Իրանում հեղափոխության սկզբնական շրջանում օրենքին հակասում էր՝ տղամարդիկ կարճաթև վերնաշապիկներ կրեին: Օրինախախտների համար պատիժը եղել է մեկ գիշեր բանտում և մտրակի երեսունութ հարված:
Պարոն Մանսուրին տպավորություն չստեղծող մարդ էր։ Ձանձրացած ու անկյուն քշված սկսում էր իր գործը այնպես, կարծես հետը էլ որևէ մեկը չէր աշխատում։ Առավոտյան ուշ էր գալիս, հեռանում վաղ երեկոյան և սովորաբար մի քանի ժամ հատկացնում ճաշին։ Իրանում շահի գահակալության վերջին երկու տարիներին եղել է Իրանի նավթի ազգային կորպորացիայի ներքին գործերի տնօրեն, որը նաև հայտնի է «Բյուրո» անվամբ։ Իսլամական հեղափոխությունից վեց ամիս անց պարոն Մանսուրին ձերբակալվեց և քրեական պատասխանատվության ենթարկվեց պաշտոնավարման ընթացքում իբրև թե կատարած հանցագործությունների համար:
Պարոն Մանսուրիի կալանավորման լուրը ապշեցրեց նրան ճանաչող մարդկանց մեծ մասին։ Նրան հիշում էին որպես անվնաս, ինքն իր մեջ պարփակված մարդու, որ թաքուն կերպով էր իրականացնում իր անձնական և մասնագիտական գործերը։ Որևէ մեկը չէր կարող հիշել, որ նա որևէ հույզ արտահայտի՝ բացառությամբ այն դեպքի, երբ իր օգնականը՝ պարոն Ջավանը, աշխատանքի էր գալիս կարճաթև վերնաշապիկներով։ Պարոն Մանսուրին պարոն Ջավանին մշտապես կանչում էր իր աշխատասենյակ, խրատում նրան օրենքը խախտելու համար, իսկ հետո՝ տուն ուղարկում՝ համապատասխան հագուստ հագնելու:
Պարոն Մանսուրիի ենթադրյալ հանցագործությունները հետևյալն էին՝ պետական միջոցների ապօրինի սեփականաշնորհում և յուրացում, հաշիվների ստեղծում օտարերկրյա մասնավոր բանկերում, լրտեսություն բրիտանական և ամերիկյան կառավարությունների համար, կաշառքով տան կառուցում և լիազորությունների չարաշահում՝ աշխատանքից հեռացնելով մի անապահով աշխատակցի, որը նրա դուրը չէր եկել։
Բյուրոյի նրա գործընկերները պարբերաբար հավաքվում էին սուրճի սենյակում՝ քննարկելու գործը։ Շատերը կարծում էին, որ պարոն Մանսուրին չափազանց անկարող է, որպեսզի թվարկված հանցագործությունները կատարի։ Ընդամենը ողբերգական թյուրիմացություն էր, որը կհանգեցներ անմեղ մարդու մահվան։ Նրա գործով նշանակված դատավորը մի անողոք մարդ էր՝ հայտնի իր անկայուն խառնվածքով, քաղաքական ծայրահեղ դիրքերով և իր հինգ կանանցով։ Ոչ ոք չէր համարձակվում քննադատել նրան առաջին երկու հատկանիշների համար։ Ինչ վերաբերում է կանանց, ապա բոլորն ընդունում էին, որ դատավորը միայն իր կրոնական պարտքն է կատարում՝ փրկելով աղքատության ու չքավորության մեջ հայտնված կանանց, երբ նրանց ամուսինները սպանվել էին հեղափոխության ընթացքում։
****
Պարոն Մանսուրիի դատավարության ընթացքում պարզվել են հետևյալ փաստերը․ նա օտարերկրյա հաշիվներ չի ունեցել (Իրանում ունեցած իր բանկային անձնական հաշվին չնչին գումար է եղել), հենց նրա նախորդն էր աշխատանքից ապօրինաբար ազատել անապահով անձին, բրիտանական կամ ամերիկյան կապեր չուներ և բնակվում էր վարձով փոքրիկ բնակարանում։ Չնայած իր անմեղությունն ապացուցող ճնշող ապացույցներին, պարոն Մանսուրին մեղավոր է ճանաչվել բոլոր կետերով և դատապարտվել մահապատժի` գնդակահարությամբ: Նրա մահապատժի ամսաթիվը պայմանավորված էր զինվորական ջոկատի ներկայությամբ, որը չափազանց զբաղված էր վերջին ամիսների ընթացքում, ինչ դատավորը նշանակվել էր նմանատիպ գործերի նախագահող։
Պաշտպանելու համար իր որոշումը, որը կասկածի տակ էր դրվել թերթի խիզախ մի քանի սյունակագիրների կողմից, դատավորը խոստովանել է, որ պարոն Մանսուրին պետք է ազատվեր բոլոր մեղադրանքներից՝ հաշվի առնելով այն վատ աշխատանքը, որը դատախազները կատարել էին նրա դեմ գործ հարուցելով: Սակայն նա հավելեց. «Եթե հաստատ գիտեք, որ հանցագործություն է կատարվել, բաց կթողնե՞ք մեղադրյալին, քանի որ նրա դեմ ապացույցներ չկան»։ Ցուցամատը թափահարելով հափշտակված ամբոխի վրա՝ նա շարունակեց. «Վատագույն դեպքում պատկերացրեք, թե այս մարդն անմեղ էր, իսկ ես հենց նոր նրան դատապարտեցի մահվան։ Թող սա դաս լինի իրական հանցագործներին, որովհետև եթե ես կարող եմ անմեղ մարդուն դատապարտել մահապատժի, մեղավորը պետք է իմանա՝ օրենքն ինչ ուժ ունի իր նկատմամբ»։
Երբ պարոն Մանսուրիի մահապատժի օրը հայտարարվեց, Բյուրոյի մարդիկ, նույնիսկ նրանք, որոնք վատ էին տրամադրված նրա հանդեպ, տխրեցին։ «Լավ մարդ էր,- շշնջում էին մեկմեկու,- երբեք չի վիրավորել որևէ մեկի՝ բացառությամբ այն դեպքի, երբ մի փոքր կոպիտ էր պարոն Ջավանի հետ՝ կարճաթև վերնաշապիկներ կրելու համար։ Նա անվնաս մարդ էր, մի տեսակ քաղցր, լուռ ու աննկատ։ Միգուցե նա անարդյունավետ տնօրեն էր, բայց արժանի չէր մեռնելու, ոչ այս կերպ՝ կրակահերթի առաջ, այդքան երիտասարդ տարիքում։ Ի դեպ, քանի՞ տարեկան էր»։ Ոչ ոք չգիտեր։ «Ի՜նչ ափսոս»։
****
Երեք շաբաթ անց, երբ բոլորը զբաղված էին իրենց գործերով, ինչ-որ մեկը, թերթը ձեռքին վազեց՝ հայտարարելով, որ պարոն Մանսուրիին ներում է շնորհվել: Իշխանությունները մեկնաբանություն չէին տվել, իսկ նյութը գրողը ձեռնպահ էր մնացել ավելորդ շահարկումներից։
****
Քաղաքական նեղ շրջանակից դուրս որևէ մեկը չգիտեր, թե պարոն Մանսուրիին ինչու էր ներում շնորհվել։ Ովքեր գիտեին ողջ պատմությունը, հազվադեպ էին քննարկում այն։ Ըստ երևույթին, դատավորը նպատակադրվել էր անձամբ ականատես լինել այն մարդկանց մահապատիժներին, որոնց դատապարտել էր մահվան։ Նա իր աստվածային պարտքն էր համարում ապահովել, որ հեղափոխության թշնամիները ուղարկվեն դժոխք։ Դատավոր լինելու տասնութ ամիսների ընթացքում նա տքնաջան աշխատել էր առանց մի հանգստյան օրվա՝ անձամբ հետևելով ավելի քան ինը հարյուր մահապատիժներ: Չնայած, որ հայտնի էր պողպատե նյարդերով օժտված լինելով, նրա՝ հետզհետե սրացող նյարդային խանգարումները անհանգստություն էին առաջացնում իր շրջապատի մոտ։ Նրա մերձավոր շրջապատում գտնվողները վախենում էին, որ կարող են դառնալ նրա ցասման հաջորդ զոհը, ուստի գաղտնի ժողով անցկացրին և որոշեցին համոզել հնարավորինս շուտ արձակուրդ գնալ: Պայմանավորվածություններ ձեռք բերվեցին, որ նրան ուղաթիռով տեղափոխեն Կասպից ծովի շքեղ մի ամառանոց։ Անսպասելի արձակուրդը, սակայն, նշանակում էր, որ դատավորը չէր կարողանա ներկա գտնվել այն բազմաթիվ մարդկանց մահապատժին, որոնք պետք է ենթարկվեին դրան այն շաբաթվա ընթացքում, երբ նա արձակուրդում էր լինելու: Պատասխանատվությունից խուսափելն այն չէր, ինչ դատավորը բարեհաճորեն ընդունեց։ Այս մտատանջությունը փարատելու համար խնդրի լուծման տարբերակ մշակեց։ Արձակուրդի ընթացքում իրականացվելիք մահապատիժների ժամկետները տեղափոխեց, որպեսզի դրանք տեղի ունենային իր մեկնելուց մեկ օր առաջ։ Այնուհետև փառք տվեց Աստծուն ելքը ցույց տալու համար և երդվեց վերադառնալուց հետո ամուսնանալ ևս երկու անապահով կանանց հետ։
Դատավորի նոր ժամանակացույցին համապատասխանելու նպատակով պատասխանատու մարմինները հապճեպ ուսումնասիրեցին գործերը, արագորեն բացեցին նյութերը և դատապարտյալներին կանչեցին Թեհրան: Նախնական հրամանից հետո մի քանի ժամվա ընթացքում ձեռնաշղթաներով և աչքերը կապած տասնչորս բանտարկյալներից բաղկացած շարան մտավ Էվին բանտ: Կրակող ջոկի համաժամանակյա, չընդհատվող ձայները ամբողջ գիշեր արթուն պահեցին բոլորին։ Նշվում է, որ դատավորն այնքան գոհ է եղել իր հրամանների կատարման արագությունից, որ դրամական պարգևներ է սահմանել բոլոր մասնակիցների համար և մեկնել արձակուրդ՝ համոզված, որ իրավախախտները հանդիպել են իրենց արժանի մահվան: Միայն դատավորի վերադարձից հետո իշխանությունները գլխի ընկան, որ մինչև նրա գնալը մահապատժի ենթարկվողների թիվը պետք է տասներեք լիներ, ոչ թե տասնչորս։
Կատաղի հետաքննություն տեղի ունեցավ, և պարզվեց, որ դատավորի վերջնաժամկետը բավարարելու շտապողականության հետևանքով առաջացած խառնաշփոթի ժամանակ մի տղամարդ, որը կարճաթև վերնաշապիկ հագնելու համար գտնվում էր բանտում և սպասում էր մտրակի պարտադիր հարվածներ ստանալու իր հերթին, դուրս է քաշվել իր բանտախցից և թյուրիմացաբար մահապատժի ենթարկվել։
Լուրը լսելուն պես դատավորը քորեց իր հաստ մորուքը և գլուխն արհամարհանքով տարուբերեց։ Ատամի փայտիկով զննեց բերանը՝ հանելով սեղանատամների արանքը հայտնված ուտելիքի մնացուկը։ Ասաց․ «Աստված սխալներ թույլ չի տալիս։ Նրա կամքն էր, որ կարճաթև հագած մարդը մեռնի անհավատների հետ միասին․ թող Աստծո բարկությունը հեղեղվի նրանց վրա դժոխքում»։ Մնացուկը թքեց գետնին, և ձայնն ավելի կրակոտ դարձավ։ «Ո՞վ գիտի՝ ինչ կարող էր անել կարճ թևքերով տղամարդը բանտից դուրս գալուց հետո, նա կարող էր իր մեքենան քշել անմեղ հետիոտներով լի մայթ և սպանել բոլորին, կամ գնալ տուն ու սպանել իր անմեղ կնոջը կամ երեխային»։ Դատավորը դադար տվեց՝ ընդունելու իրեն շրջապատողների գլխի տարուբերումները, ապա շարունակեց․ «Կարճաթև վերնաշապիկ հագած տղամարդը լավ դատողություն չուներ: Եթե Աստված կամենում է, որ նա մահանա, ապա նրա մահը պետք է նախատեսված լիներ ավելի մեծ աղետներ կանխելու համար: Մենք անզոր ենք Աստծո կամքի առաջ»։ Դատավորը պատրաստվում էր բոլորին խնդրել մոռանալ կատարվածի մասին, երբ մի միտք ծագեց նրա գլխում։ «Մենք պետք է կարգուկանոն հաստատենք տիեզերքում․ հետևաբար, մի մեղադրյալ պետք է ազատ արձակվի»։
Նրա հետևորդները ջերմեռանդորեն գլխով արեցին՝ գովելով նրա իմաստնությունը։
Եվ այսպես, պարոն Մանսուրիին ներում շնորհվեց, և կյանքը փրկվեց։
****
Բյուրոյում բոլորն ուրախ էին՝ պարոն Մանսուրիին աշխատանքի վերադարձած տեսնելով։ Նա իր գործընկերներին հոգնած և ավելի մեծացած թվաց։ Ակնհայտ է, որ դատավարության ճնշումը և մահապատժի վախը ծերացրել էին նրան։ Մարդիկ երկար դասախոսություն չէին սպասում նրանից, և նա չարեց էլ դա։ Նա շնորհակալություն հայտնեց նրանց իրենց աղոթքների համար, մի քանի բառ փնթփնթաց այն մասին, որ ուրախ է վերադառնալու համար, ապա դանդաղ քայլեց դեպի իր աշխատասենյակը։ Նկատեց, որ իր դռան վրա «Բարի գալուստ» ցուցանակ կա։ Նա կանգ առավ, նայեց դրան, ժպտաց, շրջվեց ու ձեռքով արեց միջանցքում կանգնած բոլորին։ Նախքան իր աշխատասենյակ մտնելը նայեց առաջ՝ իր օգնական պարոն Ջավանի դատարկ գրասեղանին։ «Ո՞ւր է նա»,- կամացուկ հարցրեց իր մոտ կանգնած մեկից։ «Անցած շաբաթ մզկիթի մոտ ձերբակալվել է կարճաթև վերնաշապիկ կրելու համար։ – Պատասխանեց կինը։ – Մինչև հիմա նրանից լուր չկա»։ «Կրկնահանցագործ,- պարոն Մանսուրին աջ ու ձախ արեց գլուխը,- այս անգամ որոշ ժամանակ նրան այնտեղ կպահեն»։ Հետո մտածեց նոր օգնական գտնելու մասին։
«Նա երբեք վստահելի չի եղել,- շշնջաց կողքին կանգնած կնոջը։ -Վստահելի չէր, հեչ վստահելի չէր։ Պիտի գտնեմ ուրիշ մեկին, որ փոխարինի այդ ապուշին»։
Պարոն Մանսուրին մտավ իր աշխատասենյակ և դուռը փակեց իր հետևից։
Թարգմանությունը անգլերենից՝ Արեգ Բագրատյանի
