Լեհ բանաստեղծ, գրականագետ, մշակութաբան, հրապարակախոս, հումանիտար գիտությունների դոկտոր: Ծնվել է 1958-ին, հյուսիսային Լեհաստանի Բըդգոշչ քաղաքում: Երկար տարիներ 19-20-րդ դարերի լեհական գրականություն է դասավանդել տեղի համալսարանում: «TEMAT» գրական, բանասիրական, հրապարակախոսական երկամսյա պարբերականի հիմնադիր գլխավոր խմբագիրն է:
Հայրենիքում և արտերկրում հրատարակել է ավելի քան 50 գիրք (բանաստեղծական ժողովածուներ, էսսեներ, կենսագրական – պատմական բնույթի հետազոտություններ, գրականագիտական հոդվածներ ու գիտական մենագրություններ): 1950-60-ականներին ծնված գրական սերնդի թերևս ամենահայտնի բանաստեղծն է նա Լեհաստանում, ում յուրաքանչյուր գիրքը բուռն բանավեճերի տեղիք է տվել, հարուցել ծայրահեղ իրարամերժ գնահատականներ: Այդուհանդերձ նա արժանացել է լեհական հեղինակավոր գրական մրցանակների (Անջեյ Բուրսայի, Ստանիսլավ Վիսպյանսկու, Կլեմենս Յանիցկու, 3 անգամ Ռիշարդ Միլչևսկի-Բրունայի անվան և այլն):
Լեբյոդայի բանաստեղծություններն ու ամերիկյան, անգլիական, հունական գրականության մասին (Ֆոլկներ, Զինգեր, Կոլդուել, Մալամուդ, Մերդոկ, Հոլդինգ, Կավաֆիս, Էլիտիս, Սեֆերիս…) ուսումնասիրությունները տպագրվել են շատ երկրներում:
Անցյալ աշնանը Լեբյոդան մասնակցել է Պոեզիայի Արցախյան միջազգային 2-րդ փառատոնին, նվաճել փառատոնի դափնիներից մեկը: Այդ այցի արգասիքն են ներկայացվող բանաստեղծությունները:
ԲԱՑ ՊԱՏՈՒՀԱՆ
Ստեփանակերտում Արմենիա հյուրանոցի
պատուհանը բացել և ըմբոշխնում էի
լեռնային սառն օդը –
հեռվում բարձունքներին փայլատակում էին
տաքուկ կրակները նշանները գոյի
և ներկայի
հորդ անձրև էր գալիս հագեցնելով
օդը խոնավությամբ
ինչ անսովոր էր սա և ինչ տարօրինակ
այս ամենը
ենթադրել անգամ չէի կարող երբեք
թե կլինեմ այստեղ
ես չպիտի երբեք իմ դեմքը տեսնեի
մեռյալ հայելու մեջ ջրփոսերի
բայց աշխարհը նորից մոտեցել է
ու ես հայտնվել եմ
հեռուների խորքում խորհրդավոր
ով էլ ես լինեի
ինչ էլ որ անեի
արժեր ապրել
այստեղ ըմբոշխնելու համար այս լեռնային օդը
անապական
Ստեփանակերտ, 2014
ՊԱՐՈՂ ՀԱՅՈՒՀԻՆ
Նա բեմ վազեց ճերմակ հանդերձանքով
և սկսեց պարել ասես թևածում էր
երկնքի մեջ
նուրբ մատները նրա միահյուսվող
գաղտնագրեր էին ասես թախծի
և բարալիկ շուրթերն ասես կարմիր
թերթեր էին վարդի
նայում էի նրան թիթեռնիկ էր ասես շողշողացող
որ խաղողի ճութը հոտոտում է
քնքուշ բեղիկներով
ես արտասվելու չափ հուզված էի
հեռու սարուձորի մենության մեջ մեռնող
հովվի նման
և չգիտեմ ինչու
որդուս կարոտեցի և աղջկաս
ես զգացի կապը անքակտելի
անարատ մաքրության ու լիության
ու ես դարձա ապրող
մի մասնիկը նրա
որ կորչում է
հավետ
և մնում է
հավետ
Ստեփանակերտ, 2014
ԵԿԵՂԵՑԻՆ ՇՈՒՇԻՈՒՄ
Ցուրտ ու գորշ օր էր
անկշիռ էին լեռները թվում
հեռավոր
կապույտ
մշուշների մեջ
ես մտա տաճար
Աստըծո անմեղ արարածների
սպանության ու մարտերի երկրում
և մոմ վառեցի հիշատակելով
տառապյալներին
և բոլոր նրանց ով ճանապարհ է փնտրում
խավարում
ես Տիրոջ շունչը չզգացի սակայն
և դժոխային բոցը չտեսա
վայրկյաններն արագ
միանում էին հավերժությանը
և կյանքերն էին մարմրում միայն
մոմերի նման
Շուշի, 2014
* * *
Տոկա ի հեճուկս ավերների
և մի հաշտվիր երբեք ոչ չարի հետ
ոչ էլ իր ճիչերի –
գնա խաղաղությամբ դեպի հեռուն
լուռ հետևիր մարդկանց
նայիր գիշերային թիթեռնիկի
թևիկներին դաջված նշաններին
և հայացքով ճամփիր
դեպի ակացիայի ճյուղը թևին տվող սերինոսին
ճամփիր մառախուղը
խավարի մեջ դանդաղ անհետացող
թող որ շողա քո մեջ հավերժաբար
երաժշտությունը
Բախի և Հենդելի և Պյորսելի
իսկ կարմիրը դեղին – ոսկեգույնը
հնչեն թող քո հոգում
հավիտյանս
ճակատագիրն էր քո
ավերն ու ավարը
բայց վերջ ունի ամենն այս աշխարհում
քո ուղին էլ պիտի կորչի փոշիներում
քանզի ամենայն ինչ չորանում է
սակայն հիմա քո մեջ
քո մեջ եղիր հիմա
և դիմացիր
Երևան, 2014
ՀԱՅ ՄԵԾ ԳՐՈՂԸ
Նա կենաց ասաց և ասաց մարդիկ
մոռանում են որ – մի ընտանիք են
պատերազմներ են մղում սպանում
եղբայրներին ու քույրերին իրենց ուստր ու դուստրերին
նրանք չգիտեն կարեկից լինել ծերերին
նույնիսկ հաշմանդամներին
նա խաղաղության մասին բարբառեց ինքնազոհության
և հիշողության վերքերի մասին
և լավ ծերության լեռների գրկում
ստվերների մեջ նռնենիների
և որթատունկի
գրկեց ինձ ապա և վստահաբար
իմ աչքերի մեջ նայեց ժպտալով
ասես թե մահը
քուն է պարզապես այս լեռների և
հովիտների մեջ
Լեռնային Ղարաբաղ, 2014
ԾԵՐ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒՀԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻՑ
Նա սուրբ էր ասես հունական մի հին
սրբապատկերից
սևազգեստ էր նա տխուր էր
աշնան հեռուների պես
լաց էր ամեն ինչ
հոգու մեջ նրա
լաց էր աչքերում լաց էր շուրթերին լաց էր ափերում
լաց էր մազերին
ամեն մի քայլում ամեն շարժման մեջ
նա կորցրել էր որդուն կռվի մեջ
նա կորցրել էր թոռանը մարտում
հիմա երգում էր ու դառն էր երգը
իր երգը ցավի և անզորության
վշտահար էր նա ինչպես մեկընդմիշտ
բաժանման
քամին
Տիգրանակերտ, 2014
ՁԻԵՐԸ ԼԵՌՆԱԼԱՆՋԻՆ
Վարդան Հակոբյանին
Լեռնահովտում կանգնած լանջերին եմ նայում
խոտով պատված
այնտեղ բարձունքներում
արածում են աշխետ ու սևաթույր ձիեր
լեռների մեջ մենակ ու երջանիկ
հեռու
գագաթների ֆոնին
ես նայում եմ նրանց
ու մտածում այստեղ հեղված արյան մասին
ազատության մասին
հիմա նրանք ազատ գեղիրան են ինչպես
ցողունները խոտի
սակայն վաղը պիտի գնան դանակի տակ
մսագործի
և կերակուր դառնան մարդկանց համար
չէ որ
անցավոր է
ամեն երջանկություն
չէ որ ամեն մի կյանք
ավարտվում է մահով
մարդիկ և ձիերը
չգոյության գիրկն են անցնում
միանման
Լեռնային Ղարաբաղ, 2014
ԹԱԽԾՈՏ ԶԱՐԻՆԵՆ
Ես իմ կյանքում բազում սքանչելի կանանց
աչքերին եմ նայել
ուրիշ էր Զարինեն
ծաղկած խոլորձի պես
գիբիսկուսի պես ալ
թանձր կանաչի մեջ
շողշողացող
ճակատն
ստվերածածկ թխլիկ մազափնջով
իսկ աչքերում նրա
սև կրակներ էին բոցկլտացող
արարված էր թեև սիրո համար
բայց զգացի իր մեջ
վախ ու վհատություն
կաշկանդումի
ասես թռչուն լիներ վանդակի մեջ
մարող արձագանք էր ասես
մառախլապատ այս լեռներում
ուրիշ էր Զարինեն իր թախծի մեջ
ուրիշ մենակներից
բոլորովին ուրիշ
Գանձասար, 2014
ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԸ ՈՐ ՇՇՈՒԿՈՎ ԷՐ ԿԱՐԴՈՒՄ
Ասես լիներ արյունալի պատերազմի զինվոր
նա թավ մորուս ուներ թափանցող սև աչքեր
շուրթեր ուներ նման սզնու տերևների
նա կարող էր ուսին կալաշնիկով կրել
պատյանի մեջ գոտու
ատրճանակ TT
նա կկանգներ արթուն պահակետում լեռան աշտարակի
ու կհսկեր սահմանն
իր հնամյա երկրի
բայց երբ նա սկսեց իր երգերը կարդալ
շշուկով էր բառերն արտաբերում
ես նրա մեջ տեսա
հայ իշխանին
որ աղոթք էր հղում Արարատին
բայց երբ շշուկով էր բառերն արտաբերում
բանաստեղծին տեսա շարքերի մեջ նրանց
որ ծնվել են հպարտ այս լեռներում
ապրել
հովիտներում դրախտային
և զոհվել են առանց բողոքելու
առանց մի տնքոցի
առանց փուչ
խոսքերի
Տիգրանակերտ, 2014
ԹՇՎԱՌ ՀԱՅ ԾԵՐՈՒՆԻՆ
Դու այդ ինչ վատ բան ես արել ծերուկ
որ կողքիդ չէ կինը քո սիրելի
դու ինչ ես գողացել որ քո առաջ
տանդ դուռն են փակել
չէ որ երեկ էր որ սարերն էիր ելնում
աչքդ գագաթներին
ձյունաճերմակ
գրկում էիր թուխծամ
Մարինեիդ շոյում գլուխները
երեխեքիդ
իսկ հիմա անլվա շորերիդ մեջ կեղտոտ
քնել ես պատահած նստարանին քաղաք Երևանի
և չգիտես որ քո կողքին կանգնած
օտար բանաստեղծը
քո անկումն է ողբում
արթնացիր եղբայր իմ
վեր կաց լվա դեմքդ
առվակի մեջ լեռան
հպարտորեն նայիր
և հավատով նայիր Արարատին
հետո լուռ ու դանդաղ շարունակիր ճամփադ
դեպի հեռուն
ինչպես հայրդ
ինչպես մայրը քո սուրբ
ինչպես բոլոր
մարդիկ
Երևան, 2014
ՎԵՐՋԻՆ ՀԱՅԱՑՔ ԱՐԱՐԱՏԻՆ
Կանգնած պատուհանի առաջ Երևանի հյուրանոցում
այն աշնանը վերջին անգամ ես նայեցի
Արարատին
մտմտալով
կգամ արդյոք նորից այստեղ
կարտացոլվի արդյոք իմ աչքերում
ձնափայլը նրա գագաթների
կյանքը բոցկլտացող ակնթարթ է
ու թե ես այլևս քեզ չտեսնեմ
դու ընծայել ես ինձ
ինքս ինձ հավատալու զորությունը
դու նշանն ես դարձել
արարչության միտող
թախծի
որ չի մարում
և հավատի
բառի զորությունն առ
որ կոչում Է անդուլ պայքարելու
և լինելու պատրաստ
ամեն պահի
Երևան, 2014
Թարգմանությունը Գագիկ Դավթյանի
Զարինեն մորաքույրս է, շատ տիպիկ է գրել