Լուսանկարը՝ Նառա Վարդանյանի
Հողը արյան գույնը չի սիրում: Երբ մարդ ու գազան արյուն են թափում, մի պահ միայն նրա ալ կարմիրը հայտնվում և արագ էլ անհետանում է աշխարհի երեսից` դառնալով մուգ դարչնագույն, հողագույն և վերջապես` հող:
Եթե կենսաբանին, քիմիկոսին հարցնես արյան կարմիրը երկաթի օքսիդին բնորոշ գույն կանվանի ու կասի, որ իր միջավայրից դուրս այն հազար ու մի նյութի հետ ռեակցիայի մեջ է մտնում ու… և այլն:
Ես գիտեմ, որ արյունն իմ ինքնության մասն է, ուրեմն` նաև իմ գործած ու մտածած մեղքերի անգիր մագաղաթը, որ ինձնից դուրս սև է կտրում: Հողն էլ, որից ինձ արարել էին, ամոթից արագ պարտակում է այն, որ իմ անիրավություններն արևի երես դուրս չգան:
Ասում են` արյունն այն թափողի ձեքերի վրա է մնում: Չի մնում: Մնացածն էլ արյուն չէ: Սև ձյութի պես բան է, որ թափողի ձեռքերին խարան է դառնում, ներծծվում է մաշկի մեջ ու փոխում է արյան գույնը: Ոչ ոք չի տեսնում, բայց մարդասպանի երակներում հոսող արյունը սևանում է թրիք գլորող սև բզեզի նման, հետո մտնում է գենի մեջ ու մարմինը գարշահոտ է դարձնում: Այդ տեսակ մարդկանց մասին մորս հարյուրն անց տատը, որ Հազազի ձորի կոտորածն էր տեսել ու հրաշքով ողջ էր մնացել, ասում էր.
– Ջանդակի հոտ է, մարդու միջից է գալիս: Լվալով, լողանալով չի անցնում: Դրա համար էլ, ա՛յ որդի, թուրքի վրայից շան հոտ է գալիս:
Էդպես նստած բլրի գլխին՝ մեծ տատիս խոսքերն էի մտաբերում: Դիմացս Արա լեռն էր` կանաչ-կանաչ, տունս էլ` հեռու-հեռու, ու այդ հեռուն մի տեսակ կապույտ էր, անհաս, երկնքի նման:
Համալսարանի երրորդ կուրսից զորակոչվեցի, և դիվիզիոն էի եկել վեց ամսվա հատուկ ուսումնական զորամասից: Շուրջս ամեն բան օտար էր ու խորթ: Զարմանում էի, թե ո՞ր խելոքն էր բլրի գլխին էս անտեր զուգարանը սարքել, ուր ամեն մտնելիս Արա լեռն իր տեսքով մի անտակ կարոտ էր բերում, դեմ անում բկիս ու լցվելով աչքերիս մեջ ասում, թե` դիմացիր, զինվոր ես, հայրենիք ես պահում: Մթնով հայրենիք-բան չէր երևում. մենք էլ, թշնամին էլ նույնն գույնն ունեինք, և մենակ զուգարան գնալ չէր լինում, ինչ մնաց` խորհրդածելն ու կարոտը: Սվին-դանակը ձեռքիդ պպզում էիր և հայհոյում սկզբում անփորձ խոհարարին` փորդ տակնուվրա անող իր ճաշով, հետո` բուժակին, որ տետրացիկլինն ու լևոմիցետինը պրծացրել ու մոռացել էր բրիգադից բերելու մասին:
Մնացածը նորմալ էր` ծառայություն էր. հերթափոխով բարձրանում էինք պոստեր, ուր մեր տեխնիկան էր, իջնում: Նրանք կրակում էին, կամ չէին կրակում, մենք կամ պատասխան էինք տալիս, կամ էլ շան տեղ չէինք դնում: Մի բան միայն չէի կարողանում հասկանալ: Մեր դիվիզիոնի ավագը, որին բոլորը Մակիչ էին անվանում, իրեն այնպես էր պահում, ասես բանակում չլիներ, նրա համար կարծես կանոն ու աստիճանակարգ չկար: Ձեռքի տակ միշտ թթի օղի ուներ, շուտ-շուտ հարբում էր: Հետո էլ աջ ու ձախ հայհոյելով ման էր գալիս, ու դիվիզիոնի հրամանատարն ու շտաբի պետը չտեսնելու էին տալիս: Երբ գինովցածությունն անցնում էր, իհարկե, շան լափը գլխին էին լցնում (մենք հետո հրամանատարի վարորդից էինք իմանում) ու վերջ: Մի օր հին ծառայողներից իմացա, որ Մակիչն ազատամարտիկ է եղել, հենց էս կողմերում էլ կռվել և գլխուղեղի ծանր սալջարդ էր ստացել.
– Դե, դրա համար էլ խելքը գցում է, կոնտուզիան հանաք բան չէ: Բայց Մակիչի նման կռվող, ջիգյարով մարդ էս չաստում չկա:
Արդեն մի շաբաթ էր` ամառվա շոգը սպանում էր, մեռնում էինք: Ջուր չկար: Որտեղից ջուր էինք վերցնում, անասուն է սատկել: Արգելել էին մոտ գնալ: Էդպես լեզուներս կախ գցած նստած էինք նռնենու տակ, երբ կողքի ավերակներից կռվի, վիճաբանության ձայներ լսեցինք:
Կարիճն ու սպիտակցի Դավոն էին: Երկուսն էլ ինձ հետ միաժամանակ էին համալրել զորամասը: Կարիճի անունն Արտակ էր, մայրաքաղաքից էր: Պարանոցի երկայքով կարիճի մի մեծ դաջվածք ուներ, մենք էլ «Կարիճ» էինք ասում: Պարզվեց, որ հեռախոսի կռիվ է: Կարիճը, դժվար էր հարմարվում, ասում էր, որ չի դիմանում: Այդ օրն էլ, առանց հարցնելու, Դավոյի հեռախոսը վերցրել, տուն`սիրածին էր զանգել: Բջջայինի մեջ եղած ամբողջ գումարը ծախսել էր: Երբ հասանք, Մակիչն արդեն ծոծրակներից բռնած` քիչ էր մնում նրանց գլուխներն իրարով տա.
– Հարամ խոխեք, ձեզ չեն ասե՞լ, որ հեռախոս-պյան չի կարելի: Թե՞ պրագուլկա եք եկել:
Նիհարավուն, կարծես անուժ Մակիչն այնպես հրեց կռվողներին, որ սրանք փոշու մեջ թավալվեցին: Հետո հանեց զինվորական գլխարկը, դանդաղ սրբեց ճակատն ու երկարաշունչ հայհոյեց:
– Ասում եմ` եթե մեկդ մյուսիդ վրա ձեռ եք բարձրացրել, էնա թուրք եք, ես ձեր տիրու …. Գնացեք, հրեն թուրքը,- Մակիչը ձեռքը հեռուն պարզեց: Զգացվեց, որ հուզվում էր,- Գնացեք պաչ-պռոշտի արեք…..
Հետո երևի ասելիքն ավելի տպավորիչ դարձնելու համար` սկսեց ռուսերեն հայհոյել, ապա դարձավ մեր կողմն ու շարունակեց.
– Իմաց կացեք, որ հայի վրա ձեռ բարձրացնողը թուրք է…. Դե հմի ասեք, որը՞դ եք թուրք, ասեք փորներդ թափեմ….
Օրը լարված անցավ: Բոլորն սպասում էին, որ հրամանատարը պատժելու է Կարիճին ու Դավոյին, բայց երևում էր` Մակիչը ոչինչ չէր ասել: Նա միայն Դավոյի հեռախոսը ձեռքից առել-պահել էր.
– Որ արձակուրդ գնաս, կտամ: Ախր, գիտեք, որ չի կարելի, որ էդ անտերով հակառակորդը կարա գտնի ու խփի….,- ասել էր Մակիչն ու թեման փակել:
Այդ օրվանից Մակիչն աչքիս բարձրացավ: Շուտով ես ուրիշ Մակիչ էլ տեսա: Նա հաճախ էր տուն գնում. կին, երեք աղջիկ ուներ, և վերադառնալով` բոլորիս համար մի բան էր բերում, ավելի շատ` քաղցրավենիք: Նրան տեսնելով կատակում էի.
– Տղերք, ձմեռ պապին եկավ….
Ու մի օր էլ հանկարծ ինձ համար պարզեցի, որ սկսել եմ սիրել մեր դիվիզիոնի ավագ Աշոտ Մակարյան-Մակիչին` հարազատի, հոր, ավագ եղբոր պես: Հրամանատարի հետ զրույցի ժամանակ իմացա, որ Մակիչն իր առաջին ընտանիքին` կնոջն ու նորածին որդուն, պատերազմում է կորցրել` ռմբակոծության ժամանակ: Մակիչն ինձ համար դարձավ այնքան կարևոր մեկը, որին ես չէի սպասում հանդիպել այստեղ, այս պատերազմից մնացած ավերակների ու նռնենիների կարմրող այգիների մեջ: Նա մանկապարտեզի դայակի պես միշտ կողքիս էր, ու մի տարօրինակ, ջերմացնող բան կար այդ ոսկրոտ, անդուր դայակի մեջ:
Զենքերն էինք կարգի բերում, մաքրում, երբ լսվեց Մակիչի ականջ ծակող հրահանգը.
– Դիվիզիոն, բացի նարյադը, շարվիր…..
Շարվեցինք:
– Բեսպիլոտնիկա գյամ…. Շալվարներդ հանեք…
Ես չըմբռնեցի լսածս ու սկսեցի շուրջս նայել: Տղաները, որոնք լավ գիտեին` ինչի մասին է խոսքը, շուտով միայն վարտիքով մնացին ու ծիծաղելով` ինձ էլ հասկացրեցին, որ ես էլ տաբատս իջեցնեմ:
Քիչ անց մեր վերևում երևաց հակառակորդի անօդաչու թռչող սարքը:
– Վնիմանիյե, – գոռաց Մակիչը,- էլած–չէլածներդ բացեք…
Տղաները կատակելով` հիմա էլ վարտիքներն իջեցրին: Աշտարակցի Սեյրանն էլ համապատասխան հրավեր ուղարկեց մեր դիրքերը նկարող «Hermes»-ին ու գոռաց.
– Նկարեք, բոզի տղերք, կերել եք…..
– Ափսոս է, շարքային Սեյրան Վարդանյան, այնօինդ թուրքի բերան մի տա, պետք կգա,- շտաբի պետն էր մոտեցել. չէինք նկատել:
Անօդաչուին հավանաբար շփոթեցրեց տեսածը` որպես հակառակորդի գաղտնի զենք, նկարեց ու թռավ-գնաց: Մենք մի քիչ էլ իրար հոգու հետ խաղացինք ու անցանք մեր գործին: Օրերն անցնում էին դանդաղ, գրեթե առանց միջադեպերի, եթե օձերն ու շնագայլերը չլինեին: Օձերը ցերեկն էին զզվեցնում, շնագայլերը` գիշերը: Անտերները նույնիսկ տողեցի Զորիկի կատվին կերան: Զորիկը հովիվ էր: Հրամանատարին խնդրել էր, որ թույլ տա գոնե կատու պահի կողքին. «առանց անասունի կարըմ չեմ »: Հրամանատարն էլ թույլ էր տվել:
Մակիչը կատվի անունը Իլհամ էր դրել, Զորիկն էլ վիրավորվել, գնացել էր հրամանատարին բողոքել, թե` իմ անմեղ անասունը ձեզ ինչ վատ բան է արել: Դե հրամանատարն էլ Մակիչին հասկացրել էր, որ անաստված բան է անում: Ի վերջո, որպեսզի ոչ ոք չնեղանա, կատվին հայ-ադրբեջանական չեզոք անուն էին դրել` Նարգիզ, որ համ սիրենք, համ էլ պետք եկած ժամանակ` ինչ ասես ասենք:
Մի խոսքով, Զորիկը սգի մեջ էր, մենք էլ նրա հետ:
Սակայն շուտով կրկին հասկացանք, որ ծիծաղելու, խաղալու համար չենք այստեղ: Սահման էր` թշնամու բերանին էինք:
Երեկոյան տողանի ժամանակ պարզվեց, որ Կարիճը չկա:
– Սիրածը ուրիշի հետ է նշանվել: Չլինի՞ էդ հայվանը թողել-գնացել է,- փսփսացին տղերքը:
Սկսվեցին Կարիճի որոնումները: Արտակարգ իրավիճակ էր:
– Մակիչ, Մակիչ, – մեր ավագ սերժանտ Ռոբոն էր:- Կողի գեղից մի հնձվոր տեսա: Ասեց` ձեր զինվորը ճամփեն ընկած գնում էր:
Հրամանատարը տեղում չէր: Շտաբի պետի հրամանով ես ու Մակիչը նստեցինք մեր զորամասի ՈւԱԶ-ն ու շարժվեցինք:
Մթնում էր:
– Էս լավ է: Սնայպերը չի տենա:
Հեռվում երևացող ուրվագիծը կամաց-կամաց մարդկային կերպարանք դարձավ: Կարիճն էր:
– Արտակ, շան ծիծ կերած,- գոռաց Մակիչը` մեքենայի մեջ կանգնելով:- Ոննը կաց…Կանգնի…
Կարիճը շրջվեց մեր կողմն ու մեզ տեսնելով`քայլերն արագացրեց, սկսեց վազել: Շուտով նրա ստվերը թեքվեց ճանապարհի եզրով ձգվող մոշի թփերի կողմն ու կորավ:
ՈւԱԶ-ը կտրուկ արգելակեց: Իջանք մեքենայից ու Կարիճի ետևից մտանք թփերի մեջ: Մի մեծ քարի ետևում փախչողի կերպարանքն էր: Նա բերանքսիվայր փռվել էր քարի վրա, ասես գրկել էր այն: Ես առաջ անցա.
– Կարիճ տղա, ամոթ է, դուրս արի, տափկնոցի չենք խաղում, տեսել ենք քեզ:
Արձագանք չեղավ:
Մակիչն ինձ մի կողմ հրելով` առաջ անցավ: Նա դանդաղ շրջեց պառկածին ու գլխարկը աչքերին քաշելով`իջավ ծնկների վրա:
Կարիճը դեռ շնչում էր: Մոշագույն մածուցիկ հեղուկը սրտի մարող զարկերի հետ անկանոն պարբերականությամբ ցայտում էր կարիճի դաջվածքի միջից:
Մակիչը մատները դրեց մեռնողի պարանոցին ու նայելով պառկածի աչքերին` ասաց.
– ՈւԱԶ-ով ենք, քիչ ոտն անենք` սնայպերը կորչի ու քինանք….
Մյուս ձեռքով թևքիցս քաշելով` ուղեկիցս ինձ ստիպեց գետնին նստել: Ես հավանաբար, անգամ խտացող մթության մեջ, ակնհայտ այլայլված տեսք ունեի, և զգացի, թե ինչպես է Մակիչը մյուս ձեռքով գրկում ուսս: Մեջքս թրջվում էր, քրտնում էի: Կեղեքող, կաշկանդող դողը ցնցում էր ամբողջ մարմինս: Գիտակցեցի, որ կորցնում եմ նաև խոսելու ունակությունս: Աչքերիս առաջ մութ էր` անբնական մութ: Ես երբևէ այդպիսի մթություն չէի տեսել: Ինձ համար մինչ այդ` մութը, գիշերն էլ գույն ունեին:
Երբ սկսեցի ինչ-որ երանգներ զանազանել, հասկացա, որ մեքենայի թափքում եմ` պառկած: Կողքի թեքվելու կարիք չկար. գիտեի, որ կողքիս Արտակի դին է: Ես …. նրան առաջին անգամ Արտակ անվանեցի …
Չեմ հիշում` գիշերն ինչպես անցավ:
Նախաճաշին ոչինչ չկերա: Կարծես` ոչ ոք չկերավ: Ճաշարանի պատուհանից դուրս օրը մի տեսակ անգույն էր, անարև: Լռությունը կարծես ավելի ականջ ծակող էր, քան, խոհանոցում քարե հատակին գահավիժող կաթսաների հեղեղը: Գնդի` Անձնակազմի հետ տարվող աշխատանքների գծով հրամանատարի տեղակալն էր եկել` իր անըմբռնելի Ահմեդով ազգանունով: Նա երկար խոսեց, լավ խոսեց…. Վերջապես զորքն սկսեց նախաճաշել: Մենք պիտի ամուր և ուժեղ լինեինք: Թշնամու սրտով չանեինք:
Ինձ հետ առանձին զրուցեց: Իմացա, որ մայրը հայ, իսկ հայրը ադրբեջանցի է եղել: Պատերազմի ժամանակ ազերի ճիվաղը ծնողներին իր աչքի առաջ է սպանել.
– Կարոտը դաժան բան է: Գիտեմ, դու էլ ես կարոտում, բայց իմացիր` դու դեռ ծնողներիդ կարող ես տեսնել, իսկ ես` ոչ: Գիտե՞ս` ինչ կտայի նրանց գոնե մի ժամով տեսնելու համար:
Անկեղծ էր, մաքուր, լավը…. Ահմեդովը: Միևնույն է, ուտելու ցանկություն չկար: Ուզում էի մենակ մնալ: Մակիչը չթողեց: Նա ինձ արագ գտավ` բեռնատարներից մեկի ստվերում պառկած: Առանց որևէ բան ասելու` թևիցս բռնեց ու խոհանոց քարշ տվեց: Իր ձեռքով ձվածեղ պատրաստեց ու թավան դեմս դրեց.
– Սպասի, չուտես հլա….
Ես զարմացա:
Մակիչը գրպանից լաթի մի կտոր հանեց, քանդեց կապն ու դանակով սկսեց կտրատել լաթի մեջ եղածը հենց ձվածեղի վրա:
– Ի՞նչ է,- հենց այնպես հարցրեցի. միևնույն էր:
– Օձի կաշի է: Կեր, վախդ անցնի….
– Չէ: չեմ ուտի: Ինչ օձ….
Հազիվ հասա բաց պատուհանին ու փսխեցի:
– Էդ լավ եղավ,- ասաց Մակիչն ու նստեցրեց թավայի դիմաց.
– Կեր, հայվան խոխա, գլխիդ կլցնեմ….
Պիտի ուտեի: Ուզում էի առաջվանը լինել: Կերա:
– Այ ապրես, պլորդ ուտեմ, ֆսյո, պրծար:
Չգիտեի`ուրա՞խ էր, թե՞ տխուր…..
Ժամանակը գնում էր, ու ես առաջվանը չէի: Մոշահավերի աղմուկն էի լսում, որ երաժշտության էր նման` աղմկոտ, աշխույժ, ապրեցնող: Քայլում էի նռնենիների տակով և կարծես առաջին անգամ էի տեսնում հասունացող պտուղների շառագունող, կլորիկ ու ամոթխած այտերը, որ օտար աչքերից թաքնվում էին երկարուկ տերևների տակ: Ոտաբոբիկ անցնում էի դեղնող, չորացող խոտերի միջով` չվախենալով օձի խայթոցից: Իսկ գուցե՞ Մակիչի տված կաշին էր իր գործն արել….
Ուրիշ էի: Օձերն իրենք էին սողում կողքովս` ասես արհամարհելով իմ անկոչ ներկայությունը: Նրանց տունն այդտեղ էր: Այդ զարմանահրաշ կենդանիների գեղեցիկ, երփներանգվող մարմիններն ինձ շփոթեցնում, հիացնում էին: Ես գիտեի, որ օտար եմ այստեղ: Ես եկել էի իմ նմանին սպանելու` սահմանից այն կողմ կանգնածի նման: Օձերն էլ էին սպանում, բայց միայն սովից չմեռնելու համար: Անգամ շնագայլերը, որ կերան Զորիկի Նարգիզին, այլևս զզվելի չէին: Օձը օձին ու շնագայլը շնագայլին չէր ուտում: Իմ ներսում նստած ուրիշ մեկը ուրիշ բան էր հուշում` ես այստեղ եմ, որպեսզի իմ մայրը, իմ քույրը, Կարիճի դավաճան սիրածը չհոշոտվի օձի կաշի չկերած բարբարոսի ձեռքով:
Երանի աշխարհի բոլոր արարածները խոտակեր լինեին, կամ գոնե` մեղու: Ծաղիկներ ուտողը, նրանց նեկտարը խմողը միթե՞ կարող է իր նմանին սպանել:
Հոգիս խառնակ էր ու տառապած: Իմ մեջ ինչ-որ բան էր մեռնում ու մեկ այլ բան` ծնվում: Ես չգիտեի` լա՞վ է դա, թե՞ վատ:
Օրերն անցնում էին` աշնան հետ մերկացնելով ծառերը: Դիվիզիոն գալ-գնալը դժվարանում էր. հակառակորդի դիպուկահարները չէին վրիպում: Մի օր էլ զորամաս հաց բերող մեքենան ժամանակին չեկավ: Շուտով իմացանք, որ ճանապահին կրակի տակ է ընկել: Հրամանատարի որոշումը այլընրանք չուներ: Պիտի օգնության հասնեինք: Մակիչն, ինչպես միշտ, առաջ անցավ.
– Ես կգնամ,- հետո դառնալով ինձ` կանչեց,- Տիկո, մեզ հետ արի:
Մտածեցի, որ հավանաբար ուզում է սեպը սեպով հանել, ինձ թափ տալ: Ես էլ էի ուզում: Չգիտեի, բայց կյանքն ու մահը մի տեսակ այնքան էին խառնվել, ձուլվել գիտակցությանս մեջ, որ երևի բնազդաբար ուզում էի բաժանել դրանք, իրենց տեղը դնել, որպեսզի հասկանամ, զգամ, որ ապրում եմ, որ չմեռա այն օրը ճանապարհի փոշու մեջ, Կարիճի հետ:
Երբ մեր դասակն արդեն մեքենայի թափքում էր, մարմնովս նույնիսկ ոգևորության տարօրինակ ալիք անցավ:
Կրակոցների մոտեցող ձայները, մեզ սթափեցրին: Դիպուկահարներ չէին կարող լինել: Մերձամարտ էր:
– Դիվերսանտներ են: Մուքո, – Մակիչը վարորդին դիմեց,- մոտ չքինաս, երբ կասեմ, կկանգնես:
Պիտի կողմնորոշվեիք` որտեղ էին մերոնք, որտեղ` հակառակորդը: Հացի բեռնատարը երևաց` հենց ճանապարհի մեջտեղում: Մերոնք երկուսով էին: Կրակում էին դիմացի դաշտից: Աչքերս մի պահ միայն որսացին կակաչների անսովոր տաք կարմիրը: Զարմանալի էր` ինչպե՞ս էին մտել: Կակաչների դաշտն ականապատ էր:
– Սրանք սապյոռ են, հետները սապյոռ կա: Առաջինը հաստատ մերոնք են տեսել, կրակել: Թե չէ` էս տվարները սենց ղալմաղալ չէին անի: Իրանց օգուտ չի:
Թիկունքից մերոնց հասանք ու ձայն տվեցինք: Տղերքը թաքնվել էին բեռնատարի` կրակոցներից քրքրված անիվների ետևում ու շարունակում էին կրակել: Մեզ տեսնելով` կարծես թեթևացան:
Մարտը թեժացավ: Քիչ հետո դաշտում ական պայթեց: Ուրեմն` հակառակորդն անկանոն նահանջում էր: Մենք առաջ նետվեցինք:
– Մին է, չմտնեք, խոխեք,- ձայնեց Մակիչն ու շարունակեց առաջ գնալ:
Մենք կանգ առանք: Սակայն ես չէի պատրաստվում սպասել: Ես մահին ասելու բան ունեի, թե ի՞նչ, չգիտեմ: Բերանիս եկածը` երևի: Կարևոր չէր: Ինքնաձիքս ուսիս սեղմելով` վազեցի Մակիչի ետևից: Նա ինձնից մոտ երեսուն մետր առաջ էր:
Հանկարծ հողը ցնցվեց` աչքերիս առջև վեր թռցնելով Մակիչի ասես ոլորված մարմինը: Մի պահ քարացա ու դարձյալ վազեցի` խելառի նման գոռալով ու հայհոյելով` Մակիչի նման…
Ես արտասվում էի, նա ժպտում էր.
– Պլորդ ուտեմ, խոխա…. ջան, լոխ ….լավ ա ….լինելու, ձեզ մատաղ…
Մահը կտոր-կտոր էր արել իմ դիվիզիոնի ավագ Աշոտ Մակարյանին, իմ Մակիչին, ու ես նրան ասելու բան չունեի: Միայն ձեռքերս էին անբնական արյունոտ, որովհետև բնական չէ, անասնական է մերձավորիդ արյունը տեսնելը….
Ես դեռ երկար էի սպասում` երևի հրաշքի: Իսկ հրաշքը կողքիս էր. հողը Մակիչի արյունը չէր տանում, կուշտ էր: Արյունը գույնը չէր փոխում և կարմիր էր սևսիրտ վայրի կակաչների նման …
Մակիչն այս աշխարհում գործած մեղք ու ամաչելու բան չուներ:
8.08.14
