Մաս 1-ն՝ Այստեղ
Մաս 2
Թեհրանի ավտոկայաններից մեկում էինք․․․հսկայական կիզիչ ամայություն էր ու մեքենաներ էին՝ տարատեսակ ու բազմագույն ու վարորդներ՝ միագույն սև, սևացած մաշկով ու խնդրող հայացքով․․․
-Չմտածես, հիմա քեզ կճանապարհենք, հետո մենք կգնանք․․․
Ծանոթիս բարեկամը տղամարդու իր «իրավունքով» խոսում է վարորդների հետ, ցույց տալիս փոքրիկ այն թուղթը, որի վրա գրել էի հյուրանոցի հասցեն, խնդրում ինձ ապահով տեղ հասցնել ու վերցնում նրանց հեռախոսահամարները․․․
-Ամեն բան ապահով է, հեռախոսի նոմերն էլ վերցրել եմ, կիմանա, որ ապահով տեղ պիտի հասցնի քեզ․․
Այ քեզ նորություն․ որ իրենց հետ չլինեի, որ համարը չթողնեին անապահով պիտի տեղ հասնեի, փաստորեն․․․
Շնորհակալություն հայտնեցի նրանց ուղեկցության, հաճելի խոսակցությունների ու վարորդի «նոմերըը» վերցնելով ինձ անախորժություններից ապահովագրելու համար ու ուղևորվեցի դեպի մեքենան։ Արդեն ուզում էի նստել, մեկ էլ վարորդների մեջ «կռիվ ընկավ»։ Համակ լսողություն դարձած՝ փորձում եմ Թեհրանի նրանց բարբառից կռահել տեղի ունեցողը․ մեկը մյուսին մեղադրում է հասցեն չիմանալու, սուտ խոսելու մեջ, պնդում է, որ ինքն ավելի հեշտ կգտնի իմ թղթի կտորի վրա գրված հյուրանոցը։ Կիզիչ արևից տաքացած գլխաշորս ավելի է տաքանում նրանց տաք-տաք բանավեճից ու զգում եմ, որ Թեհրանում «թեժ» է լինելու։ Եվս երկու րոպե տևած ձեռքով-ոտքով բանավեճ ու ճամպրուկս իր ձեռքն է առնում քառասունին մոտ, փոքր-ինչ երկար ու գանգուր մազերով, զարմացած բեղերով վարորդը․․․Ինձ էլ ասում է «յալլա, գնացինք», սուսուփուս հետևում եմ, բայց հա ուզում եմ հարցնեմ՝ «թիվերը» Ձեր հեռախոսինն էին, թե մյուս վարորդի․․․Բայց էդպես էլ չհարցրի, որովհետև ուրիշ հարցեր ծագեցին․․․Էս բեղավոր վարորդի մեքենան․․․ոնց ասեմ «Երազի» չափ էր, երթուղային տաքսու չափ․․․Ասում եմ․
-Բեբախշիդ , ես մենակ եմ ախր․․․էն մարդիկ չեն գալու, իրենք ուրիշ տեղ են գնում, ուրիշ մեքենայով․․․մենակ ինձ տանելու համար ավելի փոքր ավտո չկա՞․․․
Վարորդը անակնկալի եկավ, չէր սպասում, որ պարսկերեն կխոսեմ ու հիմա փոխանակ հարցիս պատասխանի, ասում ա՝ «աջաբ» լավ ես խոսում պարսկերեն, որտեղից գիտե՞ս։ Եղբայր, դրա ժամանակը չի․ դու ինձ էն ասա՝ էս եքա «մառշռուտկան» ո՞նց ա տաքսի կոչվում։ Անօգուտ է․ ճամպրուկս շտապ տեղավորում է իր մեքենայի մեջ, ինձ էլ շտապեցնում, թե «արագացրու, նստի, քանի տեղը բացատրել են՝ որտեղ է, տանեմ հասցնեմ»։
Նստել եմ «մառշռուտկայի» ամենահետևը, ինձուինձ ուտում եմ, իսկ վարորդը մի անասելի ոգևորությամբ քշում է իր մեքենան ու մեթընդմերթ կտրուկ շրջվում դեպի ինձ ու հարցեր տալիս։ Ես էլ պատասխանում եմ իրա որտեղի՞ց ես, ինչի՞ ես եկել, ինչքա՞ն ես մնալու հարցերին ու պատուհանից նայում դուրս ու զմայլվում, զարմանում եմ պատկերներից, որ տեսնում եմ։ Տպավորություն է , որ Լյուք Բեսոնի տաքսու պարսկական տարբերակն եմ նստել, մառշռուտկա տարբերակը։ էնքան արագ է քշում, որ վախից քարացել եմ ու ամուր բռնել պայուսակս, որ չընկնի ձեռքիցս։ Իսկ պատուհանից այն կողմ նույնքան արագ քշող բազում-բազում այլ մեքենաներ են ու մոտոներ՝ լիքը-լիքը մոտոներ ու նույն մայրուղում քայլող մարդիկ, քայլող հիջաբներ։ Վարորդը քշում էր էնպիսի կտրուկ շրջադարձեր ու կտրուկ կանգառներ անելով, որ մի քանի անգամ քիչ մնաց գլուխս խփեմ դիմացի աթոռին, մի քանի անգամ քիչ մնաց պայուսակս ձեռքիցս ընկնի, մի քանի անգամ քիչ մնաց ասեմ՝ խնդրում եմ կանգնեք, իջնեմ, մի քանի անգամ հասկացա, որ հիմա ոչինչ անել չեմ կարող ու մի քանի անգամ հասկացա, որ դիմանալ ա պետք, միայն դիմանալ։ Դիմացա մինչև որ հասանք իմ թղթի կտորի վրա նշված փողոցը․ վարորդն ասեց՝ տեսա՞ր, որ ասում էի՝ տեղը գիտեմ։ Բայց փողոց չէի գնում, հյուրանոց էի գնում, իսկ հյուրանոցը չէինք գտնում․ ասել էր, չէ՞՝ փողոցի տեղը գիտի, հյուրանոցի մասին բան չէր ասել։ Փողոցը պարզվեց Թեհրանի ամենամեծ, ամենաերկար փողոցներից մեկն է ու հյուրանոցը էդ փողոցում կորած։ Փողոցի ողջ երկայնքով իջել ենք ու վարորդը ձախ է նայել, ես էլ աջ եմ նայել, բայց էդ հյուրանոցը չկա ու չկա․․․Վարորդի ճակատին արդեն ջրեր է, որ պսպղում են, աչքերը խուճապահար են․
-Թերաֆիքե, թերաֆիքե․․․
Էդ տեսնում եմ, դու ասա՝ հյուրանոցն ու՞ր ա։ Հարցս կարդաց հայացքիս մեջ, ասում ա՝ չմտածես հեսա մի հատ էլ կփնտրենք փողոցում ու ետ ա գնում, ետ ա քշում․․․չէ, ճիշտ չհասկացաք․ շրջադարձ չի անում, ուղղակի ետ ա գնում, ետդարձ ա անում․․․Գամվել եմ նստարանին ու պապանձվել, ինքն էլ շրջվել ա, իր աթոռը գրկել, ինձ էլ ասում ա մի քիչ թեքվի, որ տեսնեմ առաջս, դե այսինքն ավտոյի ետևը․․․Էսպես քշեց մի տաս րոպե, հետո գլուխը հանեց պատուհանից ու անցորդներից մեկին, որ ճեմում էր ճիշտ փողոցի մեջտեղում՝ մեքենաներին զուգահեռ, հարցրեց հյուրանոցի անունը․․․սա ասեց՝ ճիշտ եք գնում, էդպես որ հետ-հետ գնաք մի քիչ էլ, կհասնեք ու որպեսզի շարունակեր իր բացատրությունները, ինքն էլ սկսեց ետ-ետ քայլել ու էլի առանց շրջադարձ կատարելու, ետդարձով․․․Մտքովս անցավ ասեմ՝ էս ուր եմ ընգել․․․Բայց մտքերս ցրեցի։ Էսպես «իմ մառշռուտկայի վարորդն» ու իր անցորդ «ընկերը» իրար հետ խոսելով ետ-ետ էին գնում ու ինձ մոտեցնում իմ հյուրանոցին։ Սրանց զրույցը պահի տակ էնպես թեժացավ, որ ինձ թվաց մոռանալու են, թե ուր են գնում ու ինչ են փնտրում, ասի՝ բեբախշիդ, դեռ շատ կա՞ մինչև հյուրանոց։ Վարորդը թե՝ դե ես չգիտեմ, բայց կգտնենք, կարևորը փողոցը գտել ենք, էն անցորդն էլ թե ՝ չէ, շատ չի, հեսա կհասնենք, եթե չեմ սխալվում, ստեղ հյուրանոցները շատ են, չգիտեմ՝ իմ ասածը ձեր ուզածն է, թե չէ։
Հրաշալի է՝ ետ-ետ ենք գնում, գլուխս արդեն պտտվում էր՝ դեպի ետ ընթացքից ու անորոշությունից։ Բայց մի պահ աջ նայեցի ու տեսա հյուրանոցի ցուցանակը՝ նույն անունով, ինչ գրված էր թղթիս մեջ։ Կարծես տեղիցս վեր թռչելով ասեցի՝ կանգնեք, հասել ենք։ Մեքենան էլ անակնկալի գալով, իմ նման տեղից վեր թռչելով կանգ առավ։ Սիրտս տեղն ընկած՝ իջա մեքենայից։ Վարորդը դուրս եկավ մեքենայից, ճամպրուկս իջեցրեց, ուզում էի վերցնել ձեռքից, առարկեց՝ ի՞նչ եք խոսում, խանում, սա ես կտանեմ ներս, ասացի, որ ծանր չի, որ ինքս կարող եմ դա անել, պնդեց, որ ինքը տանի։ Համաձայնեցի։ Ճամպրուկս արդեն հյուրանոցի նախասրահում էր, վարորդին տվեցի տաս հազար թուման ու սպասում եմ մանրի, բայց վարորդը վերցրեց ու ցտեսություն ասեց ինձ։ Ասում եմ ՝ ներեցեք, մենք պայմանավորվել էինք վեց հազարի մասին, իսկ իմ մա՞նրը։ Ասում է՝ ի՞նչ մանր, բա ճամպրուկը անվճա՞ր եմ բերել։ Լավ, կարևորը տեղ եմ հասել վերջապես։
Բարևում եմ հյուրանոցի նախասրահի աշխատակիցներին՝ երկու երիտասարդ կանանց ու մի բարձրահասակ, պոետի արտաքինով պարոնի։ Ասում եմ՝ պիտի որ իմ անունով սենյակ լինի պատվիրված։ Պարոնը զարմանում է, ասում ՝ մի սենյակ ունենք պատվիրված միայն՝ մի իրանագետի համար։ Ասում եմ՝ ես եմ որ կամ։ Ասում է՝ կատակու՞մ ես։ Չէ, չեմ կատակում, ստուգեք անունը։ Ստուգում է, համոզվում, հետո նայում ինձ ու ասում՝ բեբախշիդ «խանումե թինեյջեր» ու ժպտում է, զարմացած ժպտում։ Ես էլ եմ ժպտում, “teenager” բառը ժպտացնում է։ Բարձրանում եմ իմ սենյակ ու նստում աթոռին ու հավատս չի գալիս, որ արդեն Թեհրանում եմ, որ տեղ եմ հասել վերջապես։ Անուշը դեռ չկա, խմբով Ղոմում են, դեռ չեն վերադարձել։
Փորձեցի բացեմ պատուհանը՝ մաքուր օդի թաքուն հույսով, բայց հույսս ճռճռաց պատուհանի փեղկի հետ ու մարեց։ Թեհրանահոտ օդից միայն տոթն էր ներկա ու փակ պատուհանով օդի մասին երազելը ավելի խելամիտ համարեցի։ Եվս մեկ անգամ նայեցի շուրջս ու հեռախոսը ձեռքս առա․ մի քանի րոպե հետո ճշտեցի՝ ամեն ինչ կարգին է տանը, ասեցի՝ իմ մասին չմտածեք, արդեն վայելում եմ ճամփորդությունս։ Դեռ ուզում էի հրաշք օդի մասին էլ պատմել, բայց սենյակիս դուռը թակեցին։
-Ո՞վ է, – էս հարցն եմ տալիս, դե պարսկերեն, ասում եմ՝ քի՞սթ, ասում է․
– Չստերս եմ եկել վերցնեմ, բեբախշիդ խանում,- տղամարդու ձայն է, սպիտակ չստեր են՝ իմ սենյակի բաղնիքում, մինչ նա հինգ անգամ կրկնեց իմ հարցի պատասխանը, ես հայացքով որսացի «չստերը» ու փորձեցի հասկանամ էստեղ ինչ են անում։ Ասում եմ՝
-Կներեք, հիմա չեմ կարող բացել, բայց հենց սենյակից դուրս գամ, ձեր չստերը կբերեմ։
-Աֆարին, -ասում է ու հեռանում։
Ես մտածում եմ՝ տեսնես իմ բաժին չստերով է եղել ու լողացե՞լ իմ սենյակի բաղնիքում։ Դե լավ, ինչի՞ ետևից եմ ընկել, կարևորը տեղ եմ հասել, հեսա Անուշն էլ կգա ու․․․
Մի քանի րոպե հետո մազերս կապեցի անսովոր-անսովոր գլխաշորով, անասելի տապին հագա հաճելի զով եղանակին հատուկ շորեր ու սենյակից դուրս եկա։ Հա, չստերն էլ չմոռացա․ դրանք տարա ընդունարան, պարզվեց մեր խմբի «մորաբի » աղայե Մարաբիինն են․ խմբի առաջնորդի իրավունքով մտել էր դեռևս դատարկ իմ սենյակն ու «չստերն» իրենով արել։ Դե լա՜վ, ինձ նորը կտան, մի մեծ պատմություն չի։
Մինչ ընդունարանում չստերի ինքնությունն էինք պարզում, լսեցի Անուշի մեղրածոր ձայնը․
-Ազզիզզամմմ․․․,էդ ինչ լավ, որ եկել ես արդեն,- գրկեցի Անուշին ու վերջապես վերջնականապես ազատվեցի տագնապի ազդանշանից, որ լսվում էր սրտիս ու ուղեղիս հեռագրատներից։
-Անուշ ջան, վերջապես հանդիպեցինք, ափսոս, որ Ղոմ գնալու հնարավորությունը բաց թողեցի։
-Ոչի՜նչ, ամեն բան էլ կհասցնենք դեռ տեսնել։ Ի՜նչ էլ լավ գլխաշոր ես դրել, ազիզ, շատ ա էթում քեզ,- դե հա, սազում է կարծես, դե, կամ էլ ՝ ճաշակին ընկեր չկա, իսկ էս դեպքում նաև՝ ճար չկա։
Ճաշարանի ժամն էր արդեն ու միասին գնացինք հյուրանոցի ճաշարանը։ Մենյուն ձեռքներիս փորձում էինք կողմնորոշվել դեղին բրինձ ենք ուտում՝ կարմիր սալաթով, թե կարմիր բրինձ ենք ուտում՝ կանաչ սալաթով, «քյաբաբ» քյաբաբ ենք ուտում, թե «խորոված» քյաբաբ ենք ուտում, իսկ երիտասարդ մատուցողը մեզ համար միրգ բերեց, որ նախ միրգ ուտենք։ Միանգամաից զգացվեց՝ մարդիկ սովետ չեն ունեցել ու չգիտեն ինչ է՝ «ճաշդ կեր, որ միրգ տամ» արտահայտությունը։ Մրգերը գունեղ էին ու վառվռուն, համեղ էին ու հյութալի, բայց․․․նաև բանջարեղեն էին։
-Անու՜շ, էս վարունգն ինչի՞ են դրել մրգերի հետ, – հարցնում եմ՝ ծիծաղս զսպելով, քանի որ վստահ եմ՝ շփոթել են։
-Ա՜, ազիզամ, պարշիկների համար խիյարը միրգ ա, որ ասում իմ սրանք հետամնաց են, չես հավատում, էդպես էլ մրգի տեղ ուտում ին, սու՜ս, բան չասես։
-Չէ, բայց մյուս կողմից ուտելուց առաջ վարունգ ուտելը պիտի որ օգտակար լինի, չէ՞։
-Բաբամ, էլ մի պաշտպանի՜, վարունգի՝ բանջարեղեն լինելու մասին տեղեկուչյուն չունեն, ուտելուց առաջ ուտելու օգտակարության մասի՞ն պիտի ունենան։
Ծիծաղում ենք ու վարունգ ուտում, ուտում ենք ու ասում՝ հա, էլի, միրգ էլ կարող է լինել։
-Վարունգի մասին պատմուչյունը լսե՞լ ես։
-Ա՛յ, հենց հիմա կլսեմ։
-Պարսիկ պաշտոնյա է եկած լինում Հայաստան գյուղատնտեսական մթերքների ցուցահանդեսին մասնակցելու։ Հայ մասնակիցներից մեկը մե զվարճալի պատմություն է պատմում, ասում է․ «Մե մարդ գնում է շուկա, ասում է վարունգն ի՞նչ արժի, վաճառողն էլ, թե ՝ հոպար էս վարունգ չի, խիյար ա»։ Պատմությունը, որ ավարտում է ու քահ-քահ ծիծաղում իր պատմածի վրա, թարգմանիչն էլ թարգմանում է պարսիկի համար։ Ասում է՝ վաճառողն ասում է՝ «ին խիյար նիսթ, ին խիյար ասթ» (սա վարունգ չի, վարունգ ա)։ Թարգմանիչը ասում է ու իր ասածի վրա ծիծաղը չի գալիս, ավելացնում է՝ հայերը երբեմն տարօրինակ բաների վրա էլ ծիծաղում են։
Բայց հերիք է վարունգ ուտենք․ մեր չելո քյաբաբները բերեցին ու բրինձը՝ զաֆրանով ու «աբմիվեն »՝ մենակ «աբ » չի է՜, «միվե » էլ կա մեջը։ Համո՜վ է։ Ո՞նց, բա թեյ չենք խմում, լավ, թեյ էլ խմենք, չէ, թեյը պարտադիր է։ Թեյը համո՜վ, շաքարո՜վ։
-Մի բան էլ ես պատմե՞մ, շաքարի մասին, իմ դասախոսից եմ լսել, շատ եմ սիրում դասախոսիս պատմությունները։ Ասում են՝ մի ժամանակ շաքարի արտադրությունը Իրանում ռուսներին են տված եղել։ Ռուս արտադրողները, բայց, ոչ միայն պետությանը, այլև մոլլաներին տոկոս են տվել իրենց եկամտից։ Մի օր սրանք խիզախել են ու հրաժարվել մոլլաներին տրվելիք տոկոսը հատկացնել։ Դե իսկ մոլլաներն էլ հաջորդ օրը ֆեթվա են հրապարակել, որ շաքար ուտելը «հարամ» է ու խեղճ ռուսների գործը կանգնել է։ Մեկ շաբաթ, երկու․ ողջ երկրով մեկ ոչ ոք շաքար չի առնում, չի ուտում։ Ճարահատյալ ռուսները եկել են մոլլաների դուռը, աղաչել, պաղատել, խոստացել նորից վճարել, միայն թե մի բան մտածել ու «հարամ» շաքարը նորից «հալալ» դարձնել իրանցիների համար։
-Ե՞վ, – անուշն անհամբեր է։
-Ե՜վ, նկատե՞լ ես, որ մինչև հիմա իրանցիները թեյ խմելիս շաքարը երեք անգամ թաթախում են թեյի մեջ, նոր խմում։
-Աաաա՜, – ծիծաղում ենք, ամա՜ն, էտենց նորից հալալ ա դառնում, հա՞։
-Այո, այո, մոլլաները հավաստաիացնում են, որ հարամ շաքարի հետքն էլ չի մնա, եթե էդպես վարվես, հարամությունը հալվում, գնում է, տակը մնում է հալալ, զուլալ, արդար շաքար։ Տե՜ս, հա՜, զգու՜յշ, հարամ մասերից չուտես։
Մեր ուտելիք-խմելիքն ավարտվեց, պատմությունները նույնպես․ ժամանակն է հավաքվել ու գնալ գրքի փառատոնին։
Մեծ, հսկա ավտոբուսը հյուրանոցի բակում մեզ է սպասում, ասել էին երեքին ավտոբուսում լինենք արդեն․ երեքն էր, ավտոբուսում էինք, բայց միայն մենք էինք։
-Անուշ ջան, կարո՞ղ է ժամը շփոթել ենք։
-Չէ՜, երեքին էր, ազիզամ, դեռ կգա՜ն, անց քառասուն, քառասունհինգ կգան։
Հա, գերմանացիների անունն է ուղղակի դուրս եկել, թե չէ՝ իրանցիները պարտաճանա՜չ։ Չէ, չեմ ասում, թե իսկապես երեք անց քառասունհինգ եկան, բայց չորս անց քսան, չէ, քսանհինգ, լա՜վ, չորս անց երեսունհինգ հաստատ արդեն եկել էին։ Եկան բոլորը, մեր մորաբի աղայե Մարաբին էլ եկավ ու մի տաս րոպե հաշվում էր մեզ՝ յեք, դո, սե․․․
-Նստեք մի հատ բոլորդ, կեսդ կանգնած եք, կեսդ նստած, հաշիվս խառնում եմ․ յեք, դո, սե․․․
Մասնակիցների ողջ փաթեթը ներկա էր, գնացի՜նք։ Ավտոբուսը շարժվեց ու էլի շարժվեցին փախչող չադրաները, սլացող մոտոները ու մեքենաները հրող հետիոտները․ հետիոտներն էլ ասես մեքենաները հաշվելիս լինեին, աջ ձեռքով հրում էին մոտոն՝ յեք, ձախով մեքենան՝ դո, հետո նորից՝ աջով, ձախով, բայց ուրիշ հետիոտներ, շատ հետիոտներ, շատ ձեռքեր՝ աջ ու ձախ՝ հրող, հրող։
Հասանք տեղ` չիմացա ավտոբուսը իր շարժիչի, թե հետիոտների ձեռքերի օգնությամբ մեզ տեղ հասցրեց, բայց հասանք ու՜․․․
-Անուշ, էս ի՞նչ ցույց է։
-Ցույց չի, ազիզամ, փառատոնի մասնակիցներն են։
-Էլ մի՜, ուզում ես ասել, էս բոլոր մարդիկ եկել են գիրք գնելու՞։
Անհավատալի էր․ հարյուր հազարավոր մարիկ էին՝ ծեր ու երիտասարդ, կին ու տղամարդ, երեխաների հետ ու երեխաներին գրկած ու կանգնած էին մի հոծ բազմություն կազմած, որովհետև հերթ էր, գրքի հերթ․․․անհամբեր ու ծարավ աչքերով էս մարդիկ սպասում էին իրենց հերթին, որ գնան գիրք գնեն։ Ինքս ինձնից ամաչեցի, որ զարմանում եմ, բայց ախր ամանորյա «բուդի» հերթ կանգնած մարդկանց հայացքներում էի միայն էսպիսի պայքարող անհամբերություն տեսել։
Ես զարմանում էի ու ամաչում իմ զարմանքից, ամաչում էի ու շարունակում զարմացած զննել մարդկանց, մեկ էլ զգացի, որ մի խիստ հայացքով տիկին էլ ինձ է զննում։ Հեռվից էր զննում, հետո մոտիկից, հետո ավելի մոտիկից ու հանկարծ խիստ տոնով ձեռքը՝ մինչև ծնկներս հասնող վերնազգեստիս պարզելով․
-Ին չիե՞, – ոնց թե էս ի՞նչ ա, շոր ա, չի երևում․ դե հա էսպես էի ուզում պատասխանել, բայց ժպտացի ու ասեցի՝ բեբախշի՞դ։
-Օրիորդ, հավուր պատշաճի հագնվեք տանից դուրս գալիս, հարամ բաներ եք հագել։
Ես մարդկանց թողած սկսեցի ինձ զննել․ այ մարդ սրա ինչն է հարամ․ քառասունհինգ աստիճան շոգին անդրավարտիք եմ հագել, վրայից երկար վերնաշապիկ, սրա վրայից էլ երկար վերնազգեստ, գլուխս էլ կապել եմ քաշմիրե գլխաշորով ու շոգից մեռնում եմ, գրողը տանի։
-Ձեր վերնազգեստը հասնում, բայց չի անցնում ծնկները, դրա տակի շապիկը շատ կիպ է նստած ձեր մարմնին, իսկ գլխաշորը հարամ գույնի է՝ ի՜նչ մանուշակագույն։ Լավ կլիներ վրայից չադրա հագնեիք, – պարզվեց կանանց վարքը հսկող ոստիականական հատուկ ստորաբաժանման աշխատակից է։
Էստեղ մեզ ուղեկցող պարսկուհիներից մեկը հանեց իր չադրան ու մեկնեց ինձ, թե՝ սա դու հագի, ես սրա տակից երեք շերտ էլ զգեստ ունեմ։ Ես մտածում էի ՝ ինչ անեմ, իսկ Անուշը հայերենով դիմեց ինձ․
-Չհագնես հանկարծ, ազիզամ, էս ինչ են անում, ուզում ին քեզ իսլամ սարքեն, ամա՜ն, չհագնես։
-Անուշ, բայց ի՞նչ անեմ, բա որ ոստիկանություն տանի, չադրա հագնելով հո մուսուլման չդարձա, լա՜վ։
-Չէ՜, սրան մի տես, թող սկզբում իրա քիթը գործողություն անի, հետո ուրիշ հարամ բաներից խոսա,- Անուշը խուճապի մեջ էր։
-Անու՜շ, խնդրում եմ, արի չբարդացնենք, ես էսօր էս չադրան հագնեմ, վաղը մի բան կմտածենք։
Ես դեռ համոզում էի, իսկ ոստիկան կինն ու մեզ ուղեկցող աղջիկը, կարո՞ղ է ինքն էլ էր ոստիկան, արդեն ամրացնում էին գլխիս չադրայի վերևի հատվածը ու սովորեցնում, թե ինչպես քայլեմ, որ չադրան ոտքիս տակ չընկնի, բայց նաև գլխիցս չընկնի։ Էսպես «չադրայով», էսպես ստվեր դարձած մխրճվեցի գրքերի հերթի մեջ ու աշխարհը սկսեց պտտվել իմ շուրջ՝ հազարավոր գրքերով, կիզիչ արևով ու իմ ստվեր դարձած հանդերձանքով․․․Պտտվող աշխարհի ճիշտ մեջտեղում սկզբում ծխագույն երկինքը տեսա, հետո ինձ գրկող ձեռքեր տեսա ու զգացի, որ էլ չեմ զգում ոչինչ․․․ Երբ ուշքի եկա, ինչ-որ գրասենյակում էի, գրասենյակի կին տնօրենը ջուր էր լցնում դեմքիս ու անվերջ հարցեր տալիս․․․
Շարունակելի….
