Անտառահատարան հասնելու համար պետք է շրջանցել նշանավոր օսոկինյան ճահիճը: Հետո հատել երկաթգծի գծանցը: Հետո, էլեկտրակայանի մռայլ մասնաշենքերը շրջանցելով, իջնել սարնիվար: Ու նոր միայն կհայտնվես Չեբյու ավանում:
Ավանի բնակչության կեսը ժամանակավոր գրանցվածներ են՝ նախկին ճամբարականներից: Մարդիկ, որոնց ընկերությունն ու կռիվը չեն տարբերվում իրարից:
Տարիներ շարունակ կրել են իրենց պատիժը: Հետո հագել են քսան տարի շարունակ պահասենյակում փակված քաղաքացիական քրջերը: Ելնում էին դարպասներից՝ թիկունքում թողնելով սողնակի սառը թխկոցը: Եվ այդ ժամանակ միայն պարզվում էր, որ ցանկալի ազատությունն ընդամենը ծանոթ կրկներգ է, ոչ ավելի:
Ազատության մասին էին երազում, երգում էին ու երդվում…
Բայց դուրս եկան, ու հորիզոնից հորիզոն նույն տայգան էր…
Հավանաբար նրանց ավերակել էր ճամբարային օրերի անվերջանալի միապաղաղությունը: Նրանք չէին ուզում փոխել սովորություններն ու վերականգնել կորուսյալ կապերը: Բնակություն հաստատեցին ճամբարների արանքում՝ ժամապահների տեսադաշտում: Պահպանելով, եթե կարելի է այդպես արտահայտվել, մեր պետության գաղափարական հաշվեկշիռը ճամբարային արգելապատի երկու կողմերում:
Նրանք ամուսնանում էին Աստված գիտի ում հետ: Երեխաներին խեղում բանտային իմաստնություններով.
«Մենակ մանր ձկներն են ուռկանն ընկնում…»:
Փաստորեն ավանն ապրում էր ճամբարային օրենսգրքով: Բնակչությունը պարծենում էր գողական վարքուբարքով: Ու ցանկացած ընտանիքի մինչևիսկ երրորդ պորտը մորֆի էր սրսկվում: Ու դրա հետ մեկտեղ՝ ,պլան էին քաշումե և ատում ուղեկցորդային զորքերը:
Եվ չարժեր, որ այստեղ որևէ խմած չեկիստ հայտնվեր: Կարմիրով բոլորակված նրա գլխին անմիջապես ամպեր էին կուտակվում: Թիկունքում շրխկում էին դռները: Դեռ լավ է, եթե մենակ չէր լինում…
Անցյալ տարի երեք սղոցարար գինետնից դուրս քաշեցին մի սփրթնած չեկիստի: Նրա ուսերին փշաքաղվել էին խավոտ թևիկները: Խնդրում էր, համառում, նույնիսկ հրամայում: Բայց այնպես խփեցին, որ գլխարկը թռավ սանդղամուտի տակ: Հետո ,ճոճանակե սարքեցին: Մի տախտակ դրեցին կրծքին ու պայտած սապոգներով քայլեցին վրայով:
Առավոտյան պահեստի աշխատողները հայտնաբերեցին դիակը: Սկզբում մտածեցին՝ հարբած է: Բայց հանկարծ նկատեցին արյան նեղլիկ երիզը, որ բերանից հոսել, թանձրացել էր գլխի տակ:
Հետո ժամանեց զինվորական հետաքննիչը: «Անորսալի վրիժառուները» կինոնկարի ցուցադրումից առաջ խոսեց հարբեցողության վնասների մասին: Իսկ «Սերժանտ Դիմզան ո՞նց, պըրծ ու էդպես էլ անցավ-գնա՞ց» հարցին պատասխանեց.
– Քննությունն, ընկերնե՛ր, միակ ճիշտ ճանապարհի վրա է…
Սղոցարարներն այդպես էլ դուրս պրծան, չնայած Չեբյու ավանում ամեն մի շուն գիտեր նրանց…
Անտառահատարան հասնելու համար պետք է շրջանցել երկաթգիծը: Իսկ մինչ այդ՝ երերուն կամրջակը՝ արևից ճերմակած ջրերի վրայով: Իսկ մինչ այդ՝ Չեբյու ավանը, որ լի է հաշիշի ծխով ու սարսափով:
Ահա նրա դիմանկարը, ավելի ճիշտ՝ լուսանկարը: Ալեբաստրե քնարները՝ ակումբի մեխած դռների գլխին: Քաղցրաբլիթներով ու անուրներով խրկված փոքրիկ կրպակը: Գեղանկար դիագրամները, որ մեզ միս, ձու, բուրդ և այլ ինտիմ բարիքներ են խոստանում: Լեոնիդ Կոստրիցայի ազդագիրը: Ինչ-որ մեռել թե հարբեցող՝ ճամփեզրին:
Եվ այդ ամենի վրա՝ շների հաչոցը, որ խլանում է շրջանակավոր սղոցի մռունչից…
Առջևից գնում էր հրահանգիչ Պախապիլը՝ Հարունի հետ: Ձեռքին բրեզենտե փոկն էր: Ծխախոտ կպցնելով ու լուցկիները կոտրատելով՝ ինչ-որ բան էր ասում էստոներեն:
Գուստավը բուծարանի բոլոր շներին էստոներեն էր սովորեցրել: Շնավարները դրանից դժգոհ էին: Բողոքում էին ավագ Եվչենկոյին:
«Նրան հրամայում ես՝ ինձ մո՛տ եկ, իսկ էդ շան ձագը՝ նիխտ ֆըրշտեյն»:
Հրահանգիչն ընդհանրապես քիչ էր խոսում: Եթե խոսում էր, ապա միայն՝ էստոներեն: Ու հիմնականում ոչ թե երկրացիների, այլ՝ Հարունի հետ: Շունը միշտ նրա կողքին էր:
Պախապիլն ինքնամփոփ մարդ էր: Աշնանը նրա անունով հեռագիր եկավ: Ստորագրել էին զորամասի հրամանատարն ու Նարվայի քաղգործկոմի քարտուղարը:
«Շտապ թռեք՝ գրանցվելու քաղաքացուհի Հիլդա Քոկսի հետ, որը հղիության իններորդ ամսում է»:
Ա՜յ քեզ էստոնացի՝ մտածում էի: Ժամանեց իր Կուռլյանդիայից: Կես տարի լռեց՝ ինչպես Տուրգենևի Գերասիմը: Բոլոր շներին օտար լեզվով հաչել սովորեցրեց: Ու հիմա թռչում է գրանցվելու այդ քաղաքացուհու հետ, որն արձագանքում է Հիլդա Քոկս ցնցող անվանը:
Հենց նույն օրը Գուստավը մեկնեց համընթաց մեքենայով: Հավատարիմ Հարունը մի ամիս կաղկանձում էր բուծարանում:
Վերջապես Պախապիլը վերադարձավ: Օրապահին տալլինյան ,Պրիմաե հյուրասիրեց: Նոփ-նոր ճամպրուկով թռցնելով խատուտիկների գլխիկները՝ մոտեցավ մարմնամարզական զուգափայտերին: Հատ-հատ ձեռք տվեց բոլորիս:
– Ամուսնացա՞ր,- հարցրեց Ֆիդելը:
– Հա՛,- շիկնելով պատասխանեց Գուստավը:
– Հայրի՞կ դարձար:
– Հա՛:
– Անունն ի՞նչ դրեցիր:
Ինձ իսկապես հետաքրքիր էր, թե ինչ անուն են տվել երեխային: Չէ՞ որ նրա մայրիկն արձագանքում էր Հիլդա Քոկս անվանը:
Այ քեզ էստոնացի՝ մտածում էի: Մի տարի ապրեց աշխարհի ծայրին: Փչացրեց բոլոր ուղեկցորդային շներին: Հետո նստում է համընթաց գերանատարն ու մեկնում: Մեկնում է, որ ,համբույրե բացականչությունների տակ համբուրի այդ աներևակայելի Հիլդա Բրաունին: Ավելի ճիշտ՝ Քոկսին:
– Երեխայի անունն ի՞նչ դրեցիք:
Գուստավը նայեց ինձ ու ծխախոտը հանգցրեց ներբանին.
– Սատանա՜ն իմանա…
Ու գնաց շնաբուծարան՝ շատախոսելու իր չորքոտանի համհարզի հետ:
Հիմա նրանք նորից միասին էին: Շունը տիրոջից խոսքասեր էր թվում: Մի անգամ Պախապիլին գիրք կարդալիս տեսա: Կարդում էր լավ տաքացված չորանոցում: Զինայուղից դեղնած սեղանի մոտ: Մուշտակների համար նախատեսված երկաթե կեռիկների տակ: Հարունը քնել էր նրա ոտքերի մոտ:
Թաթերիս ծայրին մոտեցա: Նայեցի ուսի վրայից: Ռուսերեն գիրք էր: Կարդացի վերնագիրը.
«Աճպարարությունն ակումբային բեմում»…
Առջևից գնում էր Պախապիլը՝ Հարունի հետ: Ձեռքին բրեզենտե փոկն է: Ժամանակ առ ժամանակ դրանով շխկացնում է ճտքին:
Գոտուց կախ՝ ճոճվում է ատրճանակի դատարկ պատյանը: ՏՏ-ն գրպանում է:
Անտառի կողմից ճանապարհը փակում է եֆրեյտոր Պետրովը: Փոքրիկ ու անճարակ՝ Ֆիդելը սայթաքելով քարշ է գալիս ճամփեզրին: Նա առանց անհրաժեշտության հաճախակի իջեցնում է ավտոմատի ապահովիչը: Ֆիդելն այնպիսի տեսք ունի, ասես բռնությամբ կապել են ավտոմատին:
Կալանավորները նրան արհամարհում են: Եվ առիթը եկավ՝ չեն խնայի:
Մի տարի առաջ, Սինդորի մոտ, Ֆիդելն ինչ-որ զանցանքի համար կանգնեցրեց ճամբարականների շարասյունը: Ավտոմատի ապահովիչն իջեցնելով՝ նրանց քշեց սառցասառն գետակի մեջ: Կալանավորները լուռ կանգնել էին՝ հասկանալով, թե որքան վտանգավոր է վաթսունկրականի ԱԿՄ-ն ջղագարի ու վախկոտի ձեռքում:
Ֆիդելը, ավելի ու ավելի տաքանալով, նրանց քառասուն րոպե պահեց ջրի մեջ: Հետո վերջին շարքերից մեկը կամացուկ նրան մայր հայհոյեց: Շարասյունը ցնցվեց: Առաջին շարքերում երգեցին: Գետի վրա տարածվում էր.
Հնոց բան եմ ձեզ երգում.
Դոնի Ռոստով քաղաքում,
Տղերքի՜ հետ, տղերքի:…
Խելառ էի ու անտուն,
Ու գողացած պիջակով՝
Բռնեցի՜ն ինձ, բռնեցի՜ն…
Ֆիդելն սկսեց ընկրկել: Նա փոքրիկ էր, անճարակ, կոշտուկոպիտ կիսամուշտակի մեջ: Բղավեց. Աչքերը սարսափից ճերմակել էին:
-Կա՛նգ առ, անասուննե՛ր, կսատկացնեմ:
Եվ ահա հայտբնվեց ռեցիդիվիստ Կուպցովը (նույն ինքը՝ Կովալ, Անագի-զադե, Գակ, Շալիկով, Ռոժին): Դուրս եկավ առաջին շարքից: Եվ ակնթարթորեն վրա հասած լռության մեջ, հրափողը ձեռքով թեթևակի դեն հրելով՝ ասաց.
– Կրա՞կ ես կտրել: Ես քեզ կմարեմ…
Նրա մատները ճերմակ էին ավտոմատի փողին:
Ֆիդելն իրեն քաշեց ԱԿՄ-ն: Կույր համազարկ տվեց շարքերի գլխավերևով: Ու շարունակ ընկրկում էր, ընկրկում…
Ես այն ժամանակ Կուպցովին տեսա առաջին անգամ: Նրա ձեռքն ինձ նրբագեղ թվաց: Սառնամանիքի օրով բամբակաբաճկոնն արձակված էր, կուրծքը՝ բաց: Կարկամած երգի կողքին լեռնանում էին բառերը.
– Ես քեզ կմարեմ…
Նա քամու դեմ գնացող մարդու պես էր: Ահա քամին նրան ընդմիշտ ախոյան էր ընտրել: Ուր էլ գնար: Ինչ էլ աներ…
Հետո Կուպցովին հաճախ էի տեսնում: Մեկուսարանի մութ ու խոնավ խցում: Անտառահատարանի խարույկի մոտ: Արյան կորստից գունատված: Եվ քամու զորությունն այլևս չէր լքում ինձ…
Առջևում քայլում էր Պախապիլը՝ Հարունի հետ: Բրեզենտե փոկը շխկացնելով՝ նա շանն ինչ-որ բան է ասում էստոներեն: Մայրենի լեզվով հրահանգիչը դիմում է միայն շներին:
Ձախից շարասյունը հսկում է բերդանկային խաչված եֆրեյտոր Պետրովը: Այդ թևի համար կարելի է ապահով լինել: Մարդկանց հայտնի է, թե ինչ է նշանակում նորացված ԱԿ-ն այնպիսի ռազմիկի ձեռքին, ինչպիսին Ֆիդելն է:
Մենք անցնում ենք սառը, նեղլիկ գետակը: Հետևում, որ կալանավորները չթաքնվեն կամրջակների տակ: Բրիգադը հանում ենք գծանց: Կայարանային այրուքի հոտն առնելով՝ հատում ենք երկաթգծի հողաթումբը: Եվ ուղղվում դեպի անտառահատարան:
Այդպես է կոչվում խորհրդանշական, անհաստատուն ցանկապատով շրջափակված անտառամասը: Ծառագագաթների բարձրության վրա ցցված են դիտաշտարակները:
Պահնորդումն իրականացնում է պահնորդային պահակախումբը: Պահակախումբը ղեկավարում է սերժանտ Շումեյկոն, որ օրեր շարունակ ձանձրանում է՝ արտակարգ պատահարի սպասելով:
Բրիգադը մտցնում ենք վերահսկվող տեղամաս: Դրանից հետո մեր պարտականությունները փոխվում են:
Պախապիլը կապավոր է դառնում: Նա սեյֆից հանում է Ռ-109-ը: Բացում է բամբուկե կարթի պես ճկուն անտենան: Հետո անծայրածիր եթեր է նետում խորհրդավոր, քնքուշ բառեր.
– Ալո՜, Վա՜րդ, ալո՜, Վա՜րդ: Ես Քաջվարդն եմ: Ես Քաջվարդն եմ: Ձեզ չեմ լսում: Ձեզ չեմ լսում…
Ֆիդելը զզվելի աղմուկով քաշում է անցուղի-միջանցքի ժանգոտած սողնակները: Քարտերն է հաշվում: Վերցնում է զինապահարանի բանալիները: Զննում է ազդանշանային ,Սաթերնե ու ,Շրխկաններըե: Ձեռք է տալիս՝ լա՞վ է տաքացել վառարանը: Վերածվում է տնտեսական գոտու հսկիչի:
Կալանավորները խարույկ են վառում: Գերանատարների վարորդները վառելիքի հերթ են կանգնում: Աշտարակների վրա ձենձենում են ժամապահները: Սերժանտ Շումեյկոն, ում անձը առաջին անգամ գնահատեցինք Կոյնոյի տուրուդմփոցից հետո, խաղաղ ննջում է: Չնայած մեր միակ թախտը նախատեսված է հերթափոխից ազատ զինվորի համար:
Տասներկու դիտաշտարակներ հաստատվել են անտառի վրա: Սկսվում է աշխատանքային օրը:
Շուրջը՝ խարույկների ծուխ, շարժիչների հռնդոց, թարմ տաշեղի բույր, ժամապահների փոխկանչեր: Այդ կյանքը դանդաղ լուծվում է սեպտեմբերի գունատ երկնքի մեջ:
Խուլ աղմուկով ընկնում են սոճիները: Քարշակները թփուտները տրորելով՝ դուրս են բերում դրանք: Արեգակը կուրացնող ցոլքերով նստում է մեքենաների լապտերներին: Իսկ անտառահատարանի վրա՝ անհուն եթերում, անաղմուկ թռչում են բառերը.
– Ալո՜, Վա՜րդ: Ալո՜, Վա՜րդ: Ես Քաջվարդն եմ: Ես Քաջվարդն եմ: Ժամապահներն աշտարակի վրա են: Ազդանշանումը կարգավորված է: Արգելաշերտը հերկված է: Գողերն անցել են աշխատանքի: Ընդունում եմ: Ձեզ չե՜մ լսում: Ձեզ չե՜մ լսում…
Հսկիչն ինձ թողեց զոնա: Հետևիցս տհաճ զնգաց սողնակը: Խարույկի մոտ ուղեկցորդումից ազատված խոհարար Գալիմուլինը լիցքավորում էր չիֆիրբաքը: Չտեսնելու տվի, թեև չիֆիր օգտագործելը խստիվ արգելված է: Ճամբարային հրահանգի համաձայն՝ չիֆիրիստները նույն թմրամոլներն են: Բայց բոլոր բակլանները չիֆիր էին օգտագործում, ու մենք գիտեինք: Նրանց կյանքում չիֆիրը փոխարինում էր կանանց:
Գալիմուլինն աչքով արեց: Ես համոզվեցի, որ ազատամտությունս չափազանց հեռուն է գնացել: Մնում էր միայն սպառնալ խզակոթով: Ի պատասխան՝ Գալիմուլինը կրկին ինձ պարգևեց անհավատի իր ժպիտը: Դիմացի երկու ատամները չկային:
Դեղին կտրվածքով հիանալով՝ անցա հատած ծառաբների մոտով: Ճանապարհ տվի քարշակին, որ աղմուկով փշրտում էր ճյուղերը: Դեմքս սարդոստայնից պաշտպանելով՝ անտառով դուրս եկա գործիքային արհեստանոցի մոտ:
Կալանավորները գերան էին գլորում: Հատում էին ոստերը: Լայնաթիկունք, դաջվածքներով պատված ծպեղագործը ճարպկորեն բանացնում էր կարթաձողը:
– Դե՜ հա, գո՛ղ ախպերներ,- կանչում էր նա՝ ափով աչքերին շվաք անելով,- հետ մնացողներին կոմունիզմ չենք տանում: Էդպես էլ կսատկեք հիմիկվա կարգերում…
Ոստ հատողները ցած դրին կացինները, բուշլատները գցեցին խռիվի կուտակի վրա: Ու նորից մետաղը շողաց արևի տակ:
Ես քայլում ու մտածում էի.
«Խանդավառությու՞ն է: Պոռթկու՞մ: Դե, իհարկե՝ ոչ: Սովորական մարմնավարժանք է: Պճնամոլություն… Ուժ է, որ հանգիստ կարող է բռնության փոխվել: Միայն թե ազատություն տուր…»:
Ժամապահների հետ մի քանի խոսք փոխանակելով՝ արգելագոտու երկայնքով շրջանցեցի անտառահատարանը: Թմբից թումբ ցատկելով՝ անցա ժանգոտած ճահիճը: Եվ դուրս եկա առավոտվա դժգույն արևից մի փոքր լուսավորված մարգագետինը:
Մեկը՝ թիկունքն ինձ արած, նստել էր ցածրիկ խարույկի մոտ: Կողքին առանց կազմի, հաստափոր գիրք էր: Ձախ ձեռքով տոմատի մածուկով բուտերբրոդ էր բռնել:
– Հա՜, Կուպցո՛վ,- ասացի ես,- էլի՞ քեզ ազատություն ես տվել: Կալանախու՞ց ես ուզում:
Աշխատանքային աղմուկի արձագանքներով ողողված, խարույկի մոտ՝ կալանավորը նման էր ծովահենի: Թվում էր՝ նրա դիմաց ղեկն է, ու նավը գնում է քամուն ընդառաջ…
…Ձմեռ: Տուգանային մեկուսարան: Երկարուկ ստվերներ՝ սոճիների տակ: Ձյունով ծեփված պատուհաններ: Պատից այն կողմ, ձեռնաշղթաները զնգացնելով, քայլում է Կուպցովը: Կարգագրերի մատյանում գրանցված է.
«Հրաժարում»:
Պահարանից հանում եմ նրա անձնական քարտը: Երեսուն բառ, որ պայթյունի են նման. ԱՄԲՎ (Առանց մշտական բնակության վայրի): ԱՄԶ (առանց մշտական զբաղմունքի): ՎՌ (վտանգավոր ռեցիդիվիստ) գրիֆը: Երեսուներկու տարի ճամբարներում: Ուստվիմյան ճամբարակետի հնագույն «օրենքով գողը»: Չորս դատվածություն: Ինը փախուստ: Սկզբունքորեն չի աշխատում…
Ես հարցնում եմ.
– Ինչի՞ չես աշխատում:
Կուպցովը զնգացնում է ձեռնաշղթաները.
– Հանի՛ բիլազուկը, քաղաքացի՛ պետ: Կեղծ ոսկի է:
– Ինչի՞ չես աշխատում, գայլ:
– Օրենքը թույլ չի տալիս:
– Իսկ լափել քո օրենքը թույլ տալի՞ս է:
– Էդ տեսակ օպրենք չկա, որ սոված մնամ:
– Ձեր օրենքն իր դարը ապրել է: Բոլոր ,օրենքներըե վաղուց ծակվել են: Անտիպովը գործ տվող է: Մամայն առաջին մարդն է քավորի մոտ: Սեդոյը մորֆինիստ է դառել: Տոպչիլային Ռոպչիլայում կապ գցեցին…
– Տոպչիլան մուժիկ էր ու հարիֆ, կանաչ էր, ոնց որ ղազի ծերտը: Բա էդ գո՞ղ էր: Էս պառավից հափ կաներ, էն պառավից հափ կաներ, էդ էր դրա բախտը: Դրա համար էլ թախտից գցեցին…
– Իսկ դու՞
– Իսկ ես տոհմիկ ռուսական գող եմ: Գողացել եմ ու պիտի գողանամ…
Դիմացս, փոքրիկ խարույկի մոտ, մարդ է նստած: Կողքին սպիտակին է տալիս գիրքը: Ձախ ձեռքին՝ բրդուճ…
– Ողջո՛ւյն,- ասաց Կուպցովը,- այ, ինքդ դատիր, քաղաքացի՛ պետ: Էստեղ գրված է, որ պառավին սպանել է փողի համար: Հետո էնքան է տանջվել, որ կամավոր գնացել է տաժանակրության: Իսկ ես, պատկերացրու, մի կլիենտի գիտեի, Թուրքեստանում: Էս կլիենտի վրա երեսուն սպանություն կար ու՝ ոչ մի դատվածություն: Մինչև յոթանասունն ապրեց: Էրեխեք, թոռներ, օր ծերության երաժշտության դասեր էր տալիս… Բայց էդ ի՜նչ, պատմությունը ցույց է տալիս, որ դրանից ուժեղ գործեր էլ են բռնել: Օրինակ, տասը միլիոն կամ ինչքան է էնտեղ՝ գերեզման դնել ու հետո «Հերցեգովինա ֆլոր» ծխել…
– Լսի՛,- ասում եմ,- դու կաշխատես, երդվում եմ: Վաղ թե ուշ կլինես վարորդ, ծպեղագործ կամ գերանավար: Ծայրահեղ դեպքում՝ ոստ հատող: Դու կաշխատես կամ շունչդ կփչես մեկուսարանում: Կաշխատես, խոսք եմ տալիս: Թե չէ կսատկես…
Կալանավորն ինձ զննեց, ինչպես իրը կզննեն: Ինչպես արտասահմանյան ավտոմեքենան՝ Էրմիտաժի դիմաց: Հովացուցիչից մինչև խլացուցիչը: Հետո հստակ արտաբերեց.
– Ես սիրում եմ ինձ հաճույք պատճառել…
Եվ անմիջապես՝ նավապետի կամրջակն ալիքների վրա: Ծվեն-ծվեն առագաստները: Քամին, աղահամ ցայտքերը… Տեսլապատրա՜նք…
Հարցնում եմ.
– Աշխատելու՞ ես:
– Ոչ: Ես ծնվել եմ, որ գողանամ:
– Գնա մեկուսարան:
Կուպցովը վեր է կենում: Համարյա քաղաքավարի է ինձ հետ: Դեմքին սառել է ուրախ զարմանքի ծամածռությունը:
Ինչ-որ տեղ երկնքին քսվելով ընկնում են սոճիները: Դղրդում է գերանատարը:
Մի շաբաթ Կուպցովը կաշիոսկոր էր դառնում մեկուսարանում: Առանց ծխախոտի, առանց օդի, մի պատառ հացով:
– Բայց ուժե՜ղ ես, քաղաքացի՛ պետ,- ասում է նա, երբ անցնում եմ կալանախցի հրակնատ-պատուհանի մոտով:
Վերջապես հսկիչը նրան թողնում է զոնա:
Հենց նույն օրը նրա սեղանին հայտնվում են պահածոներ, կարագ, սպիտակ հաց: Հանելուկային կազմակերպություն է, բանտային քաղսոցապ, որ նրան մատակարարում է անհրաժեշտ ամեն ինչ…
Փետրվար: Նեղլիկ ստվերներ են պառկած սոճիների արանքում: Բուծարանում հաչում են շները:
Զորանոցից դուրս գալով՝ ես ու Հեդոյանը հայտնվում ենք զոնայում:
– Արի՛,- ասում է Ռուդոլֆը,- դու կրակաշերտի երկայնքով գնա, իսկ ես քեզ ընդառաջ կգամ:
Աղբանոցի մոտով քայլում է մեկուսարանի կողմը: Կանոնադրության համաձայն՝ պիտի միասին գնանք: Վերակացուները միայն զույգ-զույգ են շրջում: Իզուր չէ, որ կապիտան Պրիշչեպան ասում է. «Երկուսն ավելի է, քան «ես» և «դու»-ն: Երկուսը «մենքե է»:
Մենք բաժանվում ենք բասկետբոլի վահանակների տակ: Ձմեռային կեսգիշերին դրանք կախաղաններ են հիշեցնում: Հենց անհետանամ աղբարկղերի հետևը, Ռուդոլֆ Հեդոյանը կվերադառնա: Նա ծխախոտ կվառի ու կգնա օրապահություն, որտեղ տկտկում է ժամացույցը: Ես էլ կարող էի վերադառնալ: Մենք ամեն ինչ կհասկանայինք ու կծիծաղեինք: Բայց դրա համար ես չափազանց զգուշավոր եմ: Եթե նման բան պատահի, ամեն անգամ կնստեմ-կմնամ օրապահությունում:
Ես կնգուղը քաշում եմ աչքերիս ու բացում հարևան բարաքի դուռը: Անտանելի դղրդոցով ընկնում է դռան պահանգին կապած էմալապատ թեյամանը: Ուրեմն բարաքում քնած չեն: Թարեքները թափուր են: Սեղանին փող ու խաղաթղթեր են թափված: Շուրջը՝ մի քսան հոգի, տակաշորերով: Նայում են ինձ ու շարունակում խաղալ:
– Մի՛ վռազի, մեր տղա,- ասում է գրպանահատ Չալին,- հիմա բոլորիդ խուտուտ կտամ:
– Ագահությունն է հարիֆին կործանում,- նկատում է վալյուտչիկ Բելուգան:
– Մի բան էլ ավել,- խաղաթղթերն է ցույց տալիս Ադամը:
– Իջնում ու տանում եմ,- կամացուկ նետում է Կուպցովը…
Ես կարող էի և հեռանալ: Տեղը կդնեի թեյամանն ու դուռը հետևիցս կփակեի: Գոլորշու ամպեր կպոկվեին շոգ կացարանից: Ստուգիչ անցակետի լուսարձակներով կողմնորոշվելով՝ կանցնեի արգելագոտին: Կարող էի կանգնել, ծխել բասկետբոլի ցանցազամբյուղի տակ: Երեք րոպե կանգնել, նայել՝ ինչպես է ձյան մեջ կարմրին տալիս քնթուկի ծայրը: Իսկ հետո օրապահությունում ականջ կդնեի՝ ինչ է պատմում Ֆիդելը սիրո մասին: Ես նույնիսկ կկանչեի ընդհանուր ծիծաղի միջից.
– Է՜յ, Ֆիդե՛լ, ավելի լավ է պատմի՝ ոնց էիր սխալմամբ ավագ Եվչենկոյի վրա բարձրացել…
Այս ամենի համար ես բավականաչափ խիզախ չեմ: Եթե նման բան կատարվի, այլևս չեմ մտնի բարաք:
Ես շեմից ասում եմ.
– Երբ պետն է մտնում, պետք է ոտքի կանգնել:
Կալանավորները ծածկում են խաղաթղթերը:
– Ձև մի՛ արեք,- ասում է Կուպցովը,- հիմա չի կարելի…
– Եղան է, քաղաքացի՛ պետ,- ավելացնում է Ադամը:
Մյուսները լուռ են: Ես պարզում եմ ձեռքս: Խրձում եմ ճմռթված, տրորված թղթակտորները: Խցկում եմ գրպաններս ու ծոցս: Չալին ճանկում է արմունկս:
– Ձեռքե՛րդ,- նրան հրամայում է Կուպցովը:
Ու հետո՝ դառնալով ինձ.
– Հովացի՛, քաղաքացի՛ պետ:
Իմ թիկունքում շրխկում է դուռը, դղրդում է էմալապատ թեյամանը:
Ես գնում եմ դեպի դարպասները: Խնամքով, ինչպես շնիկին, ծոցումս տանում եմ փողերը:Ուսերիս զգում եմ այդ ճմռթված թղթակտորներին դիպած բոլոր ձեռքերի ծանրությունը: Արցունքների դաժանությունը: Չար կամքը…
Չնկատեցի՝ ինչպես հասան ետևիցս: Շուրջս նեղվածէք էր: Օտար ստվերները նետվեցին ոտքերիս տակ: Արգելապատի ցանցի մեջ թարթեց լամպը: Ու ես ընկա՝ առան ճիչս լսելու…
Հոսպիտալում պառկեցի մեկուկես շաբաթ: Գլխավերևս կախված էր ռադիոբարձրախոսը: Հարթ նրբատախտակե արկղում խաղաղ նորություններ էին բնակվում:Պահարանիկի վրա, շախմատի խաղաքարերի հետ խառն՝ դեղասրվակներն էին: Պատուհաններից այն կողմ փռվել էր սառնամանիք օրը: Բնապատկեր՝ լուսամուտի շրջանակում…
Չոր, մաքուր սպիտակեղեն…
Փափուկ հողաթափեր, լվացած, տաք խալաթ… Ուրախ երաժշտություն՝ բարձրախոսից…
Հիվանդանոցային շիտակություն ու կենցաղի բացորոշություն: Այս ամենը վարագուրում էր մեկուսարանը, դեղին կրակները՝ անտառամասի վրա, սառած, ավտոմատներին կպած ժամապահներին: Բայցևայնպես, Կուպցովին հաճախ էի հիշում: Երևի չէի զարմանա, եթե հիվանդասենյակ մտներ՝ ճամբարային զգեստը հագին: Ու դեռ գիրքն էլ ձեռքին:
Չգիտեի՝ ինձ ով է խփել հրշեջ վահանակի մոտ: Բայց զգում էի՝ սպիտակ շեղբից ոչ հեռու առկայծեց Կուպցովի ժպիտը: Ընկավ, ստվերի պես, դեմքին…
Հողաթափերն ու խալաթը հագիս կտրեցի-անցա ձյունապատ բակը: Մութ կողաշենքում հայտնվելով՝ ոտքերիս քաշեցի սապոգներս: Հետո գերանատարով հասա շտաբ: Ներկայացա փոխգնդապետ Գրեչնյովին: Նրա սեղանին նիզակ էր ճոճում մի թուջե կտրիճ: Փոխգնդապետի պահվածքը պետային-մտերմավար էր.
– Ասում են՝ քո դեմ մահափորձ է եղել:
– Հեչ բան՝ մի քիչ խուտուտ տվին:
– Հետո՞, ի՞նչ լավ նորություն կա,- հարցրեց փոխգնդապետը:
– Էնպես,- ասում եմ,- ոչ մի:
– Ո՞նց պատահեց:
– Թուղթ էին խաղում: Փողերը վերցրի:
– Երբ քեզ գտան, մոտդ փող չկար:
– Բնական է:
– Իսկ ինչու՞ ես արկածներ որոնում:
– Նրա համար, որ նման բաները վերջանում են կոտորածով:
– Ընկեր փոխգնդապետ…
– Կոտորածով, ընկե՛ր փոխգնդապետ:
– Դա բխում է մեր շահերից:
– Ես կարծում եմ՝ օրենքով պիտի լինի:
– Լավ, համարիր քեզ ոչինչ չեմ ասել: Պիտերի՞ց ես:
– Օխտայից:
– Շտաբում էսպիսի անեկդոտ է պտտվում: Մայոր Բերեժնոյը գալիս է Ռոպչա: Օրապահը նրան ներս չի թողնում:Բերեժնոյը գոռում է. ,Ես զորամասի շտաբից եմե: Օրապահը պատասխանում է. ,Իսկ ես՝ Լիգովկայիցե: Սամբոյի հնարքներին տիրապետու՞մ ես:
– Քչից-շատից:
– Ասում են՝ ընդդեմ լինգի ու կացնի ոչ մի հնարք չի անցնի…Քեզ կարող ենք ուրիշ զորամաս տեղափոխել:
– Ես չեմ վախենում:
– Հիմարությո՜ւն: Կուղարկենք Սինդոր…
– Իսկ Սինդորում զեկեր չե՞ն: Նույն շանորդիներն ու ամենաթողությունը:
– Որոշել ես իրավու՞նք բանեցնել:
– Չեմ պատրաստվում:
– Ընկեր փոխգնդապետ…
– Չեմ պատրաստվում, ընկե՛ր փոխգնդապետ:
– Հրաշալի է,- ասաց նա,- թե չէ, մեկ էլ տեսար վերջ տվին: Պատկառելի չափսեր ունես՝ չեն վրիպի:…
Շտաբի բեռնատարն ինձ հասցրեց ուղանց:
Քայլում էի տրորված, հարթ ճանապարհով: Հետո՝ ձիու թրիքով աղտոտված փոքրիկ մարգագետնով: Ճամփան կարճելով՝ կտրեցի սառած գետակը: Ու գնացի առաջ ճնճղուկային խառնաղմուկի կողքով: Կապտավուն ձնակույտերի ու փշալարերի երկայնքով:
Պահաշների հաչոցի ուղեկցությամբ հասա զոնա: Տեսա լվացված վարդագույն դրոշը՝ զորանոցի ձեղնապատուհանի գլխին: Ծռված նրբատախտակե ,սունկնե ու օրապահին՝ դաշույնը գոտուց կախ: Անծանոթ զինվորին՝ ջրհորի մոտ: Կեղևահան վառելափայտի դարակները՝ ծածկի տակ: Ու հանկարծ հասկացա, որ կարոտել եմ այդ տղամարդկային ծանր կյանքին: Այդ կյանքին՝ ծխախոտով ու հայհոյանքով: Հարմոնիկներով, քուրքերով, լուսանկարներով, ժանգոտած ածելու սայրերով ու էժանագին օդեկոլոնով…
Մտա ավագի մոտ: Նրան տվեցի մթերային քարտը: Հետո անցա չորանոց:
Այնտեղ, փայտամածի շուրջը, որի վրա ծանրաձողի ժանգոտ սկավառակներ էին լցված, նստել էին զինվորներն ու կարտոֆիլ էին մաքրում:
Հարցեր չտվին: Միայն գրագիր Բոգոսլովսկին քմծիծաղեց ու ասաց.
– Իսկ մենք քեզ հավերժ գրանցել էինք զորամասի ցուցակներում…
Ինչպես հետո իմացա՝ զորամասի շտաբից զինվորական հետաքննիչ էին ուղարկել: Դասախոսություն էր կարդացել «Բուրժուական արվեստի վերասերումը»:
Հետո նրան հարց են տվել.
«Մեր համբալն էնտեղ ո՞նց է»:
Դասախոսը պատասխանել է.
– Քննությունը միակ ճիշտ ճանապարհի վրա է, ընկերնե՛ր:
Կուպցովին տեսա զոնայում, բրիգադիրների հերթափոխման ժամանակ: Մոտեցավ ու անժպիտ հարցրեց.
– Առողջությունդ ո՞նց է, քաղաքացի՛ պետ:
– Ոչինչ,- ասում եմ,- իսկ դու առաջվա պես հրաժարվու՞մ ես:
– Առայժմ օրենքը կերակրում է:
– Նշանակում է՝ չես աշխատում:
– Ձեռնպահ եմ մնում:
– Ու չե՞ս աշխատելու:
Մեր կողքով, ազդանշանային ռելսի դղրդոցի ներքո, անցնում էին կալանավորները: Խմբերով ու մեկական գնում էին դեպի դարպասները: Բրիգադավարները զոնայով մեկ աշխատանքից հրաժարվողներ էին որսում: Իսկ Կուպցովը կանգնել էր բոլորի աչքի առաջ…
– Չե՞ս աշխատելու:
-Նիխտ,- ասաց նա,- կանաչ դատախազն է գալիս, գարունը, ամեն թփի տակ կացարան կա:
– Փախչելու մի՞տք ունես:
-Ըհը: Մանրավազքով: Ասում են՝ առողջարար է:
– Նկատի ունեցիր, որ անտառում ես քո հարցը առանց նախազգուշացման կլուծեմ:
– Նկատի ունեցա,- պատասխանեց Կուպցովն ու աչքով արեց:
Ես ճանկեցի նրա բամբակաբաճկոնի օձիքը:
– Լսի, դու մենակ ես: Գողական օրենքը չկա: Դու մենակ ես…
– Ճիշտ այդպես, մենակատար,- քմծիծաղ տվեց Կուպցովը,- հանդես եմ գալիս առանց երգչախմբի:
– Էդպես էլ կսատկես: Դու մենակ ես բոլորի դեմ: Ուրեմն՝ ճիշտ չես:
Կուպցովը հատ-հատ, հստակ ու խիստ արտաբերեց.
– Մենակը միշտ ճիշտ է…
Ես հանկարծ հասկացա, որ ուրախ եմ այդ կալանավորի համար, որն ուզում էր ինձ սպանել: Որ շարունակ նրա մասին եմ մտածում: Որ ապրել չեմ կարող առանց Կուպցովի:
Դա այնքան անսպասելի էր, հիմար ու զզվելի… Որոշեցի ամեն ինչ մի լավ ծանրութեթև անել, որ հոգուս մեղք չառնեմ:
Ես բաց թողեցի նրան ու հեռացա: Սկսում էի ինչ-որ բան կռահել: Ավելի ճիշտ՝ զգալ, որ Ուստ-վիմյան ճամբարակետի այդ վերջին ,օրենքով գողըե իմ կրկնակն է: Որ ռեցիդիվիստ Կուպցովը (նույն ինքը՝ Շալիկով, Ռոժին, Ալյանով) ինձ համար թանկ է և անհրաժեշտ: Թանկ է զինվորական ընկերությունից, որ լափել է իմ իդեալիզմի փշուրները: Որ մենք մեկ ենք: Քանի որ մարդ այդպես միայն ինքն իրեն կարող է ատել:
Ու նաև զգացի, թե ինչքան եմ հոգնել…
Հիշում եմ այն ձմեռը, փետրվարը, ուղղաձիգ ծուխը բարաքների վրա: Երբ ճամբարը քուն է մտնում, շուրջը լռում է ամեն ինչ: Միայն պահակակետում երբեմն-երբեմն գելխեղդը շղթան զնգացնելով, բարձրացնում է գլուխը:
Ստուգիչ անցակետում երեքով ենք:
Ֆիդելը ձեռքերն է տաքացնում վառարանի վրա: Գլխարկի շքոցը ճաքած է: Թռչունի կտուց է հիշեցնում: Կողքին մի կին է նստած՝ հալված ձյունից մգացած մուշտակով:
– Մեր ազգանունը Կուպցով է,- գլխաշորն արձակելով՝ ասում է նա:
– Տեսակցությունն արգելված է:
– Ախր հեռվից եմ եկել:
– Արգելված է,- պնդում է Ֆիդելը:
– Տղանե՜ր…
Ֆիդելը լուռ է, հետո խոնարհվում է կնոջ կողմը, ինչ-որ բան է շշնջում: Ինչ-որ բան է ասում նրան՝ քիչ-քիչ լկտիանալով ու շիկնելով:
Ներս են բերում Կուպցովին: Քայլվածքը գողական է, ինչպես ազատության մեջ: Կորացած, բռունցքները թքերում: Եվ նորից ինձ պարուրում է նրա գլխավերևում շառաչող հողմի զգացողությունը: Նորից տեսնում եմ նավապետի կամրջակը…
Կալանավորը կանգ է առնում անցուղի-միջանցքում: Նայում է ներս, ճանաչում է մեզ ու նայում է, նայում… Շարունակ նայում է: Միայն պողպատե վանդակաճաղերից կառչած մատներն են ճերմակին տալիս:
– Բո՛րյա,- մրմնջում է կինը,- լրիվ կանաչել ես:
– Վարունգի պես,- քմծիծաղում է նա:
– Տեսակցությունն արգելված է,- ասում է Ֆիդելը:
– Նրանք առաջարկեցին,- կինը տրտում նայում է ամուսնուն,- նրանք առաջարկեցին… Ամաչում եմ կրկնեմ…
– Կգտնե՜մ,- կամացուկ, միայն ինքն իրեն ասում է Կուպցովը,- կգտնեմ ձեզ, տղե՛րք… Ու որ գտա՜…
– Քեզ համար,- սպառնում է Ֆիդելը,- մեկուսարանում լիքը վանդակ կա:
Ապա դառնում է հերթապահ վերակացուին.
«Տանե՛լ»:
Կինը ճչում է, լաց լինում: Կուպցովը կանգնել է՝ երեսը վանդակաճաղերին հենած:
– Համաձայնի՛, Թամարա՛,- անսպասելի ու պարզորոշ ասում է նա,- համաձայնի՛: Համաձայնի՛ պետերի առաջարկածին…
Վերակացուն բռնում է նրա արմունկը:
– Համաձայնի՛, Տո՛մկա,- ասում է նա:
Վերակացուն, արտահագուստը վրայից համարյա պոկելով, քարշ է տալիս նրան: Երևում են նիհար, հզոր անրակները և կապույտ արծիվը՝ կրծքին:
– Համաձայնի՜,- դեռ խնդրում ու աղերսում է Կուպցովը…
Ես բացում եմ դուռը: Ելնում եմ դուրս: Ինձ ցոլարձակներով կուրացնում է դղրդացող բեռնատարը: Վրահաս ակնակույր խավարի մեջ ճանապարհը հազիվ է երևում: Սայթաքում եմ, ընկնում ձյուների մեջ: Տեսնում եմ աստղալույսից ճերմակած երկինքը: Տեսնում եմ դողդոջուն լույսերը անտառահատարանի վրա…
Ամբողջը մշուշվում է, լողում հեռու: Հիշում եմ ծովը, ավազաթմբերը, գունաթափ ավազը: Եվ աղջկան, որը միշտ իրավացի էր: Եվ ինչպես էինք երկուսով նստել շուռ տված նավակի ողնուցին:Եվ ինչպես ձկնիկ բռնեցի ու նորից գցեցի ծովը: Հետո աղջկան հավատացնում էի, որ ձկնիկը կանչել էր. ,Մերսի՜ե…
Հետո արդեն ցուրտը չէի զգում ու հասկացա, որ ցրտահարվում եմ: Այդ ժամանակ վեր կացա ու գնացի, թեև գիտեի, որ էլի եմ սայթաքելու և ընկնելու եմ…
Մի քանի րոպեից զգացի կեչու թաց վառելափայտի հոտը: Տեսա սպիտակ ծուխը պահակատան վրա:
Հսկիչ անցակետի պատուհանի ապակիները դողդոջուն դեղին ցոլքեր էին նետում քարշակների կոկած գերանուղու վրա:
Երբ ներս մտա, Ֆիդելը, կրակից դեմքը կնճռոտած, ածուխ էր հանում վառարանից: Շրջայցից վերադարձած հրահանգիչը թեյ էր խմում: Կինը չկար…
– Բայց ի՜նչ տիպն էր էդ Նյուրկան,- ասում էր Ֆիդելը,- գալիս ես թե չէ՝ է՛լ արաղ, է՛լ դոնդող: Լրիվ բամբո իտալյանո: Խմում ես, ուտում ես, ու հոգիդ չվեց դրախտ: Իսկ գլխավորը՝ էնպես սրտանց կասի, օրինակ. ,Վա՛նյա, թթվի ջուր կուզե՞սե:
– Հնար չկա՞,- մռայլ հարցրեց հրահանգիչը,- պայմանավորվեինք՝ փաթաթաններս լվանար:
Ու նորից եկավ գարունը: Ձմեռային յուրահատուկ ջերմությունը քշեց-տարավ վերջին սև ձյունը: Օրերը դանդաղ ձգվեցին ձնաջրերով լվացված գերանուղիների վրայով…
Կուպցովն այդ ամիսն անցկացրեց մեկուսարանում: Մահվան դուռն էր հասել: Կրծքաբաց բամբակաբաճկոնի տակից ցցվում էին սրված անրակները: Իրեն խաղաղ էր պահում, միայն մի անգամ հարձակվեց Ֆիդելի վրա: Մենք նրանց մի կերպ բաժանեցինք:
Չզարմացա: Գայլը ատում է շներին ու մարդկանց: Բայց ավելի շատ՝ շներին:
Ես նրան երեք անգամ թողեցի զոնա: Ու երիցս կարգագրիչի մատյանում գրառում հայտնվեց.
«Հրաժարում»…
Ուղեկցորդման խմբի կանաչ թիկնոցով պետը լապտերիկի լույսը գցեց ցուցակի վրա:
– Անտառահատո՛ւմ, դեպի ելքը,- հրամայեց նա:
Բրիգադն ընդունեցինք բնակելի գոտու դարպասների մոտ: Ես, տարածություն պահելով, հայտնվեցի շարասյան վերջում:
Չեբյու ավանը մեզ դիմավորեց շների հաչոցով, թաց գերանների հոտով, անտարբեր բնակիչների մռայլությամբ:
Հնոտիքով լի փոքրիկ բակերի երկայնքով գնացինք դեպի հիվանդանոց: Շրջվեցինք դեպի գետը, որ ազատվել էր սառույցից և անսպասելիորեն մաքուր էր ու փայլփլուն: Անցանք կոպտատաշ կամրջակով: Կտրեցինք երկաթգիծը, որի փայտակոճղերի արանքում խունացած կանաչ կար: Շրջանցեցինք հսկայական ցիստեռնները, ջրհանը և երկաթգծի արտաքնոցի փքաշուք շինությունը: Ու նոր միայն ելանք անձրևներից ցեխոտված գերանուղի:
– Երեխա ժամանակս սիրում էի ցեխերի մեջ չփչփացնել,- ասաց Ֆիդելը,- բա դու՞: Վախենում եմ մտածեմ, թե քանի կալոշ եմ թողել ցեխերի մեջ…
Անտառամասի մոտ հանդիպեցինք պահակախմբին: Ժամապահները կիսամուշտակներով էին: Ձեռքներին՝ հեռախոսներ ու գոտեպայուսակներ՝ ինքնաձիգի պահունակներով:
Պախապիլը կանգնեցրեց կալանավորներին ու ձեռքը շքոցին տանելով՝ սկսեց զեկուցել:
– Թողնել, ընդհատեց պահակախմբի պետ Շումեյկոն: Հսկայական ու չեչոտ՝ նա քնկոտ է թվում, մինչևիսկ՝ երբ վազում է գարեջուր բերելու: Սերժանտ Շումեյկոյի վառ անհատականությունը կարելի է գնահատել միայն արտակարգ վիճակներում: Արտակարգ պատահարներից բացի, ամեն ինչ նրան վաղուց ձանձրացրել է:
Շումեյկոն հաշվեց կալանավորներին: Նրանց անձնական քարտերը դասդասելով՝ շարասյուն առ շարասյուն ուղարկեց նախազոնա: Ու վերջապես ձեռքով արեց ժամապահներին:
Մենք մտանք հսկիչ պահակակետ: Ֆիդելն ավտոմատը նետեց զինաբուրգին ու մեկնվեց թախտին:Ես ստուգեցի ազդանշանումն ու վառեցի վառարանը:
Պախապիլը սեյֆից հանեց ռացիան: Դուրս քաշեց կարթի պես ճկուն մետաղյա ալեհավաքը: Հետո սկսեց երկնային ոլորտներ նետել խորհրդավոր հմայախոսքեր.
– Ալո՜, Վա՛րդ: Ալո՜,Վա՛րդ: Ես Քաջվարդն եմ: Ես Քաջվարդն եմ: Ազդանշանումը սարքին է: Արգելաշերտը հերկված է: Գողերն աշխատում են: Ձեզ չեմ լսում… Ձեզ չեմ լսում…
Ես մտա արտադրական գոտի ու քայլեցի գործիքային արհեստանոցի կողմը: Վառելիքի տակառի մոտ սևին էր տալիս տրտում ու երկարուկ հերթը: Մեկը վառեց, բայց և անմիջապես դեն նետեց ծխախոտը: Գրպանահատ Չալին ինձ տեսնելով՝ միտումնավոր բարձր երգեց.
Ախ, մաքրվե՜մ, լողանա՜մ
Ու մոռանամ ձեր մասին,
Ու մի ճամպրուկ գողանամ,
Թող գիշերը սպասի…
Խոսեցին հետս: Պատասխանեցի: Հետո անտառով ելա մարգագետին: Այնտեղ մեկը պպզել էր կրակի մոտ:
– Չե՞ս աշխատում, դև՛:
– Ձեռնպահ եմ մնում: Ողջո՛ւյն, քաղաքացի՛ պետ:
– Ուրեմն, հրաժարվե՞լ ես:
– Առանց փոփոխության:
– Աշխատելու՞ ես:
– Օրենքը թույլ չի տալիս:
– Երկու շաբաթով մեկուսարան:
– Քաղաքացի՛ պետ…
– Կաշխատե՞ս:
– Քաղաքացի՛ պետ…
– Վարորդ, գերանակիր, ոստ հատող…
Ես առաջացա ու ցրիվ տվեցի խարույկը:
– Աշխատելու՞ ես:
– Հա,- ասաց նա,- գնանք:
– Ոստ հատո՞ղ, թե՞ գերանակիր:
– Հա: Գնա՛նք:
– Առա՛ջ ընկի:
Նա քայլում էր ճյուղերը պահելով: Ճահճի միջով, առանց ոտքերի տակ նայելու: Դիտաշտարակի տակ, կտրված ծառի կողքին, ծխում էին կալանավորները: Կարգագրիչին ասացի.
– Կացինդ տուր:
Նա քմծիծաղ տվեց:
– Կացի՜նը,- գոռացի:
Կարգագրիչը կացինը տվեց Կուպցովին:
– Լետյագայի բրիգադը կգնա՞ս:
– Հա՛:
Նրա մատներն անվարժ սեղմում էին կացնի կոթը: Մուգ, յուղափայլ փայտի վրա դաստակը նրբակերտ էր:
Ինչքան էի ուզում, որ բարձրացներ կացինը: Ես դեն կնետեի հիշողությունս: Ես կթոթափվեի քաղաքակրթության քսան դարերից: Ես նրան ցույց կտայի այն ամենը, ինչ սովորեցրել էին Ռոպչայում: Ես կխլեի կացինն ու թույլ չտալով, որ ուշքի գա…
– Դե՛,- հրամայեցի՝ կանգնելով երկու քայլի վրա: Հատիկ-հատիկ զգալով խոտը սապոգներիս տակ:- Դե՛,- ասում եմ:
Կուպցովը թեքվեց կածանից: Հետո դանդաղ ծնկեց կոճղի մոտ: Ձախ ձեռքը դրեց դեղին, խորդուբորդ, առկայծող հատվածքի վրա: Հետո թափ առավ ու կացինը խրեց մինչև վերջ:
-Վերջապե՜ս,- արնաքամ լինելով՝ ասաց նա,- այ հիմա լավ է:
-Ի՞նչ ես կանգնել, գանդո՛ն,- ինձ դարձավ մոտ վազած կարգագրիչը,- կրած ես, ձեն տու կարկատողին…
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Ներսես Աթաբեկյանի
Սերգեյ Դովլաթով, Միայնակների երթը, Ոգի Նաիրի, 2012
