Լև Շեստովը (իսկական անունը` Յեհուդա Շվարցման) ծնվել է 1866 թվականի հունվարի 31ին Կիևում: Նրա հայրը` Իսահակ Շվարցմանը, լինելով հարուստ վաճառական` վաղ շրջանի սիոնիստներից էր և սիոնիստական խմբակ էր ստեղծել իր տանը` փորձելով իր ընտանիքում ևս առաջացնել հրեական գաղափարին անձնազոհաբար նվիրվելու մթնոլորտը: Լևը մեծանում է հոր անմիջական հսկողության տակ:
1884 թ. նա ընդունվում է Մոսկվայի համալսարանի մաթեմատիկայի ֆակուլտետ, այնուհետև տեղափոխվում իրավաբանական ֆակուլտետ, որն ավարտում է 1889ին: Համալսարանն ավարտելուց հետո մեկնում է Պետերբուրգ, սակայն շուտով ստիպված է լինում վերադառնալ Կիև` առևտրական գործերում հորն օգնելու համար: Որոշ ժամանակ անց Շեստովը ծանր հիվանդանում է և բուժման նպատակով մեկնում արտասահման` Վիեննա, Բեռլին, Փարիզ, Հռոմ, որտեղ էլ հաստատվում է համեմատաբար երկար ժամանակով: Հենց Հռոմում է Շեստովը հանդիպում Աննա Բերեզովսկայային, ով հետագայում դառնում է նրա կինը:
Արտասահմանում եղած տարիներին Շեստովը սկսում է խորությամբ զբաղվել փիլիսոփայությամբ և գրականությամբ:
1898 թ. լույս է տեսնում նրա առաջին գիրքը` «Շեքսպիրը և նրա քննադատ Բրանդեսը»` «Լև Շեստով» մակագրությամբ: Այդ աշխատության մեջ Շեստովը վճռականորեն հանդես է գալիս որպես, մի կողմից, Հիպպոլիտ Տենի պոզիտիվիզմի, իսկ մյուս կողմից` Գեորգ Բրանդեսի սկեպտիցիզմի քննադատ: Սակայն այդ գիրքը ժամանակի մտավորականների ուշադրությունը, ըստ էության չի շարժում, մասամբ այն պատճառով, որ դանիացի գրականագետն այդ շրջանում իր փառքն էր վայելում և յուրօրինակ հեղինակություն էր դարձել գրականագիտության շրջանակներում:
Գրքի հրատարակումից հետո Շեստովը որոշում է տեղափոխվել Շվեյցարիա և հոր խնդրանքով Բազելում մասնակցում է սիոնիստների երկրորդ համաժողովին: Շվեյցարիայում է՛լ ավելի է խորացնում նիցշեական ընթերցումները, ինչի արդյունքում ստեղծվում է Շեստովի երկրորդ գիրքը` «Բարիքը Տոլստոյի և Նիցշեի ուսմունքներում», որն ավարտելուց հետո նա վերադառնում է Պետերբուրգ, այնտեղ էլ հրատարակում այն: Նիցշեի մասին հետևողական հետազոտությունները հանգում են հաջորդ աշխատությանը` «Դոստոևսկի և Նիցշե (ողբերգության փիլիսոփայություն)» (1903 թ.):
Արդեն բավականաչափ հայտնի Շեստովը ծանոթություններ է հաստատում և մտերմանում ժամանակի ռուս փիլիսոփաների հետ, բայց հատկապես ամուր ու ստեղծագործական են լինում Սերգեյ Բուլգակովի և Նիկոլայ Բերդյաևի հետ կապերը: Գրեթե մինչև կյանքի վերջը նրանց հետ մշակութային և հրատարակչական գործունեություն է ծավալում, որը սկսվելով Ռուսաստանում` շարունակվում է նաև Ֆրանսիայում:
… 1903 թվականից Շեստովը սկսում է գիրք գրել Տուրգենևի մասին, որն անավարտ է մնում և վերածվում է «Անհիմնության ապոթեոզ»-ի (1905 թ.) (1981 թ. անավարտ գրքից երեք հատված առանձին գրքով հրատարակվել է «Տուրգենև» վերտառությամբ): Այս աշխատությունը դառնում է Լև Շեստովի գլուխգործոցը, որի հրատարակումից հետո է նա, ըստ էության, հռչակ ձեռք բերում, քանի որ միանգամից տարբեր հանդեսներում բազմաթիվ գրախոսականներ են գրվում այնպիսի հեղինակների կողմից, ինչպիսիք են Յու. Այխենվալդը, Ն. Բերդյաևը, Վ. Զենկովսկին և այլոք:
Շեստովի մասին հետզհետե աճող քննարկումները հող էին նախապատրաստում նրա վաղեմի ցանկության իրականացման համար` զրուցել հաճախ իր մտորումների և հետազոտությունների առարկա դարձած Լև Տոլստոյի հետ` այսպես ասած, ինչպես հավասարը` հավասարի: Վերջապես, 1910 թվականին Շեստովի կյանքում նշանավոր իրադարձություն է տեղի ունենում. նա գնում է Յասնայա Պոլյանա Լև Տոլստոյին հանդիպելու և նրա մասին իր հեղինակած գիրքը քննարկելու համար: Սակայն, ի զարմանս Շեստովի, Տոլստոյն ընդհանուր առմամբ բացասական է արտահայտվում այդ գրքի վերաբերյալ: Ավելին, 1910 թ. մարտի 2ին նա իր օրագրում նշում է. «Եկավ Շեստովը: Որպես «գրող» քիչ էր հետաքրքիր և ընդհանրապես փիլիսոփա չէր» :
… 1915 թ.ից Շեստովի տեսական հետաքրքրությունների առարկան արմատապես փոխվում է. նա սկսում է խորապես ուսումնասիրել Պլոտինոսի և Հուսեռլի տեքստերը: Վերջինիս մասին, որի հանդեպ նրա հետաքրքրության պատճառն ամենայն հավանակությամբ իր ընկեր Գուստավ Շպետն էր, աշխատություն է հրատարակում` «Momento mori»` սկզբում ռուսերեն, ապա նաև Փարիզում ֆրանսերեն լեզվով:
Շեստովն անընդհատ ճամփորդում էր Եվրոպայում: 1917- թ. փետրվարյան հեղափոխությունը նրա մեջ իր ծննդավայրն ընդմիշտ թողնելու մտածական սաղմեր է ձևավորում: Վերջապես, 1920 -թ., չհարմարվելով Ռուսաստանում ստեղծված իրավիճակին, Շեստովն ընտանիքի հետ միասին մեկնում է Եվրոպա և մինչև կյանքի վերջն ապրում այնտեղ: Սկզբում Կոստանդնուպոլսով մեկնում է Ջենովա (Իտալիա), ապա որպես ակտիվ մշակութային կյանքի ապաստարան և բնակության վայր` Շեստովն ընտրում է Ֆրանսիան և 16 տարի փիլիսոփայություն դասավանդում Փարիզի համալսարանին կից ռուսական ֆակուլտետներում` մշտապես ռուս մտքին վերաբերող հատուկ դասընթացներ կարդալով. 1923-24 ուստարում` «Դոստոևսկու և Պասկալի փիլիսոփայական գաղափարները», 1926-27 ուստարում հատուկ դասընթաց է կարդում` «Վլադիմիր Սոլովյովը և կրոնական փիլիսոփայությունը», ապա` 1928-29-ից` «Տոլստոյի և Դոստոևսկու կրոնափիլիսոփայական գաղափարները», 1933-34` «Դոստոևսկի և Կիերկեգոր»: Սակայն Փարիզում լինելով հանդերձ` նա ակտիվորեն պահում էր կապը ռուս մտավորականների` մասնավորապես Մ. Գերշենզոնի և Ն. Բերդյաևի հետ: Բեռլինում սոցիալական վիճակի ծանրացման պատճառով Շեստովը Բերդյաևին այնտեղից անգամ հրավիրում է Փարիզ:
1928- թ. Շեստովը Մարտին Բուբերին և Մաքս Շելերին հանդիպելու նպատակով մեկնում է Ֆրանկֆուրտ: Այստեղ նրանցից էլ հավանաբար առաջին անգամ Շեստովը լսում է Սյորեն Կիերկեգորի մասին: Նույն թվականին Շեստովին հրավիրում են Ամստերդամ` զեկուցում կարդալու Պլոտինոսի մասին, որտեղ էլ անձամբ հանդիպում է Ֆրայբուրգի համալսարանի պրոֆեսոր Էդմունդ Հուսեռլի հետ, ում մասին արդեն նա երկու խիստ քննադատական գործ էր հրատարակել: Չնայած գաղափարական հակադրություններին` նրանց միջև բավականին ջերմ հարաբերություններ և նամակագրական կապ է ստեղծվում: Հուսեռլի միջոցով ավելի ուշ նա ծանոթանում է նաև Մարտին Հայդեգգերի հետ. վերջինս իր խոսակցություններում անընդհատ հիշատակում է Կիերկեգորի անունը, իսկ Հուսեռլի` Կիերկեգոր կարդալու «պարտադրողական» կոչերը հանգեցնում են նրան, որ 1933- թ.ին Շեստովը սկսում է աշխատություն գրել Կիերկեգորի մասին` «Կիերկեգորը և էքզիստենցիալիստական փիլիսոփայությունը», որը լույս է տեսնում ֆրանսերենով 1936 -թ.: Շեստովի հեղինակությամբ նրա մասին հրատարակվում են նաև մի քանի հոդվածներ…
Կյանքի օրոք հրատարկված աշխատությունների վերջին հատորը դառնում է ավելի քան տասը տարիների տևական աշխատանքի արդյունք` «Աթենք և Երուսաղեմ»-ը, որը սկզբում հրատարակվում է ֆրանսերեն լեզվով (1938 թ.), իսկ Փարիզում ռուսերենով այն հրատարակվում է միայն հետմահու` 1939- թվականին` Բերդյաևի անմիջական ղեկավարությամբ:
Լև Շեստովի տեսական հետաքրքրությունների վերջին առարկան դառնում է հնդկական փիլիսոփայությունը, որի մեջ առկա նիրվանայի գաղափարին մոտենալով` նա կարծես պատրաստվում էր մահվան:
1937 թ.-ից առողջությունը վատանում է, առաջանում է բրոնխիտ, իսկ այնուհետև` տուբերկուլյոզ (պալարախտ): Լև Շեստովը մահանում է 1938 -թ. նոյեմբերի 20-ին Փարիզի հիվանդանոցներից մեկում:
* * *
Վ. Ֆոնդանին հղած նամակներից մեկում Շեստովը գրում է. «Ես փիլիսոփայության դասախոսություն չեմ լսել» : Փիլիսոփայական կրթություն չունենալով և Շեքսպիրին փիլիսոփայության իր առաջին ուսուցիչ կարգելով` Լև Շեստովը միշտ ուզում էր մուտք գործել այդ ոլորտ, ինչը, ըստ էության, տեղի ունեցավ նրա փիլիսոփայական մանիֆեստով` «Անհիմնության ապոթեոզ»-ով: Յուրայինների մեջ այդ օտարը, բնականաբար, դաշնակից պիտի փնտրեր: Դաշնակիցը չեղավ ռուս փիլիսոփայության ներկայացուցիչ` մի պարզ պատճառով` դրա բացակայության պատճառով: «Ռուս փիլիսոփայությունը (կամ դրա սիմուլյակրը) առաջացել է որպես արձագանք եվրոպական փիլիսոփայությանը. այն դա որպես մեկնակետ է ընդունել, հարաբերակցվել է դրա հետ, դրանում է որոնել իր ներշնչման աղբյուրը, դրա հետ վիճել է, դրան ընդօրինակել է, հերքել ու զարգացրել է» : Եվ ուրեմն, ռուսաց լեզվով փիլիսոփայություն մուտք գործողները առավել ևս դատապարտված են «հոգալ» հիմքի մասին: «Եթե դարձյալ անդրադառնանք ռուս փիլիսոփայությանը, թե որն է նրա հիմնական թերությունը, հակափիլիսոփայությունը, ապա կտեսնենք, որ այնտեղ չկա դեդուկցիա, չկա սկզբունք, այնտեղ ոչինչ չի արտածվում, այնտեղ կա միայն այն, ինչ ռուսերեն կոչվում է “шальные мысли”» : Գուցե դա՞ է պատճառը, որ Շեստովը որոշեց հանգանակել, վեհաբանել անհիմնությունը:
Հենց իր առաջին գրքում` «Շեքսպիրը և նրա քննադատ Բրանդեսը»-ում, Շեստովն ընդվզում է ամենայն համակարգի դեմ` գրելով, որ «ձգտումն առ համակարգը սպանում է ազատ ստեղծագործությունը» : Հակահամակարգայնությունը հռչակելով իր փիլիսոփայության բնութագիր` Շեստովը հետզհետե հղկում է իր գրության ձևը` «Ապոթեոզ»-ում վերջնականապես աֆորիզմն ընտրելով որպես ուղեկից: Անշուշտ, այդ ընտրության հետևում Նիցշեն է կանգնած: Պատահական չէ, որ Նիցշեին առանձին երկու աշխատություն է նվիրել` նրան զուգադրելով Տոլստոյի, իսկ ապա` Դոստոևսկու հետ: Եվ առհասարակ, Նիցշեի ստվերը հաճախ է առկայծում Շեստովի գրվածքներում:
Դեպի Նիցշեի մտածողություն արտաքին ձևը գտնված էր: «Չաստվածների մթնշաղ»-ում ասված է. «Ասույթը, ասացվածքը, որոնցում ես գերմանացիների մեջ առաջին վարպետն եմ, «հավերժության» ձևերն են» : (Բայց, ի դեպ, ասված է Գյոթեի` որպես «եվրոպական իրադարձության» նկատմամբ ակնածանքմտորումների համատեքստում):
Սակայն Հեգելի և Գյոթեի հանդեպ հատուկ համակրանք տածող հեղինակի prestoն largoներով ու andanteներով պարուրված գերմաներենում առավել խորքային պատճառներ պիտի ունենա: Եվ չէ որ prestoն, որպես կանոն, թեմայի առավել մանրամասն, տրակտատային մշակում է ենթադրում: Բացառապես prestoի հետ հաղորդակցումը յուրօրինակ անհիմնության տպավորություն է ստեղծում և որոշակի ջղաձիգ շարժումներ առաջացնում… «Ապոթեոզ»-ում անընդհատ փորձելով հենվել Նիցշեի վրա` Շեստովը նրա դիտարկումները վերագրում է բնազդի ոլորտին և ո´չ գիտակցությանը: Խեղդվող մարդը փրկողի ձեռքը բռնելբարձրանալուց ներքև է քաշում փրկողին… Այդ «ձեռքը» Շեստովի համար Նիցշեի բարոյականության կազմաքանդումն է: Եվ դեպի դա տանող ուղիներից նա ընտրեց Տոլստոյին և Դոստոևսկուն:
Շեստովի համոզմամբ` Տոլստոյին և Նիցշեին միավորողը Դոստոևսկին է, հատկապես` «Ոճիր և պատիժ»-ի հեղինակը : Նիցշեի ոճիրի փիլիսոփայությունը և Տոլստոյի պատժի պատգամը միավորվում են Ռասկոլնիկովի կեպարում: Կյանքի և բարոյականության նիցշեական հակադրումը, ըստ էության, Ռասկոլնիկովի փոքրագույն ոճիրի և մեծագույն պատժի կամ «մանկան արցունքի վրա երջանկություն հիմնելչհիմնելու» երկընտրանքի երաժշտականացումն է: Նման հղացքից միջնորդավորվելով` Շեստովը նկատում է, որ «Դոստոևսկու և Նիցշեի երկերը ոչ թե պատասխան են բովանդակում, այլ հարց: Հարցը` արդյոք հույս ունե՞ն այն մարդիկ, ովքեր մերժված են գիտությամբ ու բարոյականությամբ, այսինքն` հնարավո՞ր է արդյոք ողբերգության փիլիսոփայություն»: Ողբերգությունը, ըստ Շեստովի, սկսվում է այն ժամանակ, երբ մարդը դուրս է գալիս կենցաղի ոլորտից և մենակ է մնում: Մենակի փիլիսոփայությունն էլ հենց ողբերգության փիլիսոփայությունն է:
Դժվար չէ նկատել, որ դրանով մտքի և վերապրման որոշակի հակադրություն է ուրվագծվում` հօգուտ վերջինիս: Մտահարթեցման այդօրինակ դրսևորման կարելի է հանդիպել արդեն «Ապոթեոզ»-ում, այն է` «փիլիսոփայության խնդիրը ոչ թե մարդկանց հանգստացնելն է, այլ շփոթեցնելը» : Եվ կրկին հեռաձայնում Նիցշեին. «Փիլիսոփայությունը, ինչպես ես եմ այն ցայժմ հասկացել և վերապրել, կամավոր կյանքն է սառույցի մեջ և բարձր լեռներում – գոյության մեջ ողջ անծանոթի և խնդրահարույցի փնտրտուքը» , «Ecce homo»-ի նախաբանում գրում է Նիցշեն:
«Փրկվելուց» կամ ձեռքը բռնելբարձրանալուց հետո հարց է առաջանում` ո՞ւր գնալ: Նիցշեի «Աստված մեռավ»ից հետո, որը, Շեստովի պնդմամբ, նույնանում է Տոլստոյի «Աստված բարիք է»ի հետ , գերմարդն է ծագում, որի մասին, ի դեպ, Շեստովը չի հիշատակում: Նա, պատկերավոր ասած, նախընտրում է հիշել ջրում խեղդվելու ժամանակ եղած զգացմունքները և սևեռախոհանքով դրանք տեղայնացնել կյանքում: «Ապոթեոզ»ի զգացմունքային առումով կենտրոնական դրույթներից մեկի համաձայն` «Հուսահատությունը մեր կյանքի ամենափառահեղ ու ամենանշանավոր պահն է» : Շեստովյան հանգանակի առանցքը կյանքում մարգինալ պահերի դոմինանտացման կոչն է: (Նա հենց դրանով է նախևառաջ մոտենում էքզիստենցիալիզմին և երբեմն «որակվում» որպես «էքզիստենցիալ մտածող»): Առանձինառանձին պահերը հանդես են գալիս իբրև ընդհանուր կարգավորվածության երևութաբանական ֆալսիֆիկատորներ: Իսկ իմացաբանականի մակարդակում այդ երևույթը փոխակերպվում է բանականության դեմ ընդվզման: Ինչպես հայտնի է, տեսությունը կարելի է անվերջ «փրկել» հնարավոր փաստական ֆալսիֆիկատորներից, քանի դեռ չկա ավելի լավ տեսություն: Եթե այդ դիտանկյունից մոտենանք բանականությանը, ապա դրա դեմ ընդվզումներն իրենց հետևանքի իմաստով ևս կասկածի տակ են դրվում: Թերևս այդ գիտակցմամբ է Շեստովը բանականությանը դիվային բնույթ վերագրում և զգուշացնում (ինքն իրե՞ն). «թեկուզ մեկ դրույթ, մեկ նախադրյալ զիջեք նրան (բանականությանը – Դ.Մ.), և finita la comedia» : Երևի թե դա է պատճառը հետևյալ արտահայտության. «Արդյո՞ք Շեստովի մասին գրելը չի նշանակում պատմել այն մասին, թե ինչպես սատանան առևանգեց մարդկային հոգին» : Իսկ ի՞նչ կնշանակի անտեսել բանականությանը: Շեստովը կպատասխաներ` անհիմնության ապոթեոզ, ասել է, թե` ադոգմատիկ մտածողություն, ոչ մի սկզբունք, ոչ մի հետևողականություն, այլ սոսկ վերապրումով բյուրեղացած «թափառական» մտքեր: Իհարկե, դա բարդացնում է այդ կերպ ստեղծված գրի հայեցման խնդիրը. «Շեստովի մասին, նրա տեքստերի մասին գրելը նախապես կործանման դատապարտված անհուսալի մտահղացում է: Շեստովը չքանում է` իր փոխարեն բառեր թողնելով, որոնք ստիպված ես լինում կրկնել նրանից հետո» : Բայց դա կրկին երևութաբանական դիտարկմամբ: Իմացաբանականի դիտանկյունից` այդօրինակ միտքն անմտածելի է. չէ որ ցանկացած դոգմայից խուսափելու կոչն էլ յուրօրինակ դոգմա է: Ճիշտ է, Շեստովի արձագանքը պիտի լինի այն, որ անհիմնության առջև նման հարց չի ծառանում, քանզի դա համապարփակ անհիմնություն է` առանց post factum մշակման, անհիմն անհիմնություն: Բայց կա նաև հարցի մյուս կողմը` տեքստի գոյաբանությունը. ինչպե՞ս է հնարավոր անհիմն գիրը: «Ինձ համար ցավալի է, որ «անհիմնությունը» սկսեց գրել իր «Ապոթեոզը», այդտեղ այն դոգմատիկ է դառնում` չնայած «ադոգմատիկ մտածողության փորձ» ենթավերնագրին» , նշում է Բերդյաևը:
Տեքստի դեկոնստրուկցիայի յուրաքանչյուր ծրագիր ստիպված է հաշվի առնել դրա հնարավոր սահմանների հանգամանքը: Ի՞նչն է անհետևողական մտքերի հավաքածուն տեքստ դարձնում, կամ հակառակ ընթացքով` ե՞րբ է տեքստը դադարում տեքստ լինելուց: Տեքստը, թերևս, կարող է չունենալ մուտք, նախամիջավայր, գագաթնակետ, վերջաբան և այլն, բայց կա մի սկզբունք, որով լեզուն ներկայացել, կենտրոնացել է մի տեղ: Իսկ գուցե այդ սկզբունքը ժամանակի մեջ տևող վերապրումների շարա՞նն է, որը ծնունդ է տվել զանազան կրկնվող (որոնք կան «Ապոթեոզ»-ում), հակասական մտքերի… Ինչևէ, «զկռտոցն ընդհատում է ամենավեհ մարդկային մտորումները» :
… Նշելով անհիմնության մեթոդաբանական առավելությունը` Շեստովը գրում է. «Գեղեցիկի մասին խոսելը վերջին գործն է. հարկավոր է գեղեցիկը ստեղծել» : Այսօրինակ ինքնահերքող դատողությունները խախտում են անհիմնության բնականոն ընթացքը, բայց միևնույն ժամանակ` հիշեցնում տեքստի առկայության մասին: Չէ՞ որ լռության մասին մշտատև կոչերն ընդամենը հետաձգում են լռությունը: Համանմանորեն` Շեստովն անընդհատ խոսում է տեքստում ընդհանուր գաղափարի նախապաշարմունքային և ժամանակավրեպային լինելու մասին` ինչոր ընդհանուր գաղափարից ելնելով: … քանզի այլ ուղիներ չկան դեռևս: Այսպես կոչված, առանցքային նախադասությունների բացակայությունը կասկածի տակ կարող է դնել տեքստի ամբողջականությունը, այլ կերպ` տեքստի իսկությունը: Մյուս կողմից` յուրաքանչյուր մետանախադասություն դիսսոնանսային ակորդ է դառնում հարմոնիկ տեքստի մեջ, կամ առավել ճշգրիտ` հակառակը` փորձում է հարմոնիա ստեղծել դիսսոնանսային տեքստում:
Դիսսոնանսային երաժշտությունը միայն չվարժված «ականջի» համար է աղմուկ թվում: Է´լ առավել` աղմուկի մեջ քչերն են երաժշտությունը զանազանում (հիշենք Լարս ֆոն Թրիերի «Խավարում պարողը» ֆիլմի գլխավոր հերոսուհուն): Մինչդեռ Լուիջի Ռուսսոլոյի «Աղմուկի արվեստը» ոչ միայն առանց մեղեդու երաժշտական երկ է, այլև իր որոշակի տեղն ունի երաժշտության և, հետևաբար, բանականության պատմության մեջ: Եվ ուրեմն, տեքստի` ընդհանուր գաղափար ունենալու և երաժշտության` ձայնարկումներով վերարտադրվող մեղեդի ունենալու հղացքը ոչնչով չարդարացված կանխակալ դիրքորոշում է: Երաժշտությունը կազմված է ոչ միայն հնչյուններից, այլև հնչյունների և լռության որոշակի փոխհարաբերություններից: Նմանապես` տեքստը ասվածի և չասվածի միջև յուրօրինակ միջնորմ է, որը միտված է անէանալ` տեղը զիջելով երևութացող չասվածին: Երաժշտությունը լռության հենքը մեծացնելով` ձգվում է ընդուպ մինչև համապարփակ լռություն: Ջոն Քեյջի «4:33»ի տարբեր կատարումներ գոյություն ունեն, անգամ` նվագախմբային: «Magnum curiosum»: Լռության կատարո՞ւմ, թե՞ հավերժ նախապատրաստում առաջին չարդարացված հնչյունին: Եվ գուցե ամենայն մարդկային հետևողական միտք մանկական զվարճա՞նք է բանականության դիտանկյունից կամ էլ չհիմնավորված առաջադրո՞ւմ:
«Զկռտոցն ընդհատում է ամենավեհ մարդկային մտորումները», ասում էր Շեստովը:
Դավիթ Մոսինյան
Շուտով լույս կտեսնի Լև Շեստովի «Անհիմնության ապոթեոզ» գիրքը, որը հայերեն տպագրվում է առաջին անգամ: Գրքում ընդգրկված են փիլիսոփայական աֆորզիմների ոճով գրված նրա մտորումները, ինչպես նաև՝ հեղինակի երկու գրականագիտական հոդվածները: Բնագրից թարգմանությունը՝ Մխոյան Արամի, առաջաբանը , ծանոթագրությունները և խմբագրական աշխատանքները՝ Դավիթ Մոսինյանի:
