Գալիս եմ քրջի բազար, իսկ այնտեղ կանայք ամուսինների մումիաներն են ծախում՝ Մեծ Հայրենականի վետերանների: Ու պառկած չեն մումիաները, կանգնած են լավ հղկած տախտակների վրա: Համարյա բոլոր մումիաները զինվորական համազգեստով էին. մեկը լեյտենանտ, մյուսը՝ մայոր, փտած կիտելով, երրորդը՝ հասարակ զինվորիկ: Մեկինը հնդկացու տարազով չորացրած տաջիկ էր. մինչև պատերազմը դերասան էր եղել Դուշանբեում: Ու շքեղ զարդարված են մումիաները. մի քանիսի աչքերի փոխարեն նույնիսկ թանկարժեք քարեր են: Խեղճ չքավոր տատիկները քափուքրտինք մտած իրար մոտ պարծենում ու իրարից խոսք խլելով՝ գովում են իրենց ապրանքը, սակարկում գնորդի հետ:
— Իմ Վանյոկը տասնյոթ տարեկան էր, որ ճակատ գնաց: Ու ես էլ էսպես աղջիկ մնացի: Բայց չեմ ափսոսում: Ոնց որ մեխը՝ իմ սերը պահպանել, տարիների միջով բերել-հասցրել եմ էս օրվան: Իմ սենյակով մեկ նրա կարներն են, նկարնե՛րը, նկարնե՛րը, նկարնե՛րը: Կոնտուզիայից հետո չարչարվում էր, չէր կարում տղամարդ դառնա, հա՜ լաց էր լինում: Բայց պատերազմի վերջում համենայնդեպս ամուսնացանք: Սպասում էի, որ լավանա, երեխի տեր դարձնի ինձ: Պատերազմը վերջացավ, բոլորն ուրախ են, իսկ նա քառասունվեցի դեկտեմբերին մեռավ հոսպիտալում: Ցուրտ էր էնտեղ: Այ սրտից էլ մեռավ: Բարի էր եղել հաշմանդամների հանդեպ, դրա համար էլ կառավարությունը որոշեց նրան հետմահու պարգևատրել: Օգնություն տվին, ուրեմն, որ մումիա սարքենք: Սարքողն էլ սկզբում էն տեսակ գեշն էր, աչքածակ, ռուս էլ չլիներ ոնց որ, օտար էր մի տեսակ… (հրեա էր երևի):
— Վա՜յ, բա ես ինչքան եմ տանջվել: Մեր բնակարանը խոնավ էր. լուսամուտները՝ հյուսիս: Հիսունական թվերին էր, քրոջս հետ զգում ենք՝ մի հոտ է ընկել տունը, մի հո՜տ: Բոլոր հիսունականներին, մինչև հիսունվեցը էդ գեշ հոտը կար: Մեր բնակարանն էդ ժամանակ պուճուր էր: Ման եկա, ման եկա, վեց տարի տունը քրքրեցի, վերջը գտա: Սերյոգան էր բորբոսնել: Հենց պատշգամբի մոտ էր կանգնած, ու թևը ցուրտը տարել էր: Բժիշկ կանչեցի, եկավ, աչքերը չռել է վրաս, թե, բա, մեռել ե՞մ բուժելու: Ասում եմ՝ մեռել չի, ամուսինս է, Սերգեյ Աֆանասևիչ Պետրենկոն, պատերազմի հերոս: Իսկ բժիշկը՝ «Ի՞նչ մումիա, ոնց որ եգիպտական փարավոնի՞նը»: «Կառավարությունն է որոշել»՝ ասում եմ: Սա էլ, վայ թե կոմունիստ էր. «Մենք մի մումիա ունենք, ասում է, Վլադիմիր Իլյիչը: Իսկ ես ձեր վրա դիմում կտամ ուր հարկն է»: —«Էդ ո՞ւր»: —«Որ ՀԻՄՆԱՐԿԸ պետք է, էնտեղ էլ կտամ»,— ասում է:
— Հա՜, շատ չարչարանք քաշեցինք պատերազմից հետո,— թառանչում է մի ուրիշ տատիկ: Հենվել է իր մումիային ու թառանչում է: Այստեղ նկատեցին ինձ, ու ժպիտ եկավ երեսներին:
— Արի, աղջի՛կս, արի, համ մեր ապրանքից կպատմենք, համ թանկ չենք ուզի:
— Վախենամ՝ փողս չհերիքի:
— Բան չկա, աղջի՛կս, մաս-մաս կտաս: Ես իմ հնդկացուն ոչ մի գնով չէի ծախի, կպահեի, աչք չէի կտրի մինչև մեռնելս, հետո թոռներիս կթողեի, բայց դու էլ գիտես՝ ինչ ժամանակներ են:
Մյուս տատիկներն աղմկեցին, իրար անցան. — Ուտելու բան չկա, թոռներին էլ պիտի կերակրենք: — Հացի փող է պետք, թե չէ ի՞նչ է, մենք մեր ամուսինների դավաճա՞նն ենք:
— Այլ ես իրա մատը մատանի կդնեմ, իսկ դու, արտասահմանցի՛ աղջի՛կս, մատանին կծախես ու կամպուտր կառնես:
— Բայց ո՞նց եմ տանելու:
— Տաքսի կբռնես: Տուփը ունենք, երեք միլիմետրանոց ֆաներայից, պինդ, մեջը բամբակ, որ լավ պահպանվի:
— Չես փոշմանի: Կզարդարի բնակարանդ:
— Վերցրո՛ւ, վերցրո՛ւ, — նորից գվվացին տատիկները:
— Բայց փտած չի՞ ձեր էդ հնդկացին:
— Ի՜նչ ես ասում, վաթսուն թվին լավ նորոգել ենք: Մյունխենի ձեր պատկերասրահի համար իսկը կլինի: Տղաս էր օգնում հորը ամրացնելիս: Գիտուն է տղաս: Երեխա ժամանակ, պատերազմից հետո, հա՜ փորփրում-փորփրում էր հորը, հետազոտում էր, հետաքրքրվող երեխա էր, վերջն էլ բռնեց ու կենսաբան դառավ: Թաղի երեխեքն էլ զարմանք էին կտրել. բախտդ բերում է, հա՜, որտեղից էլ հայտնվեց հորդ էդ մումիան: Իսկ նա հպա՜րտ էր, կառավարությունն է կարգադրել, ասում է, ու էդպես էլ եղավ: Բոլորը նախանձում էին: Այ կառնես մումիան, կդնես մեծ սենյակում, պահարանի կողքին, ու քեզ էլ կնախանձեն:
— Ավելի լավ է իմ Անդրեյ Պետրովիչին առնես: Կախարդական է, բոլորին բուժում է: Տեր հայրն է նրան օծել, տասը ռուբլով, վաղո՜ւց: Այ նա էլ սկսեց երջանկություն բերել բոլորին: Մի անգամ հարևանուհիներից մեկը եկավ, ասում է՝ ստամոքսի քաղցկեղ ունեմ, լաց է լինում խեղճը: Ես էլ ասում եմ՝ մեր Անդրեյ Պետրովիչի հետ մի գիշեր նույն սենյակում քնի, կտեսնես՝ հետքն էլ չի մնա: Ու պատկերացրու՝ հետք էլ չմնաց: Էծի նման ված է տալիս, յոթանասուն տարեկան է արդեն, բայց էլի էն էծն է: Հախնդրում-աղաչում էր՝ գոնե մի մատը տուր: «Ոնց որ եկեղեցում՝ մասունք կլինի»,— ասում է, բայց ինքը, սրիկա՜, անհավատ է: Վերջը, դժվար ժամանակներ եկան, ու մի սև օր մատը ծախեցի դրան, իսկ Նա ջղայնացավ վրաս, որ մատը կտրել եմ: Ու ծանր հիվանդացա: Կատյա աղջիկս ինձ ոտի հանեց: Իսկ հիմա Կատյան չկա, մահացել է, ոչ ոք չունեմ Անդրեյից բացի, ու հացի փող չկա, ու նրանից բաժանվելն էլ դժվար է,— տատիկը գրկեց մումիան ու հեկեկաց: Մյուսները նետվեցին նրան հանգստացնելու, թե՝ մումիան կփչացնես, ու ֆշշացին վրաս:
— Ի՞նչ ես աչքերդ չռել-կանգնել: Կամ առ, կամ գնա, թե չէ մեր առևտուրին աչքով կտաս:
Ես երեք անգամ թքեցի ու դանդաղ քայլեցի դեպի շուկայի ծայրը, որտեղ պակաս լկտի տատիկները միայն գլուխներ էին ծախում: Սրանք այդքան չէին պարծենում իրենց ապրանքով: Գլուխներն էլ ամուսինների չէին, առաջներում էժանով առած գլուխներ էին, կամ պատերազմից հետո, կամ ավելի թարմ՝ Աֆղանստանից բերած: Արտասահմանյան ապրանք էլ էր հանդիպում՝ Հարավսլավիայից:
Մոտեցա վաճառողներից մեկին: Տեղավորվել էր փայտե արկղերի վրա ու տախտակին դրած՝ կնոջ ձեռք էր ծախում, ձեռքի վրա էլ ջանասեր խնամքով սիրտ էր ասեղնագործած, սրտի վրա՝ խաչ, ուղիղ թաթին:
—Ա՛ռ,— ասում է,— լիտվական ձեռք է, լիտվական ձեռք: Անձամբ եմ չորացրել, անձամբ ասեղնագործել եմ, օծված ձեռք է: Էժան եմ տալիս, աղջի՛կս: Ընդամենը տասնհինգ դոլար:
— Տա՛սը:
— Տասներե՛ք:
Գնեցի նրանից այդ «լիտվական ձեռքը», չնայած կասկածում էի, որ փչոց է այդ ամենը, ու ձեռքը առել է մոսկովյան որևէ դիարանից կամ հիվանդանոցից: Ձեռքը հենց այնպես արտասահման չես տանի: Մաքսատունը չի թողնի: Համ էլ ինչի՞ս է պետք այնտեղ, իսկ այստեղ՝ Մոսկվայում, կարելի է բարի գործ անել: Կտանեմ Նաստյային: Ուրբաթ ծննդյան օրն է:
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Ներսես Աթաբեկայնի
