող բառերով, դեռ կլինի վերահսկողության լեզու՝ քողարկված որպես հետազոտություն, կլինի քաղաքականության և պատմության լեզու՝ հաշվարկված միլիոնավոր մարդկանց տառապանքը լռեցնելու, հմայքով տոգորված լեզու՝ դրդելու դժգոհներին և զրկվածներին հարձակվել իրենց հարևանների վրա, ամբարտավան պսևդո-էմպիրիկական լեզու՝ մոգոնված ստեղծագործ մարդկանց թերարժեքության ու հուսահատության վանդակներում կողպելու համար:
Պերճության, շքեղության, գիտական հղումների ներքո, որքան էլ հուզիչ կամ գայթակղիչ, այսպիսի լեզվի սիրտը հյուծվում է, կամ գուցե ընդհանրապես չի բաբախում, եթե թռչունն արդեն մեռած է:
Նա մտածել է, թե ինչպիսին կարող էր լինել ցանկացած գիտակարգի մտավորական պատմությունը, եթե այն չստիպեր կամ ստիպված չլիներ ժամանակ ու կյանք վատնել հանուն գերիշխանության արդարացման և ներկայացման՝ բացառման մահացու խոսույթներ, որ արգելափակում են ճանաչողության հասանելիությունը թե՛ բացառողի, թե՛ բացառվողի համար:
Բաբելոնյան աշտարակի պատմության սովորական խորհուրդն այն է, որ փլուզումը դժբախտություն էր: Որ բազում լեզուների շեղումը կամ ծանրությունն էին, որ հանգեցրին աշտարակի ձախողված ճարտարապետությանը: Որ մեկ միակուռ լեզուն կարագացներ շինարարությունը, և դրախտը հասանելի կլիներ: Ո՞ւմ դրախտը, մտածում է նա: Եվ ի՞նչ տեսակի դրախտ: Գուցե Եդեմի նվաճումը վաղաժամ էր, մի փոքր հապճեպ, եթե ոչ ոք ժամանակ չէր տրամադրել այլ լեզուներ, այլ հայացքներ, այլ պատումներ հասկանալու: Եթե փորձեին, գուցե պատկերացրած դրախտը հենց իրենց ոտքերի տակ գտնեին: Խրթին, աշխատատար, այո, բայց դրախտի ընկալումը որպես կյանք, ոչ թե որպես հետմահու կյանք:
Նա չէր ցանկանա իր երիտասարդ այցելուների մոտ տպավորություն թողնել, որ լեզվին պետք է ստիպել կենդանի մնալ, սոսկ լինելու համար: Լեզվի կենդանությունն ընկած է դրանով խոսողների, կարդացողների, գրողների իրական, մտացածին և հնարավոր կյանքերը նկարագրելու ունակության մեջ: Թեև լեզվի կեցվածքը երբեմն փորձառությունը տեղահանելն է, այն փորձառության փոխարինող չէ: Այն կամարվում է դեպի այն տեղը, որտեղ կարող է ընկած լինել իմաստը: Երբ Միացյալ Նահանգների մի նախագահ, իր՝ գերեզմանոցի վերածված երկրի մասին խորհելիս, ասաց հետևյալը՝ «Աշխարհը դժվար թե նկատի կամ երկար հիշի այն, ինչ ասում ենք այստեղ. բայց այն երբեք չի մոռանա, թե ինչ են արել այստեղ», նրա պարզ խոսքերը ոգեշնչող էին իրենց կյանք պահպանող հատկություններով, քանզի դրանք հրաժարվում էին բովանդակել 600,000 զոհվածների իրականությունը հեղակործան ռասայական պատերազմում: Հրաժարվելով հուշարձանացնել, արհամարհելով «վերջնական խոսքը», ճշգրիտ «ամփոփումը», ընդունելով դրանց «ավելացնելու կամ նվազեցնելու աղքատիկ ուժը», նրա բառերը ազդանշում են պատկառանք առ անորսալիությունը կյանքի, որը լեզուն սգում է: Հենց այդ պատկառանքն է, որ հուզում է կնոջը, գիտակցումը, որ լեզուն երբեք մեկընդմիշտ չի կարող հասնել կյանքին: Եվ պետք էլ չէ, որ հասնի: Լեզուն երբեք չի կարող «ըմբռնել» ստրկատիրությունը, ցեղասպանությունը, պատերազմը: Ոչ էլ պետք է ձգտի դա անել կարողանալու ամբարտավանությանը: Լեզվի ուժը, լեզվի երանությունը դեպի անասելին խոյանալու մեջ է:
Լինի այն հոյակապ, թե նեղ, գետնի տակ փորող, պայթեցնող, թե սրբացնելուց հրաժարվող. լինի այն բարձրաձայն ծիծաղ, թե անայբուբեն ճիչ, անպարկեշտ խոսք, թե նախընտրված լռություն, անբռնաբար լեզուն մղվում է դեպի գիտելիքը, ոչ թե դրա ավերումը: Բայց ո՞վ չգիտի գրականության մասին՝ արգելված, որովհետև քննող է, վարկաբեկված՝ որովհետև քննադատող է, ջնջված՝ որովհետև այլընտրական է: Եվ որքա՞ն շատերն են իրենց անարգված զգում ինքնահոշոտված լեզվի մտքից:
Բառագործությունը վսեմ բան է, մտածում է նա, որովհետև այն գոյացնող է. այն ստեղծում է իմաստ, որն ապահովում է մեր տարբերությունը, մեր մարդկային տարբերությունը՝ այն ձևը, որով մենք նման չենք որևէ այլ կյանքի:
Մենք մեռնում ենք: Դա կարող է լինել կյանքի իմաստը: Բայց մենք լեզու ենք արարում: Դա կարող է լինել մեր կյանքի չափը:
«Կար-չկար . . .», այցելուները ծեր կնոջը հարց են տալիս: Ովքե՞ր են նրանք, այդ երեխաները: Ի՞նչ քաղեցին հանդիպումից: Ի՞նչ լսեցին այդ վերջնական խոսքում. «Թռչունը ձեր ձեռքում է»: Նախադասություն, որն ուղղորդում է դեպի հնարավո՞րը, թե՞ որը սողնակն է գցում: Գուցե այն, ինչ երեխաները լսեցին հետևյալն էր. «Դա իմ խնդիրը չէ: Ես ծեր եմ, կին, սև, կույր: Իմ ունեցած իմաստնությունն այս պահին իմանալն է, որ ձեզ չեմ կարող օգնել: Լեզվի ապագան ձերն է»:
Նրանք կանգնած են այնտեղ: Ենթադրե՞նք նրանց ձեռքում ոչինչ չկար: Ենթադրե՞նք այցելությունն ընդամենը խորամանկություն էր, հնարք, որ իրենց հետ խոսեին, լուրջ ընդունեին, քանզի նախկինում այդպես չէր եղել: Հնարավորություն ընդհատելու, խախտելու չափահասների աշխարհը, իրենց մասին, իրենց համար, բայց ոչ երբեք իրենց հետ խոսույթի ժանտահոտը: Հարցերը հրատապ են, ներառյալ այն, որը հարցրեցին. «Մեր ձեռքում պահած թռչունը կենդանի՞ է, թե՞ մեռած»: Գուցե հարցը նշանակում էր. «Կարո՞ղ է որևէ մեկը մեզ ասել՝ ինչ է կյանքը, ինչ է մահը»: Ոչ մի հնարք, ոչ մի հիմարություն: Ուղիղ հարց՝ արժանի իմաստունի ուշադրությանը: Ծերի: Եվ եթե ծերն ու իմաստունն էլ, նա՝ ով ապրել է կյանքը, հանդիպել մահվան, չի կարող նկարագրել, ապա ո՞վ է կարող:
Բայց նա չի անում դա. նա հետ է պահում իր գաղտնիքը, ինքն իր մասին լավ կարծիքը, իր վարդապետական հայտարարությունները, իր արվեստն առանց պարտականության: Նա պահում է իր հեռավորությունը, պարտադրում է այն և նահանջում դեպի մեկուսության եզակիությունը սոփեստական, արտոնյալ տարածքում:
Ոչինչ, ոչ մի բառ չի հետևում նրա փոխանցման մասին հայտարարությանը: Լռությունն այդ խորն է, ավելի խորը, քան առկա իմաստը այն բառերի, որոնք նա արտասանել է: Այն թրթռում է, այդ լռությունը, և երեխաները՝ ձանձրացած, լցնում են այն տեղում հորինված լեզվով:
«Չկա՞ մի ուղերձ,- հարցնում են նրան,- չկա՞ն բառեր, որ կօգնեն մեզ ճեղքել ձախողումների քո դոսյեից, տվածդ դասից, որն ընդհանրապես դաս չէ, որովհետև մենք ուշադիր հետևում ենք արածիդ, ինչպես նաև ասածիդ. հետևում ենք այն պատնեշին, որ կանգնեցրել ես մեծահոգության և իմաստության միջև:
Մենք չունենք մեր ձեռքում ոչ կենդանի, ոչ էլ մեռած թռչուն: Ունենք միայն քեզ ու մեր կարևոր հարցը: Մեր ձեռքի ոչինչն արդյո՞ք մի բան էր, որի շուրջ չկարողացար խորհել, անգամ գուշակել: Չե՞ս հիշում երիտասարդ լինելը, երբ լեզուն հմայություն էր առանց իմաստի: Երբ այն, ինչ կարող էիր ասել՝ չէր կարող իմաստ ունենալ: Երբ անտեսանելին այն էր, ինչ երևակայությունն էր ձգտում տեսնել: Երբ հարցերն ու պատասխանների պահանջներն այնքան ուժեղ էին այրում, որ չիմանալուց դողում էիր կատաղի:
Արդյո՞ք մեր գիտակցությունը պետք է սկսվի այն կռվով, որը քեզ պես հերոսներն ու հերոսուհիներն արդեն կռվել և պարտվել են, մեր ձեռքում թողնելով ոչինչ բացի նրանից, ինչ դու ես պատկերացնում, որ այնտեղ է: Քո պատասխանը արվեստական է, բայց այդ արվեստականությունը մեզ ամաչեցնում է և պետք է քեզ էլ ամաչեցնի: Պատասխանդ անպարկեշտ է իր ինքնաշնորհավորանքով: Հեռուստատեսության համար գրված սցենար, որն իմաստ չունի, եթե մեր ձեռքում ոչինչ չկա:
Ինչո՞ւ ձեռքդ չպարզեցիր, չդիպար մեզ քո փափուկ մատներով, չհետաձգեցիր քաղվածքը ձայնագրված ելույթից, դասը, որ իմանաս, թե ով ենք մենք: Մի՞թե այնքան արհամարհելի էր մեր հնարքը, մեր մոդուս օպերանդին, որ չկարողացար տեսնել մեր անինքնավստահությունը, թե ինչպես գրավել քո ուշադրությունը: Մենք երիտասարդ ենք: Ոչ հասուն: Մեր կարճ կյանքի ողջ ընթացքում լսել ենք, որ պետք է պատասխանատու լինենք: Ի՞նչ կարող է դա նշանակել աղետի վերածված այս աշխարհում, որտեղ, ինչպես մի բանաստեղծ ասել էր՝ «ոչինչ պետք չէ բացահայտել, քանզի ամեն ինչ արդեն մերկերես է»: Մեր ժառանգությունն անարգանք է: Ուզում ես, որ քո ծեր, դատարկ աչքերն ունենանք և տեսնենք միայն դաժանություն ու միջակություն: Մի՞թե մտածում ես այնքան հիմար ենք, որ նորից ու նորից խաբենք ինքներս մեզ ազգայնության հորինվածքով: Ինչպե՞ս ես համարձակվում խոսել մեզ հետ պարտականությունից, երբ մինչև գոտկատեղը խրված ենք անցյալիդ թույնի մեջ:
Դու փոքրացնում ես մեզ և փոքրացնում ես թռչունին, որը մեր ձեռքում չէ: Միթե՞ մեր կյանքի համար չկա համատեքստ: Չկա՞ մի երգ, գրականություն, կենսանյութով լի բանաստեղծություն, փորձառության հետ կապված պատմություն, որ կարող ես փոխանցել՝ օգնելու մեզ ուժեղ սկսել: Դու չափահաս ես: Ծեր, իմաստուն: Հերիք է մտածես երեսդ փրկելու մասին: Մտածիր մեր կյանքերի մասին և պատմիր մեզ քո մասնավորեցված աշխարհի մասին: Պատմություն հորինիր: Պատումը արմատական է. ստեղծվելու պահին այն ստեղծում է նաև մեզ: Չենք մեղադրի քեզ, եթե հասողությունդ գերազնացում է բռնածդ, եթե սերն այնպես է բռնկում բառերդ, որ դրանք այրվում են և թողնում ոչինչ, բացի կիզումից: Կամ եթե, վիրաբույժի մատների վերապահությամբ, բառերդ կարեր են դնում միայն տեղերում, որտեղ հնարավոր է արյուն հոսի: Գիտենք, որ երբեք չես կարողանալու ճիշտ ձևով անել դա՝ մեկընդմիշտ: Կիրքը երբեք բավարար չէ, ոչ էլ հմտությունը: Բայց փորձիր: Հանուն մեզ և քեզ մոռացիր անունդ փողոցում, ասա մեզ, թե ինչ էր քեզ համար աշխարհը մութ տեղերում և լույսում: Մի ասա՝ ինչին հավատանք, ինչից վախենանք: Ցույց տուր մեզ հավատի լայն փեշը և կարը, որ արձակում է վախի քողը: Դու, ծեր կին, կուրությամբ օրհնված, կարող ես խոսել լեզվով, որը մեզ ասում է այն, ինչ միայն լեզուն է կարող՝ ինչպես տեսնել առանց նկարների: Լեզուն է միայն մեզ պաշտպանում անանուն բաների վախենալիությունից: Լեզուն է միայն խորհրդածություն:
Պատմիր մեզ՝ ինչ է նշանակում կին լինել, որ հասկանանք՝ ինչ է նշանակում տղամարդ լինել: Ինչ է շարժվում լուսանցքում: Ինչ է նշանակում տուն չունենալ այս տեղում: Իմացածդ տնից հոսանքով քշվել: Ինչ է նշանակում ապրել քաղաքների եզրին, որոնք չեն հանդուրժում քո ընկերակցությունը:
Պատմիր մեզ նավերի մասին, որոնց ափերից վտարեցին Զատիկին, դաշտում ընկերքի մասին: Պատմիր մեզ սայլի մեջ ստրուկների մասին, ինչպես էին նրանք այնքան մեղմ երգում, որ նրանց շունչը և թափվող ձյունն անտարբերելի էին: Ինչպես էին նրանք ամենամոտ ուսից կանխազգում, որ հաջորդ կանգառն իրենց վերջինն է լինելու: Ինչպես էին ձեռքերն իրենց սեռին աղոթքաձև հպած, մտածում տաքության, հետո արևի մասին: Բարձրացնում էին իրենց երեսները, ասես այն վերցնելու համար: Շրջվում՝ ասես այն վերցնելու համար: Նրանք կանգ են առնում հյուրատան մոտ: Սայլապանն ու իր ընկերը լապտերով ներս են գնում, թողնելով նրանց մթության մեջ մեղմ երգելիս: Սմբակների տակի ձյան վրա ձիու պարապ գոլորշին և հսսոցն ու հալոցը սառչող ստրուկների նախանձն են շարժում:
Հյուրատան դուռը բացվում է. մի աղջիկ ու մի տղա են հեռանում դրա լույսից: Նրանք բարձրանում են սայլի մեջ: Երեք տարի անց տղան հրացան կունենա, բայց հիմա նրա ձեռքերում լապտեր է և տաք խնձորօղով կուժ: Նրանք այն բերանից բերան են փոխանցում: Աղջիկը հաց է առաջարկում, մսի կտորներ ու ևս մի բան՝ հայացք այն մեկի աչքերի մեջ, ում ուտելիք է մատուցում: Մի բաժին՝ յուրաքանչյուր տղամարդու, երկու բաժին՝ յուրաքանչյուր կնոջ համար: Եվ մի հայացք: Նրանք հայացքը վերադարձնում են: Հաջորդ կանգառը կլինի նրանց վերջինը: Բայց ոչ այս մեկը: Այս մեկը ջերմացնող է»:
Նորից լռություն է տիրում, երբ երեխաները ավարտում են իրենց խոսքը, մինչև որ կինը կոտրում է լռությունը:
«Վերջապես,- ասում է նա,- ես վստահում եմ ձեզ: Ես վստահում եմ ձեզ թռչունին, որը ձեր ձեռքում չէ, որովհետև դուք իսկապես բռնել եք այն: Նայեք: Որքան սիրուն է, այս բանը, որ մենք արեցինք՝ միասին»:
