Ոճավորումների դարը շարքից
Դուք գիտե՞ք, թե ինչպիսի տեսք ունի փողոցը: Այո՞: Բայց ո՞վ ասաց, թե փողոցն հենց այն է, ինչը դուք որպես այդպիսին եք ընկալում: Դուք չեք կարող նույնիսկ երևակայել, որ այն մեկ այլ բան կարող է լինել: Դա գալիս է «երկու անգամ երկուսը հավասար է չորսի» տրամաբանությունից: Այդպես է, սակայն 2×2-ը իսկապես էլ 4 է անում: Դե իհարկե, ասում ենք մենք, և մնացածն այլևս կարևոր չէ:
Այնուհանդերձ կան բաներ, որոնք իրենց գոյությամբ պարտական են ո’չ միայն մեր լուռ համաձայնությանը, և այստեղ է, որ մենք չենք կարող անվերապահորեն վստահել մեր իսկ տրամաբանությանը: Էլ ինչու՞ զուր տեղը ձեր գլուխը ցավեցնեմ: Ինչը ես պատրաստվում եմ ձեզ ասել, բնավ կարիքը չունի այսօրինակ ներածականի և հիմնված է լոկ զգայական ընկալումների հակադրության վրա: Դուրս եկեք փողոց և դուք անմիջապես կհայտնվեք 2×2=4 տրամաբանությամբ մտածող մարդկանց թանձրույթում: Մոտեցեք ու հարցրեք պատահական մեկին. Ներողություն, ի՞նչ է փողոցը, և ի պատասխան դուք կլսեք. «Փողոցը… փողոց է, այսքանը, և խնդրում եմ ինձ հանգիստ թողեք»: Դուք տարուբերում եք ձեր գլուխը. «Փողոցը փողոց է»: Դուք սկսում եք մտածել, ուշադիր ձեր շուրջն եք զննում: Որոշ ժամանակ անց ձեր միտքը պայծառանում է. «Ուրեմն` փողոցը մի ինչ-որ ուղղագիծ, օրվա լույսով ողողված մի բան է, ծառայում է նրան, որ իր վրայով առաջ ընթանաս»: Եվ դուք հանկարծ համակվում եք վիթխարահսկա գերազանցության զգացողությամբ` ինչպես պայծառատեսը կույրերի շրջապատում: Դուք ձեզ ասում եք. «Ես ամենայն վստահությամբ գիտեմ, որ փողոցը ինչ-որ ուղղագիծ, օրվա լույսով ողողված մի բան չէ, ընդհակառակը, նույն հաջողությամբ այն բազմաթիվ ճյուղավորումներով, գաղտնիքներով ու հանելուկներով լիքը մի բան է (կարող է լինել), ծուղակներով ու ստորերկրյա անցումներով, ծպտված որոգայթներով ու գետնաթաղ տաճարներով»: Դուք զարմացած եք, որ ձեր գլխով այդպիսի մի միտք անցավ, բայց, համենայնդեպս, թույլ եք տալիս, որ ձեր բանականությունը իրեն բավարարված զգա այդ արտահայտություններով… Ձեր բնածին 2×2=4 տրամաբանությունը դուք հանգստացնում եք նրանով, որ այն ևս, եթե ցանկանում է անկեղծ լինել, մշտապես հարկադրված է հետևյալ բառերը հավելադրել`«օրինակի համար»: Այնուհետև դուք սկսում եք խորհրդածել այն մասին, թե ինչպե՞ս է պատահում, որ մյուս մարդիկ այդ ամենը չեն էլ նկատում:
Գուցե դուք հետագայում կըմբռնեք, որ, ի վերջո, ինքներդ էլ ընդամենը այսօր ի վիճակի եղաք եղելությունը հասկանալ: Եվ դուք սկսում եք գցել-բռնել, թե ինչպե՞ս է դա հնարավոր կամ ի՞նչն է դրանց իրար կապողը: Սակայն ինչ էլ մտածելու լինեք, միևնույն է պատճառը չեք հասկանալու, մինչև որ ձեր միտքը հանկարծակի չպայծառանա, թե դրա համար հարկավոր է ինքներդ ձեր մեջ խորասուզվեք: Դուք ձեզ հարց եք տալիս համաձայն ձևական տրամաբանության օրենքների, և ձեր բանականությունը սկսում է գործել իրեն ներհատուկ սովորական ինքնավստահությամբ: Նշանակում է` նրա հետ ամեն ինչ կարգին է, և ձեր կասկածամտությունն, ըստ սովորույթի, ուղղվում է ձեր մեջ բնավորված այն խորհրդավոր ու փոփոխական մասին, որը դուք երբեմն հոգի եք կոչում, երբեմն նյարդեր կամ մեկ այլ անունով: – Այստեղ դուք սոսկանք եք ապրում: Դուք ամեն անգամ այդ վիճակում եք հայտնվում, երբ ձեր մեջ շարժվել է սկսում հաշվանքի անենթակա անկանխատեսելին, և դուք սոսկում եք նրանից` ինչպես անսանձ, վայրի գազանից: Բայց, միաժամանակ, դուք նորից վերապրում եք, նույնիսկ շատ ավելի սուր ձևով, վերոհիշյալ գերազանցության զգացողությունը:
Այս գիշեր ձեր քունը լի էր զարմանալի անհանգստությամբ: Ուրվականակերպ արարածները գալիս էին ու գնում: Այսպե’ս ասենք. Կանայք, որոնց դուք օրվա ընթացքում հանդիպել եք, ձեզ մտքում խստիվ ամբողջական, ինքնաներփակված տպավորություններ են թողել: Քնի մեջ այժմ այդ ընկալումները տարրալուծվում են իրենց բաղադրամասերի մեջ և այդ ուրվականակերպ էակներից յուրաքանչյուրը այդ մասնահատուկ ընկալումներն իր մեջ է կրում որպես մի եզակի էություն: Երբ դուք տվնջյան աղջամուղջի մեջ ընկղմված` արթնանում եք, ձեր գլուխն առնում եք ձեռքերի մեջ` ասես երկարատև, սարսափելի ուղևորությունից վերադարձած, այնպիսի տեղանքներով, որտեղից դեռ ոչ մի մարդ կենդանի հետ չի եկել: Ձեր ողջ աշխարհատեսությունն ու կենսաընկալումը կարծես ճակատամասից դուրս էր ճառագում:
Առավոտյան սուրճի հետ, մեջքներդ արևկող ջերմությանը հանձնած միջոցին, դուք նորից մոռանում եք եղածը:
Հանկարծ ողջը վերստին ձեր միտքն է գալիս: Բոլորովին մեկ ուրիշ կերպարանքով: Թվում է, թե դուք հիմա արդեն հստակ գիտեք, թե ինչու է փողոցը ձեզ այլ կերպ պատկերանում, քան այն մարդկանց, ում դուք հանդիպել եք: Եթե առաջ դուք պայծառատես էիք, ապա հիմա արդեն դուք տեսանող եք: Դուք նայում եք իրերի միջով, դուք դրանք տեսնում եք «անդամահատված` մասերի բաժանված»: Եթե մյուսների աչքը իրար է միացնում երևույթները, դրանք մի որոշակի, սովորական հասկացության մեջ միահյուսելով` չափաբերվող մեծությունների հետ գործ ունենալու մարդկանց ներհատուկ սովորույթի հետևաբանությամբ, ապա ձեր աչքը, շնորհիվ ձեռք բերված բարեպատեհ փորձառության, ողջը տարրալուծում է, վերածելով այն անկշռելի (մտքերն ասես սահանկելիս լինեն) ու անմտահասու մի բանի: Նայելով բոլոր այդ իրերին` դուք կարծես վերանում եք ձևից, որոնցով հանդերձավորված երևութանում են նրանք, և ասես բնազդաբար կռահում եք նրանց թիկունքում բնավորված մի ինչ-որ ծածուկ գոյության խորհրդավոր գործընթացները: Ընդ որում` այդ իրերին դուք ոչ մի հեքիաթային հորինվածք չեք վերագրում (անձնավորումներ), փողոցը մնում է փողոց, տունը մնում է տուն, մարդը` մարդ: Բայց ձեզ թվում է, թե ձեր այդ ձեռքբերովի ընդունակության շնորհիվ դուք ի զորու եք ամեն ինչ հասկանալ և սիրել այն, ինչը մյուսներին սարսափեցնում է ուրվականի հանգույն, և դուք հրճվում եք տան ու փողոցի համար, քանզի դուք նրանց կարող եք ասել. Դու մյուսներից` կույրերից թաքցնում ես այն, ինչի իմացությամբ ես բարձր եմ նրանցից: Շնորհակալ եմ քեզ, խաղաղ տուն, քեզ` քո այգում սոսափող ծառերով հանդերձ. որոնց հավերժ միալար մեղեդին գուցե թե սոսկումի խոհեր է արթնացրել մեկ ուրիշ մարդու մեջ` նրա սիրտը սողոսկելով, քե’զ, խաղաղ տուն, ում գիշերային մենությունը, գուցե ուրիշ անգամ, մի միտք է հասունացնելով ծնունդ տվել, որն իր մոր հանդեպ տածած վախից դրդված` հարկադրաբար խեղդամահ արվեց մոր իսկ արգանդի մեջ, այնպես որ` երկուսն էլ մահացան, քե’զ, խաղաղված տուն, ուր լուսնկա գիշերներին գուցե թափառում են իմ երազների տարօրինակ ծնունդները:
Դուք մարդկանց եք նայում ծաղր ու հեգնանքով, բայց, միաժամանակ, երազկոտ մի քնքշությամբ, կարծես ասել ուզենաք. «Դուք, ընդհանուր առմամբ, անվնաս պատրաստուկներ եք, բայց ձեր հոգու ամենախորքում նյարդերը ազոտաթթվի բջջանյութից են: Աստվա’ծ չանի, թե հանկարծ թաղանթը պատռվի: Բայց դա հնարավոր է միայն խելացնորության նոպայի պահին»: Խուռնամբոխի մեջ դուք առաքյալ եք դառնում, մարգարե: Դուք համակվում եք ներքին հափշտակությամբ, բայց ո’չ փրփրակալած երախով կամ ոգու անսանձելի պոռթկումներին գերի` շլացումին անձնատուր: Դուք տեսանող եք, պայծառատես: Այն, ինչը տեղակայված է ոգու ծայրեզրին, ձեր գոյության մի մասնիկը, որի միջով սլանում է մոլեգնած հոգին` հուսահատ խանդաղատանքի բռնկմանն անձնատուր, խելագարության նոպայի մեջ, բայց հաջորդ պահին արդեն ողջը վերստին շիջանելով – դուք դա տեսնում եք պայծառ հայացքով – ընդսմին` դուք առաջվա պես քաջատեղյակ եք 2×2=4-ին և անպատիժ վայելում եք վիթխարահսկա գերազանցության զգացողությունը բոլոր մյուս մարդկանց հանդեպ ու նաև նրա, ով մինչև մի որոշակի պահ դուք ինքներդ էիք:
Այդժամ ձեզ հասկանալի է դառնում անհավատների հավատը, վիշտը նրանց, ովքեր վաղուց արդեն երես են դարձրել ամենայն տառապանքից, նրանց արվեստը, ովքեր քմծիծաղում են այսօր` «արվեստ» բառը հանկարծակի լսելով – ողջը, ինչի կարիքն զգում են մեզանից ամենանրբազգացները, ամենախռովահույզներն ու դժգոհները –…
Այնուհետև դուք նորից դուրս կգաք փողոց` սմքած ու դժգոհության արտահայտությունը դեմքներիդ: Դուք գիտեք: Չի’ կարելի ասել. Փողոցը, դա այնպիսի մի բան է, որ… Բայց դուք, հավանաբար, մոռացել եք, թե ինչ է այն ըստ էության: Դուք մտաբերում եք ձեր երբեմնի ասածը. «Մի ինչ-որ բազմաթիվ ճյուղավորումներով, գաղտնիքներով ու հանելուկներով լիքը մի բան, ծուղակներով ու ստորերկրյա անցումներով, ծպտված որոգայթներով ու գետնաթաղ տաճարներով…»: Բայց դուք այլևս չգիտեք` ինչպես վարվել այդ ամենի հետ:
Եվ անելանելիության անսահման զգացումը համակում է ձեզ…
