Պաբլո Ներուդա (իսպ.՝ Pablo Neruda – հիմնական անվան տեղն ընդունված կեղծանուն. ի ծնե անունը՝ Ռիկարդո Էլիեսեր Նեֆտալի Ռեյես Բասոալտո, իսպ.՝ Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto) (1904թ. հուլիսի 12 – 1973թ.սեպտեմբերի 23), չիլիացի բանաստեղծ, դիվանագետ և քաղաքական գործիչ։ Չիլիի հանրապետության սենատոր, Չիլիի կոմունիստական կուսակցության անդամ։ Գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1971)։
Անսահմանությունը
տեսնու˚մ ես այս ձեռքերը,
սրանք հող են չափել , իրարից անջատել
հանքանյութեր և հացահատիկ,
խաղաղություն և կռիվ սարքել,
տարածություններ տապալել,
բոլոր ծովերի և գետերի միջև,
և այնուամենայնիվ,
երբ հասնում են քեզ`
քե՛զ` փոքրի՛կ, ցորե՛նի հասկ, արտու՛յտ,
չեն կարողանում բռնել քեզ,
մինչև հասնելը հոգնում են,
զույգ աղավնիների նման,
որ բնավորվում և թռչում են կրծքիդ,
անցնում` ոտքերիդ երկայնքով,
փաթաթվում` գոտկատեղիդ լույսին:
Ինձ համար դու ամենածանր գանձն ես,
ինչպես ծովի սաստկությունն ու նրա ալիքները,
դու և՛ սպիտակ ես, և՛ կապույտ, և՛ ընդարձակ,
ինչպես հողը` բերքահավաքին:
Եվ ահա այդտեղ`
ոտքերիցդ մինչև ճակատդ քայլելով, քայլելով և քայլելով
կանցնի կյանքս:
Կգաս ինձ հետ
‹‹Դու կգաս ինձ հետ›› այնպես, որ ոչ ոք չիմանա,
թե որտեղ և ինչպես էր զարկում իմ ցավացող կողը…
նորից ասացի. ‹‹Ինձ հետ այնպես արի ասես մեռնելու եմ››,
և ոչ ոք շուրթերիս վրա չտեսավ արյունաքամ լինող լուսինը,
ոչ ոք չտեսավ լռությունից վեր բարձրացող արյունը:
Սե՛ր, հիմա արի մոռանանք աստղերին, որ փշոտ են:
Դրա համար էլ, երբ լսեցի ձայնդ, որ կրկնում էր
‹‹Դու կգաս ինձ հետ››, դրանով ինձ ասես ազատեցիր`
ցավից, սիրուց, բանտարկված գինու կատաղությունից,
որ քո խորտակված պանդոկից հասնում էր ինձ,
և կրկին շուրթերիս վրա զգացի կրակի, արյան,
և մեխերի, քարի և այրոցի համը:
Դու գալիս էիր
Դու ինձ չես ստիպել տառապել,
այլ` սպասել:
Այն ժամերը`
խճճված, լի`
օձերով,
երբ
հոգիս ծառս էր լինում և խեղդում ինձ,
դու գալիս էիր քայլելով,
դու եկար` մերկ և ճանկռոտված,
դու եկար` արյունոտված, հասար իմ մահճին,
իմ հարսնացու,
և այդ ժամանակ
ամբողջ գիշեր մենք քայլեցինք`
քնելով,
և երբ արթնացանք`
դու անառիկ էիր և նոր,
ասես երազանքների ուժեղ քամին
կրկին հրդեհել էր վարսերդ,
և՛ ցորենի, և՛ արծաթի մեջ ընկղմել
մարմինդ`մինչև այն փայլուն դարձնելը:
Ես չեմ տառապել, սեր իմ,
ես միայն սպասել եմ քեզ,
քեզ, որ պիտի սիրտդ փոխեիր
նաև հայացքդ,
այն անհատակ ծովին դիպչելուց հետո,
որն իմ սիրտը քեզ նվիրեց:
Դու պիտի դուրս գայիր ջրից`
մաքուր, ինչպես կաթիլը,
որ վեր է բարձրացել գիշերային ալիքից:
Իմ հարսնացու,
դու պիտի մեռնեիր և ծնվեիր, ես քեզ սպասում էի:
Ես չէի տառապում քեզ որոնելիս, որովհետև գիտեի,
որ գալու ես արդեն նոր կին դարձած, նրան, որ պաշտում եմ հիմա,
սակայն ոչ նախկինում`
քո աչքերով, քո ձեռքերով և շուրթերով,
բայց ուրիշ սրտով,
որ արթնացավ կողքիս այնպես,
ասես միշտ այնտեղ էր եղել,
որպեսզի հավերժ կողքիս լիներ:
Հարսանեկան երգ
Հիշու˚մ ես`
ձմռանը
կղզի հասանք:
Ծովը մեր առջև բարձրացնում էր
ցրտի մի փաթիլ:
Պատերին բաղեղները
փսփսում էին`
թողնելով, որ
մութ տերևները ցած ընկնեն
մեր ճանապարհին:
Դու նույնպես փոքրիկ տերև էիր,
որ դողում էր կրծքիս:
Կյանքի քամին քեզ այնտեղ դրեց:
Սկզբում քեզ չտեսա. չիմացա,
որ ինձ հետ էիր քայլելու
մինչև որ արմատներդ
հորատեցին կուրծքս,
միացան արյանս կաթիլներին,
խոսեցին իմ բերանով,
ծաղկեցին քեզ հետ:
Այսպես եղավ քո աննկատ ներկայությունը`
անտեսանելի տերև կամ ճյուղ,
և հանկարծ սիրտս բնակեցվեց
պտուղներով, հնչյուններով:
Դու բնակվեցիր այն տանը,
որ մթության մեջ սպասում էր քեզ
և քո գալով վառեցիր լապտերը:
Հիշու˚մ ես, իմ սեր,
մեր առաջին քայլերը կղզում,
մոխրագույն քարերը մեզ ճանաչեցին
կարճատև անձրևը,
ստվերի մեջ քամու աղաղակները:
Սակայն միայն կրակը եղավ
մեր միակ ընկերը,
նրա կողքին մենք ամուր պահեցինք
ձմեռային մեր քաղցր սերը`
չորս ձեռքով:
Կրակը տեսավ մեր մեծացող մերկ համբույրը,
որ հասավ վառվող աստղերին,
և տեսավ նաև ցավի ծնունդն ու մահը,
ինչպես կոտրված մի սուր`
ընդդեմ անհաղթ սիրո:
Հիշու˚մ ես,
օ՜, դու իմ քնած`ստվերիս ներքո,
քեզնով էր կյանք առնում`
երազը`
քո մերկ և բաց կրծքի
զույգ գմբեթներից,
դեպի ծովը, դեպի կղզու քամին,
և ինչպե՜ս էի ես նավարկում քո երազում`
ազատ, ծովի մեջ, քամու մեջ`
բայց և կապված և սուզված
քո քաղցրության կապույտ տարածությանը:
Օ՜, քա՜ղցր, քա՜ղցրս,
փոխվեցին գարունը,
կղզու պատերը:
Հայտնվեց մի ծաղիկ,
ինչպես նարնջագույն արյան մի կաթիլ,
իսկ հետո գույներն իրենցով լցրին
իրենց ամբողջ մաքուր ծանրությունը:
Ծովը հետ գրավեց իր թափանցիկությունը,
գիշերը` երկնքում
տարանջատեց իրենը,
և արդեն ամեն բան շշնջաց
մեր սիրո անունը, բոլոր քարերը
խոսեցին մեր սիրո և համբույրի մասին:
Քարի և մամուռի կղզին
արձագանքեց քարանձավների մեջ,
ինչպես երգը` քո շուրթերին,
և ծաղիկը, որ ծնվում էր
քարերի ճեղքերի արանքում
իր գաղտնի վանկով,
իր կիզիչ այրոցով
խոսեց` անունդ տալով`
և վեր թեքված ժայռը,
ինչպես աշխարհը պահող պատը
ճանաչեց իմ երգը` շատ սիրելի,
սակայն քո սերը, իմ սերը, սիրելի՛ս,
նրանք ամեն բան պատմեցին,
որովհետև հողը, ժամանակը, ծովը, կղզին,
կյանքը, մեղմ քամին,
ծիլը, որ լայն բացում է
իր շուրթերը հողի մեջ,
հոշոտող ծաղիկը,
գարնանայաին ցնցումը,
բոլորը ճանաչում են մեզ:
Մեր սերը ծնվել է
պատից դուրս,
քամու մեջ,
գիշերվա մեջ,
հողի մեջ,
դրա համար էլ կավն ու շաղախը,
ցեխն ու արմատները
գիտեն` անունդ ինչ է,
և գիտեն, որ իմ շուրթերը
միացել են քո շուրթերին,
որովհետև երկրի վրա մեզ միասին են ցանել,
մինչև որ մի օր կիմանայինք այդ մասին,
և միասին կաճեինք,
միասին կծաղկեինք,
և այդ է պատճառը,
որ երբ մենք անցնում ենք,
անունդ գրված է
քարի վրա աճող վարդի թերթերի վրա,
իսկ իմը` ժայռաճեղքերի:
Նրանք ամեն ինչ գիտեն,
մենք գաղտնիքներ չունենք,
մենք միասին ենք աճել
բայց այդ մասին չգիտեինք:
Ծովը ճանաչում է մեր սերը,
բարձր ժայռի քարքարոտները գիտեն,
որ մեր համբույրները ծաղկեցին
անսահման մաքրությամբ` վառ,
ինչպես քո կարմիր շուրթերը լուսաբացին,
այսպես ճանաչում են մեր սերը և համբույրը
միավորվում են իմ և քո շուրթերը
հավերժական ծաղկի մեջ:
Ի՛մ սեր,
քաղցր գարունը,
ծաղիկը և ծովն են մեզ շրջապատում:
Մենք մեր ձեռքով ոչինչ չփոխեցինք,
երբ քամին սկսեց վերծանել քո անունը,
որ այսօր ամեն ժամ կրկնում է,
երբ տերևները չգիտեին,
որ դու նույնպես տերև ես,
երբ, արմատները չգիտեին,
որ դու ինձ փնտրում էիր
իմ կրծքի մեջ:
Սե՛ր, սե՛ր,
գարունը` մեր անունից
մեզ երկինք է նվիրում,
սակայն ոչ մռայլ երկիրը,
մեր սերը պատկանում է
բոլոր ժամանակներին և երկրին:
Միմյանց սիրելով`
իմ ձեքը` պարանոցիդ տակ,
կսպասենք տեսնելու համար,
թե ինչպես են կղզում
փոխվում երկիրն ու ժամանակը,
թե ինչպես են ընկնում տերևները`
լուռ սաղարթներից,
ինչպես է հեռանում աշունը`
փշրված պատուհանով:
Սակայն մենք
կսպասենք
մեր ընկերոջը`
կարմիր աչքերով մեր ընկերոջը`
կրակին,
երբ քամին կրկին
ցնցի կղզու սահմանները
և չճանաչի ոչ ոքի անունը,
ձմեռը մե՛զ կփնտրի,
ի՛մ սեր,
միշտ,
մեզ կփնտրի, որովհետև մենք ճանաչում ենք նրան,
որովհետև մենք ձմեռ չունենք,
որովհետև մեզ հետ հավերժ
կրակ ունենք:
Մեզ հետ երկիր ունենք
հավերժ,
գարունը մեզ հետ`
հավերժ,
և երբ պոկվի
սաղարթներից
մի տերև անգամ,
դու գիտես, ի՛մ սեր,
թե այդ տերևի վրա
ինչ անուն է գրված,
մի անուն, որ քոնն է, և իմն է,
մեր սիրո անունը, և միայն
մի բան` մի նետ
որ կտրեց-անցավ
ձմռան,
անպարտելի սիրո,
օրերի կրակի,
և մի տերևի միջով,
որ կրծքիս ընկավ.
կյանքի տերև,
որ բույն դրեց և երգեց,
որ ծիլեր թողեց,
որ ծաղիկ ու պտուղ տվեց:
Եվ այսպես`
տեսնում ես, ի՛մ սեր,
թե ինչպես եմ քայլում`
կղզով,
աշխարհով,
վստահ` գարնան կեսին,
ցրտի մեջ` լույսից գժված,
կրակի մեջ հանգիստ քայլելով`
ծանրությունդ ծաղկաթերթի վրայից`
ձեռքիս վրա բարձրացնելով,
քայլում այնպես, ասես նախկինում երբեք
առանց քեզ քայլած չկայի.
Իսկ երբ դու ես երգում,
հոգիս ասես առանց քեզ երբեք երգած չկար:
Նրանք
Նրանք,
ովքեր չեն զգացել,
թե ինչպես է
ամեն օրն իջնում
աշխարհի վրա,
և ոչ թե աղի, այլ ժամանակի տեսքով
նստում առագաստանավի վրա…
ինչպե˚ս կարող են փակել իրենց աչքերը`
միայնակ աչքերը և քնել:
Ինձ դուր չի գալիս
տունը` առանց տանիքի,
պատուհանը` առանց ապակու:
Ինձ դուր չի գալիս
օրն` առանց գործի,
ոչ էլ գիշերը` առանց երազի:
Ինձ դուր չի գալիս
տղամարդը`
առանց կնոջ,
ոչ էլ կինը`
առանց տղամարդու:
Լիարժեք դարձիր դու`
կին լինես, թե տղամարդ, որպեսզի ոչինչ
քեզ չվախեցնի:
Ինչ-որ տեղ
հիմա
սպասում են քեզ:
Վե՛ր կաց,
զանգերի մեջ դողում է լույսը,
ծնվում են
կակաչները,
դու պետք է ապրես
և կյանքդ շաղախես ցեխով և լույսով:
Եթե երկու գլխի վրա
ձյուն է իջնում,
սրտի քաղցրությունը
տաքացնում է տունը:
Մեկ այլ ձևով
դրսում քամին
հարցնում է քեզ.
‹‹Որտեղ է նա,
ում` սիրեցիր››,
և քեզ կծոտելով հրում է նրան փնտրելու:
Կիսատ կինը միայնակ է,
առանց կին տղամարդը`
կիսատ մարդ:
Համարյա կիսատ տանն են ապրում,
Քնում կիսատ մահճում:
Ես ուզում եմ,
որ կյանքերը միավորվեն`
այրելով մինչ հիմա հանգած համբույրները:
Ես բարի միջնորդ պոետ եմ,
հարսնացուներ ունեմ
բոլոր տղամարդկանց համար:
Ամեն օր տեսնում եմ
միայնակ կանանց,
որ ինձ հարցնում են քո մասին:
Կամուսնանամ քեզ հետ, եթե կուզես,
կղզիների թագուհի ջրահարսի քրոջ հետ:
Ցավոք դու չես կարող
ամուսնանալ թագուհու հետ,
որովհետև նա ինձ է սպասում:
Նա կամուսնանա ինձ հետ:
Քեզ սիրելուց առաջ, իմ սեր
Քեզ սիրելուց առաջ, իմ սեր, ոչինչ իմը չէր,
Թափառում էի փողոցներում և ամենուր.
ոչինչ չէի նկատում, ոչինչ անուն չուներ
աշխարհը լոկ օդ էր, որին չէի սպասում…
Ամեն ինչ դատարկ էր, մեռած և լուռ,
ընկած, լքված և խորտակված,
ամեն ինչ հավիտյան օտար,
ամեն ինչ ուրիշներինն էր և ոչ մեկինն էր,
մինչև որ քո գեղեցկությունն ու աղքատությունը
նվերներով լցրին աշունը:
Իսպաներենից թարգմանությունը Ռուզաննա Պետրոսյանի
