– Չէ, այսօր ինձ մի խոսեցրու, աղջիկս, այսօր շատ եմ հոգնել: Հոգնել եմ ամեն ինչից: Հոգնել եմ ամռան այս խելքը թռցրած արևից, որ ծակմտուկ կնոջ պես քիթը խոթում է ամեն տեղ, քրքրում է մարդու հոգու բոլոր անկյուններն ու էլի մնում է չբավարարված: Հոգնել եմ հիշելուց: Մոռանալ փորձելուց եմ հոգնել: Երակներիս, ջղերիս ու նյարդերիս մեջ թույլ մզզում է ինքն իրենից, իր կյանքից ձանձրացած մարդու ցավը: Ա՜խ, Աստված չանի` զգաս, թե ինչ ահավոր է այդ ցավը: Աստված չտա իմանաս, թե այն ինչպես և ինչու է ծնվում մարդու երակների, ջղերի. սրտի մեջ: Ծնվում ու չի մեռնում: Ամեն օր, ամեն ժամ մզզում ու մզզում է, քարանձավում անընդհատ կաթող ջրի նման ավերելով ու ծակելով մարդու հոգին:
Քանի՞ տարեկան եմ ես, աղջիկս: Երեսունի՞նը, քառասու՞ն…Ի՞նչ կարևոր է: Կարևորն այն է, որ ես հիմա տատիկ եմ, տա՛-տի՛կ: Աշխարհ չտեսած, կյանքից բան չհասկացած՝ արդեն բռնել եմ տունդարձի ճանապարհը: Ի՜հ, երկու երեխայի մայր ես ու չգիտես, որ մարդ ծնված օրից էդ ճամփի վրա է: Գնում, գնում, գնում ու հասնում է փոսին, այսինքն` տուն: Հետո՞…Հետո փակվում են տան դռներն ու մարդն ինքն իր հետ մնում է մենակ: Լա՞վ է դա, թե՞ վատ, ո՞վ գիտե: Երևի լավ է, որ բոլորն են գնում: Երևի վատ է, որ ոչ ոք իր կամքով չի գնում:
Հոգնած եմ, աղջիկս ու տխուր: Սովորական տխրությունն՝ ի՞նչ: Սովորական տխրությունը բոլոր մարդկանց համար է, իմն ուրիշ է: Ես չեմ հիշում, թե երբ եմ վերջին անգամ սրտանց ծիծաղել: Է՜, հազար տարի առաջ էր: Ես` խենթ աղջիկ էի ու ծառա էի: Հա՛, հա՛, մի զարմանա: Որբ, հորեղբոր կնոջ խնամքին մնացած, նվազ, նիհար, տասնվեց տարեկան աղջիկ էի, որ եկան, ինձ քաղաք տարան: Հեռու ազգական էին, տանը գործ անող էր պետք, անունը դրեցին` իբր տանում են պահելու: Իբր բարեգործ էին, ուզում էին տեր կանգնել որբին: Տարան իրենց տուն և ինձ` կյանքում երբևէ հղկող չունեցած քարին միանգամից առան մի քանի խոշորացույցի տակ:
Ասացին` դու քեզ ազատ զգա և հայացքներով, քաղաքավարի շարժուձևով ձեռք ու ոտքս կապեցին, ժպտալով խրախուսեցին` կեր, բայց անձայն հաշվեցին պատառներս: Չէ, ես չբողոքեցի, ու՞մ բողոքեի: Հացփորի աշխատող էի: Ամբողջ օրը տան գործերն էի անում ու…ոչ ոք ինձ բարձրաձայն չէր կշտամբում: Բայց ես ամեն պահ զգում էի, որ այն չեմ անում: Ես ամեն վայրկյան ինձ ավելորդ էի զգում, բայց ի՞նչ անեի:
– Մեր ազգականուհին է,- եկող-գնացող օտարներին ասում էր տանտիրուհին, բայց թե հարցնեին` ո՞ւմ բարեկամն է, չէր կարողանա ասել: Նրա համար միևնույնն էր: Նրա համար ես ընդամենը լվացք ու հարթուկ անող էի, ,տնային աշխատողե անունով:
Այն ժամանակ ուրիշ էր: Խորհրդային երկրում չէր թույլատրվում ծառա պահել: Դրա համար էլ ինձ տարբեր անուններ էին տալիս: Տիկնոջ ընկերուհիներն ասում էին ,հավաքարարե, անծանոթները կարծում էին, թե ես բարեկամ եմ, ավելի մոտիկները ձեռ էին առնում ինձ:
Սիրուն էի ես, աղջիկս, որքա՜ն սիրուն էի ես այն ժամանակ: Հիմա կյանքն առել է իմ լույս, սլացիկ մարմինն ու ծռմռել: Բժիշկները քանի՜ անգամ կողերիս միջից դուրս քաշեցին չծնվելու դատապարտված իմ էրեխեքին: Լուսս կուրանա, նրանցից ո՞վ էր ավելորդ այս աշխարհի համար:
Հա, ես այն ժամանակ շատ սիրուն էի: Մեր տուն գալիս էին նկարիչներ, բանաստեղծներ, գրողներ, երաժիշտներ: Ես շատ շուտ վարժվեցի քաղաքի շարժուձևին, իմացա նիստուկացը:
Որքա՜ն եմ զրուցել էդ անուշիկ տղերքի հետ: Եղավ մի ժամանակ, որ ես սկսեցի բանաստեղծություններ գրել: Ա՛յ, էդ ժամանակն իմ կյանքի ամենաուրախ շրջանն էր: Ծիծաղում էի ամեն հասարակ բանից, հրճվում: Ցնծում էի ասենք ծառի ճյուղի ծայրին կանգնած մատնաչափ ճնճղուկին նայելիս, ջրի կաթիլն արևի տակ` ինձ համար հրաշքներից մեծագույնն էր: Եվ գիտե՞ս ինչու…Ես այդպես էլ գիտեմ: Դու մինչև քո կյանքի վերջը կին չես դառնա, կռահող, հասկացող կին չես դառնա: Ախր սիրահարվա՜ծ էի ես: Սիրահարված էի մի ջահել բանաստեղծի: Բարձրահասակ, գանգուր մազերով, աչքերը` երազկոտ… Կարդում էր իմ գրածները, համբուրում էր ձեռքս, հազարավոր բաներ էր ասում ինձ, որոնք հիմա թաղվել են մշուշի մեջ: Միայն մի բառ է մնացել մտքիս մեջ:
– Օրիգինա՜լ է:
Ես նրան միշտ պատկերացնում եմ մատը վեր ցցած, վերևի շրթունքն` առաջ, ինքը մի քիչ ետ կորված բացականչելիս.
– Օ-րի՜-գի՜-Նա՜լ է:
Նա վերջին վանկի վրա մի ,հե էր ավելացնում և նրա բացականչությունը դրանից, իրոք, յուրօրինակ էր դառնում:
Հենց նրան էլ տրվեցի առաջին անգամ: Այդ օրերին ես հրճվում էի խենթի պես, խելառ քուռակի նման: Բայց բաժանվեցինք: Օ՜ֆ, ինչ դժվար էր նրանից բաժանվելը: Նա ոչինչ չբացատրեց, չարդարացավ: Պարզապես դադարեց ինձ հանդիպել, պարզապես չեկավ: Որքա՜ն սպասեցի: Իմ ծաղիկներն առաջին անգամ այդտեղ թոշնեցին: Իմ ծաղիկներն աշնան ցրտահար եղած մեխակի նման կուչ եկան ու սիրտս կոտրվեց: Ասացին` ապագա խոստացող բանաստեղծ է, ուղարկել են Մոսկվայում սովորելու: Ասացին` գնացել է չիմացածն իմանալու: Իսկ ինձ…Ազգականիս տանից ինձ չվռնդեցին: Ես ո՞վ էի: Հինգ տարի մարդկանց հացն ուտող ձրիակեր, որ ոչինչ չէր տվել նրանց: Ինչպես միշտ` նրանք ոչինչ չէին ասում ինձ, բայց ամեն անգամ բարձրացող փորիս էին նայում ասես զարմացած: Նրանք կարծես չէին տեսնում ինձ, նայում էին` ինչպես դատարկությանը: Եվ ես սարսափում էի այդ հայացքներից: Հասկացել էի, որ նրանց տանն այլևս մնալ չեմ կարողանա: Ուզում էի, որ գոռային, հայհոյեին, քաշեին մազերս: Մենակ թե չլռեին, ցույց չտային, թե իբր ոչինչ չգիտեն, իբր ոչ մի փոփոխություն չկա:
Ես` որբ, ես` աշխարհում միայնակ, գնացի Մոսկվա: Մեծ, անհասկանալի, անհեթեթ այդ քաղաքում գտա նրան: Ասաց` ինքն ինձ երբեք չի սիրել, ասաց` ինքը կարևոր գործեր ունի և հիմա չի կարող ամուսնանալ, ասաց` աշխարհում հազարավոր միայնակ մայրեր կան, ասաց … Ես երեխա ունեցա Մոսկվայում: Երեխան աշխարհ եկավ ինքն իրենից ձանձրացած, աշխարհից հոգնած ու … չապրեց:
Է՜հ, ախր ինչո՞ւ եմ այս ամենի մասին պատմում քեզ: Դու ի՞նչ անես, դու քո ճակատագրի տերն ես, քո բախտը քոնն է, միայն քոնը: Ո՞ւր պիտի գնաս, որ քո բախտից փրկվես: Իմն իմն է, քոնը` քոնը: Ուղղակի պատմում եմ, որ հազար տարվա ծերությունս ինձ մնա, փորձս` քեզ, պատմում եմ, որ սիրտս թեթևանա: Ախր ցավո՜ւմ են ոսկորներս:
Մոսկվայից ետ եկա ինքնաթիռով: Փող չունեի, բայց եկա: Օդաչուները մարդ չե՞ն: Օդաչուները սիրտ չունե՞ն, նրանք ջահել, շատ տանջվելուց թախծոտ ու զգայուն աչքերով կնոջը նայել չե՞ն ուզում, նրա հետ զվարճանալ չե՞ն ցանկանում:
Կյանքիս հինգ տարին օդաչուն տարավ: Բարձրահասակ, ամուր, սեփ-սև աչք-ունքով օդաչուն: Թե բանաստեղծին ե՛ս էի սիրում, ինձ սիրում էր օդաչուն: Կին ուներ, երեխաներ, ընտանիք, բայց ինձ այնպե՜ս էր սիրում:
Ասում էր` քեզ երկնքից շատ եմ սիրում: Չէ, աշխարհում ոչ ոք չգիտե, թե նա ինչպես էր գրկում ինձ, որքան քնքուշ էր սիրում: Դուք դրանից բան չեք հասկանում, ձերն էգ ու որձի վարժություն է: Ա՜խ, դա հազար տարի առաջ էր, այլ երկնքի տակ: Հող չկար աշխարհում, մենք ասես ապրում էինք երկնքի ու երկրի արանքում: Դուք չգիտեք, թե երկինքն ու երկիրը որքան հեռու են իրարից, դուք չեք հասկանում, որ սիրահարված մարդու աչքին օդը թանձր է թվում, այնքան թանձր, որքան գարնան ամպը:
-Սիրում եմ քեզ,- ասում էր օդաչուն, ու ես անտարբեր էի մնում,- առանց քեզ չեմ կարող,- շշնջում էր իմ ականջին, և ես մտքիս մեջ բանաստեղծի գանգուր գլուխն էի գրկում: Ա՜խ, որքան հիմար է ամբողջ կյանքում առաջին սիրո հուշով ապրող մարդը, որքան տառապած է ու դժբախտ: Ես ամբողջ կյանքում ապրել եմ այդ հուշով: Ես բոլոր օրերս անց եմ կացրել նրան փնտրելով: Եվ հիմա՝ միայն այսքան տարի անցնելուց հետո եմ հասկացել, որ ոչ ոք չուներ օդաչուի համբույրի տաքությունը, ոչ ոք այնքան ջերմ ու քնքուշ գրկել չգիտեր, ինչպես նա, ոչ ոք տառապած ու տարաբախտ չէր նրա նման:
Նա երկատվել էր ընտանիքի և իմ միջև, ինչպես` երկնքի ու երկրի: Մի կեսով տանն էր, մյուս կեսով` ինձ մոտ: Պառկում էր անկողնում և աչքերը դառնում էին երազկոտ: Այնժամ ես հասկանում էի, որ նա մտքով տանն է, որ այդ պահին նա դատարկ արկղի պես է, և հոգին, էությունը զավակների ձեռքի մեջ են: Այդ ժամանակ ես խանդում էի, ինչպե՜ս էի խանդում նրան: Ես խենթանում էի վշտից, ցավից, նրան կորցնելու վախից, և սրտիս մեջ սեր էր ծնվում: Կրքոտ համբուրում էի նրան, փորձում տաքացնել նրա սառած էությունը, և հասկանում, դառնորեն գիտակցում, որ նա իմը չէ, որ նա իմը լինել չի կարող:
Երբ հեռանում էր, խանդում էի խենթի պես, գալարվում ցավից, ատում էի ինձ, նրան, աշխարհը և դարձյալ անհամբեր սպասում, թե նա երբ կվերադառնա մեր վարձու բնակարանը: Դու երբևէ զգացե՞լ ես, թե ինչ բան է սպասումը: Դու երբևէ կհասկանա՞ս, թե որքան դժվար բան է երկրորդը լինելը: Նրա կինն իր համար առաջինն էր, ու ես` երկրորդը: Ես գաղտնի էի, ես` պահած: Եվ դրա համար ցավում էր սիրտս, ինքնասիրությունս` վիրավորվում: Բայց ես ոչինչ անել չէի կարողանում: Այդ օրերին դարձյալ կողերիս տակ ուռչում էր մայրությունը, իսկ ես դժբախտ էի: Ես ուրախանալ չէի կարողանում: Ես ինձ ուրիշից մի բան գողացածի պես էի զգում: Գիտեի` ինձ պես ապօրինի էր լինելու նաև իմ զավակը … Գուցե ինքն էլ գիտեր այդ մասին, որ աշխարհ չեկավ:
Օ՜ֆ, գիտե՞ս ինչ ցավ է փորը` լիքը, կողքը դատարկ տեսնելը: Երանի թե չիմանաս: Երանի ոչ ոք չիմանա: Ես չասացի երեխայի հորը, նրան չպատմեցի, թե ինչու եմ տխուր: Նրա գլուխը շոյում էի ու արցունք թափում: Նրա հարցերին պատասխանում էի լռությամբ, նրա գուրգուրանքն այլևս չէր ուրախացնում իմ սիրո կարոտ հոգին:
Աղջիկս, ճիշտ է, դժվար է երկրորդը լինելը, բայց ավելի դժվար է տղամարդու համար միշտ գաղտնիք մնալը, մանավանդ, երբ նույն տղամարդն է անընդհատ քեզնից սեր ու կիրք քաղողը: Այդ է պատճառը, որ նրա ամեն այցելությունից հետո ես ավելի ջարդված ու խեղճ էի լինում, ավերակի նման փլվում ինքս իմ գլխին:
Մի օր, երբ օդաչուն գնացել էր և ես ցավով կարգի էի բերում իմ հոգին, մարմինս ու բնակարանը, դուռը բախեցին: Սիրտս թպրտաց, շունչս կտրվեց: Ինչո՞ւ, չգիտեմ: Բացեցի: Նա էր, ես անմիջապես իմացա, որ նա է: Խոշոր, թախծոտ աչքեր ուներ, նուրբ ու սլացիկ իրան և զգայուն ու թրթռուն շուրթեր: Լուռ մի կողմ քաշվեցի: Եկավ, նստեց թախտին: Այն թախտին, որի վրա մի ժամ առաջ սեր ու կիրք էր հեղվել: Նստեց մի պահ, հետո երևի զգաց, որ ինքն այն տեղը չի նստել: Ո՞վ գիտե, գուցե ողնաշարը մզմզաց բնազդորեն և ափսոսանքի ցավը կուտակվեց աչքերի մեջ: Վեր կացավ տեղից, նստեց աթոռի վրա ու աչքերը հառեց դեմքիս: Չէր խոսում երկար ժամանակ: Լուռ էր ու դալուկ:
– Սիրո պահին ի՞նչ է ասում քեզ,- վերջապես հարցրեց մեղմորեն:
Ես վեր քաշեցի ուսերս:
– Գիտեմ, ասում է` փետուրս, ասում է` երազս: Դրանք նրա ամենասիրած բառերն են: – Այդպես պիտի ասի,- ինքն իր հարցին պատասխանեց նա: – Իսկ դու մի հավատա: Գիտե՞ս` ինձ որքան ժամանակ է ասում …
Կինը չկշտամբեց ինձ, չատեց, չհայհոյեց: Նստել էր լուռ և երկար ժամանակ նայում էր ինձ: Հոգնած, հոգնած էին աչքերը, մատները` բարակ ու դալար: Նստել էր լուռ ու երկար խաղում էր սփռոցի ծոփերի հետ: Ես, որ սկզբում վախենում էի նրանից, այժմ չէի ուզում, որ հեռանար: Բայց նա վեր կացավ և գնալուց առաջ նայեց աչքերիս.
– Եթե կարող ես, թող նրան: Երեխաներս առանց հոր չեն դիմանա: Առանց նրա ապրել չեմ կարողանա նաև ես: Նրան չեմ ուզում կիսել ոչ ոքի հետ: Ես շատ հպարտ եմ դրա համար: Տեսնում եմ` դու էլ ինքնասերն ես: Դու ինձ դուր եկար, բայց միայն մեզնից մեկը պիտի լինի:
Ասաց հանդարտ, դատապարտվածի նման, թախծոտ, և ամենևին չպահանջելով:
Հետո…Հետո ամեն ինչ կատարվեց միանգամից: Այդ օրը ես հեռացա նրա վարձած բնակարանից: Չգիտեմ, թախծոտ, խոշոր աչքերով կինը երջանկացա՞վ, բայց ես դժբախտ չէի: Պարզապես ես քամու բերանն ընկած տերև էի ու ինձ համար արդեն ամեն ինչ նույնն էր: Քամին քշեց ինձ, քշեց ու բերեց, փարեց հորդ: Իմ ճակատագիրն էր նա` կոպիտ, ցավիս անտարբեր ու ցավագար, իր մսխած երիտասարդության մնացորդների վրա նստած: Ես նրան ոչ մի օր չսիրեցի, ոչ մի օր չկարոտեցի նրա գգվանքին: Քո հայրը ո՛չ սիրած ամուսին եղավ ինձ համար, ո՛չ եկամուտ բերող տղամարդ: Քո հայրը խաչ եղավ ինձ համար, քո հայրը ցավ եղավ ինձ համար և ես նրա ստվերում ապրեցի սովորույթի ուժով:
Դու ոչ մի անգամ չտեսար իմ տառապանքը, դու ոչ մի օր չհասկացար իմ ցավը: Հիմա կհասկանա՞ս, չգիտեմ: Հիմա դու ինձ հարցնում ես, թե ես ինչո՞ւ եմ գուշակ դարձել: Ձեզ պահել էր հարկավոր: Հայրդ օրնիբուն իր կյանքի, իր քեֆի, իր կոտրած երիտասարդության մնացորդը մսխելու մասին էր մտածում: Իսկ կյանքն ինձ մարդկանց ճանաչել էր սովորեցրել: Դու չգիտես, բայց ես լավ եմ հասկանում, որ մարդիկ միշտ ուզում են իրենց մասին լավ բաներ լսել, իսկ դիմացինի մասին` վատը: Մարդիկ սովոր են իրենց անհաջողության պատճառն ուրիշի մեջ փնտրել: Մարդիկ…Ա՜խ, որքա՜ն տարբեր են նրանք ու որքան նման: Սկզբում ինքս ինձ համար նայում էի սուրճի բաժակի մեջ և փորձում բախտ քամել նրա մրուրից: Ես ուզում էի հրաշքով միացնել անիրական գծերն ու անգո պատկերները: Ուզում էի, շատ էի ուզում: Լինում էին օրեր, որ բաժակն ինձ հուշում էր անելիքս: Բայց երբ հիասթափվեցի բաժակից, սկսեցի ուրիշների կորած բախտը փնտրել նրա մեջ: Հիմա վարժվել եմ, արդեն բաժակների մեջ չեմ որոնում կորած ճակատագրերը, այլ մարդկանց դեմքի վրա, նրանց աչքերի մեջ, նրանց ձեռքերի վրա:
Թե կուչ եկած, կնճռապատ ձեռքեր եմ տեսնում, հասկանում եմ, որ դիմացինս ժլատ է: Հասկանում եմ ու ասում, որ նրան մեծ հարստություն է սպասվում, բայց չար աչքը խափանում է, չի թողնում, որ հասնի ուզածին: Թե գլխի եմ ընկնում, որ դիմացինս խենթ ու շռայլ մարդ է, ասում եմ` դու բարի ես, բայց կինդ խանդում է քեզ…
Ես լավ եմ ճանաչում մարդուն, աղջիկս: Ոչ մի ագահ չի ընդունում, որ ինքն ագահ է, ոչ մի ժլատ չի հավատում, թե ինքը ծախսող չէ, ոչ մի ծույլ չի հավատում, թե իրենից ավելի աշխատասերը կա…
Ասենք ինչո՞ւ եմ այս ամենի մասին պատմում քեզ: Մի՞թե քեզ հարկավոր է այս ամենը: Ախր ես այս անում եմ, որ դու չանես, ախր ես ամեն օր գայլի պես յոթ հանդ եմ անցնում, որ հայրդ կուշտ մնա, որ դեղ ունենա: Նրան չեմ սիրում, չեմ սիրում, աղջիկս, բայց խղճում եմ: Մի զարմանա, մի զայրանա ինձ վրա, աշխատիր հասկանալ, ախր դու էլ կին ես, դու էլ ես զգացել, թե որքան կարևոր է, որ մարդն իր սրտի ուզածի հետ կապի բախտը: Մի՛ նեղացիր, լսիր, աղջիկս: Ես կյանքում իմ բախտը բաց թողեցի:
Հետո՞, հետո կյանքը փոխեց ինձ: Ես քո հոր անթրաշ, կոպիտ գգվանքի մեջ ամեն անգամ իմ գանգրահեր բանաստեղծին հիշեցի ու սիրտս նվաց, մարմինս իր պարտքը կատարեց ու կարոտ մնաց իմ օդաչուի այրող տաքությանը:
Օ՜ֆ, ցավում է սիրտս, աղջիկս, ցավում է մարմինս, աղջիկս, և գիտե՞ս ինչու: Ա՜խ, չես կարող իմանալ: Մի ամիս առաջ թաղեցին բանաստեղծին: Թափորի առջևից տանում էին նրա ջահել, գանգրահեր նկարը: Թե նկարը չլիներ` չէի ճանաչի: Տեսա` մի պահ ծակեց սիրտս, այնպես ծակեց, որ պպզեցի: Թվաց` ես էլ եմ մեռնում: Չմեռա: Նվագախմբի ձայնից ուշքի եկա, կանգնեցի ու գնացի թափորի հետևից: Ուզում էի տեսնել` կինը սրտա՞նց է լալիս, թե՞ պարտականություն կատարելու պես: Հասանք պանթեոն ու խղճացի իմ բանաստեղծին: Ծերացած, գոսացած մի ճյուղ էր: Ո՞ւր էր իմ կանաչ, բարձրահասակ, դալար ծառը… Եվ լացող չուներ վրան: Չգիտեմ` ընտանիք չունե՞ր, թե՞ ուներ չունենալու նման: Մնացի. ճառեր ասացին, ծաղիկներ դրեցին շիրիմին ու ցրվեցին մարդիկ: Մոտեցա գերեզմանին ու մի կուշտ լացեցի իմ կործանված սիրո, կյանքի անցողիկ լինելու և իմ կոտրած թևերի համար: Լացեցի նրա ու իմ մեռած զավակի համար, որ այսօր հոր դագաղն ուսին պիտի տաներ ու չտարավ:
Հերիք է խոսեմ, աղջիկս, հերիք է: Այսօր ման եմ եկել հազար տուն, հազար հոգու լավ խոսքեր եմ ասել ու Աստծո անունից լավ բաներ խոստացել: Չգիտեմ, Աստված ինձ կների՞ իմ արածի համար: Չգիտեմ, ես պիտի անեի՞, թե՞ չէ: Բայց մարդկանց հույս եմ տալիս, նրանց հույսը չեմ խլում:
Ասում ես` օդաչում ի՞նչ եղավ: Ախր ես քեզ չեմ պատմել: Ես նրան այսօր տեսա: Քաղաքի մարդաշատ գետնուղում կանգնել ու գուշակում էի: Մեկը մոտեցավ ու.
– Գուշակիր բախտս, գնչուհի:
Շուռ եկա: Սիրտս ո՞նց դիմացավ ու չճաքեց, շուրթերս ո՞նց չճաքեցին, չգիտեմ: Ասացի.
– Գնչուհի չեմ, բայց գուշակեմ:
Ծերացել էր: Տաք, այրող աչքերին ասես փառ էր իջել: Կարծես մի ձեռք նրա ուսերից բռնել, ուժգին թափահարել էր ու նա հիմա ջանք էր թափում ուշքի գալու համար:
Ես վերցրի նրա մի ժամանակ տաք և ուժեղ ձեռքը, նայեցի գծերին ու սկսեցի պատմել նրա անցած կյանքը: Ասացի` ինչ գիտեի: Հետո հարցրեցի կնոջ մասին: Հարցրեցի այնպես, ինչպես ես եմ կարողանում հարցնել մարդկանց: Հարցրեցի այնպես, որ գլխի չընկավ հարցնելս:
– Մեռել է,- ասաց:
Նայեցի աչքերին ու մրմնջացի.
– Ախր քո բախտն այն հեռու քաղաքից գտած այն խելառ աղջիկն էր, որի հետևից չգնացիր այն ժամանակ:
– Ինքը գնաց,- ասաց,- որքա՜ն փնտրեցի,- հոգոց հանեց,- լիներ` հիմա տեսնեի, համբուրեի նուրբ ու բարակ ձեռքերն ու…Ուրիշ բան չեմ ուզում…
Ասում ես` ես ինչ արեցի՞: Ոչինչ: Ասացի` անցածը ետ չես բերի, ապրիր քո մնացած կյանքն ու այլևս ոչ ոքի մի փնտրիր:
– Չգիտեմ` ապրո՞ւմ է աշխարհում,- հարցրեց:
– Թե մեռած լիներ, սիրտդ կզգար,- հանգստացրի նրան:
Հիմա հարցնում ես, թե ինչո՞ւ եմ տխուր: Ինչ ասեմ, աղջիկս, կանացի քո սրտով զգա իմ հազար ցավ տեսած սրտի վիճակը և մի խոսեցրու:
Տե՛ս, պահել եմ նրա տված հարյուր դրամանոցը: Չեմ ծախսելու, նրա ձեռքերի հոտը կա վրան: Սիրտս մենակ մի բանի համար է ցավում: Ախր նա ինձ չճանաչեց: Ուրեմն որք՜ն եմ ծերացել ու փոխվել ես:
