Սաթենիկ Ավետիսյան | Կենաց ծառը՝ որպես գաղտնագրված տիեզերք

Թաքնագիտությունը բաղադրող ամբողջ գիտելիքը նշանագիտական տարածություն է՝ գաղտնագրված լեզվական տարբեր համակարգերի միջոցով: Նշանագիտական տարածությունը Յու. Լոտմանը կոչեց  «սեմիոսֆերա» Վ.Ի.Վերնադսկու  «բիոսֆերայի» նմանողությամբ: Ըստ Լոտմանի՝ հաղորդակցության  ամենապարզ՝ հասցեագրող-հասցեատեր եզրերը միացնող միակ խողովակը չի կարող աշխատել, եթե այն չի ներկայացնում  նշանագիտական տարածություն՝ սեմիոսֆերա[1] (գիտաբառի իմաստային ընդգրկումը չխախտելու նպատակով այն չենք թարգմանի): Նշանի վերածվող ցանկացած երևույթ որոշակի համակարգի բաղկացուցիչն է, այսինքն՝ ունի  նշանագիտական տարածություն, որի բաղադրիչները ենթակա են նշանաստեղծման (սեմիոզիս): Ահա թաքնագիտությունը  մի անսահման սեմիոսֆերա է, որը ներկայացնում է տիեզերքի  և մարդու կոդավորում  թե՛ լեզվական նշաններով, թե՛ երկրորդային նշանային համակարգերով: Սեմիոսֆերա կարող է դառնալ նաև մի առանձին հեղինակի գրականությունը, որում տեղի է ունեցել նշանաստեղծում կա՛մ արդեն հայտնի նշանների կիրառումով, կա՛մ  միայն այդ  գրողի հայեցակերպին հատուկ նշանակերտման միջոցով:  Լևոն Խեչոյանի արձակում  թաքնագիտական գիտելիքի   պատկերագրումը   իրապես  ստեղծում է  համակարգված  սեմիոսֆերա,  որը   մեկնության և գաղտնազերծման  կարիք ունի:

    Արդյոք  «թաքնագիտություն» բառը ծանո՞թ էր Լևոն Խեչոյանին, թե՞ նրան վերագրում ենք իմացություններ, որոնք համակարգային չեն,  չեն ծնվել խորքային ճանաչողության  արդյունքում,  այլ պատառիկներ են մակերեսային զգացողությունների և մտածումների:    «Մհերի դռան գիրքը» հեղինակի՝ մեկ տասնամյակից ավելի ոչ միայն գրողական-գեղագիտական, այլև զուտ գիտական՝ գրականագիտական-էպոսագիտական պրպտումների,  ինչպես նաև Մհերի դիցապատմական կերպարը  ամբողջացնելու համար  հնագույն հավատալիքների և պատկերացումների գաղտնարանները պեղելու  արդյունք  էր: Գրքի առաջին էջերում  դասախոս-Խեչոյանը  գրում է. «Բայց Համբարձման գիշերվա խորհրդի շփոթ մեկնությունները հետագա դարերում քրիստոնեության մուտքի հետ էին սկսվել, ինչքան էլ նախաձեռնությունը իր ձեռքը վերցրած հոգևոր դասը հասարակության մասնակցությամբ դարձյալ շարունակում էր Մհերին նվիրված զանգվածային արարողություններ կատարել, այնուամենայնիվ ժամանակի ընթացքում արդեն խճճվել, աստիճանաբար կորցրել էր հնագույն հավատամքի թաքնագիտության բանալին, գնալով՝ սկսել էր ծեսը կրճատ, մասամբ ներկայացնել»[2]: Միանշանակ է, որ Խեչոյանը  ոչ միայն ծանոթ էր «թաքնագիտություն» եզրին, այլև փորձում էր կիրառել «թաքնագիտության բանալին»՝  խորասուզվելով  այդ գիտության գայթակղիչ ու մեծապես    հետաքրքիր ծալքերը   իր գեղարվեստական աշխարհը լիարժեք ու  բանարվեստը կատարյալ դարձնելու նպատակով: Ավելին՝   «Մհերի դռան գիրքը»  վեպի ծանոթագրություններում  ընգրկված  է  Արթուր Արմինի  «Հնագույն հեթանոսական Աստվածաշունչ՝ «Սասնա ծռեր» էպոսը» աշխատությունը՝ որպես գիտական աղբյուր, որը  ազգային հնագույն հավատամքի  տիեզերագիտական համակարգը ներկայացնող հիմնարար  հետազոտություն  է:

    Խեչոյանն իր հերոսներին դիտարկել է հավատամքային այս տիրույթում, որպեսզի Աստված-Աստվածորդի-Աստվածամարդ և տիեզերք-Երկիր-մարդ  հաղորդակցությունը  համակարգված և ամբողջական լինի: Կատարյալ մարդու իր պատկերացումը նա խարսխում է  այն հերոսներին, որոնք կա՛մ աստվածներ են՝ Մեծ ու Փոքր Մհեր, կա՛մ Աստվածամարդ՝ Արշակ Երկրորդ ու Արշակունիներ, կա՛մ  քրմական դասը և մոգերը, մասնավորապես  Դրաստամատն ու Ֆարուխը, որոնք տիրապետում են աստվածային իմացությանը:

   Դրաստամատի ուսումնառության բարձրակետը տիեզերքն է. Արձան քուրմը  նրան է ներկայացնում տիեզերքը, ավելի ճշգրիտ՝ Արեգակնային համակարգը, որը թաքնագիտությունը  գաղտնագրել է «Կենաց ծառ» բառակապակցությամբ: Եթե տիեզերքը անիմանալի ու առեղծվածային անսահմանություն է, ապա Արեգակնային համակարգի մոլորակներն ու կառուցվածքը զգալիորեն ուսումնասիրված էին մասնավորապես մեր տիեզերագետ նախնիների կողմից. քրմական դասը առավելագույնս տիրապետում էր աստվածային գիտելիքին, երկնքի հետ կապն անմիջական էր ու ճշգրիտ: Երբ քրմական դասը ոչնչացվել է, և տիեզերաճանաչողությունը խլվել  մեծամասնությունից, տիեզերքի բնական կառույցը  գաղտնագրվել է, որպեսզի երկինքը  և տիեզերածնության օրենքները ճանաչելի չլինեն մարդկությանը, և նա մտքի էներգիայով չկարողանա հարաբերվել մոլորակներին, նրանց խորհրդին, չօգտագործի իրեն ուղղված կենսահոսքերն ու հաճախականությունները: Տեղի է ունեցել  նշանաստեղծ  գործընթաց: Կենաց ծառի կառուցվածքը և ոլորտները  մանրամասն ներկայացնում հրեական հոգևոր գիտելիքը համակարգող գրքերից մեկը՝ «Կաբբալան»: Ի՞նչ է նշանակում «կաբբալա» բառը: Սկսնակների համար նախատեսված  գրքում կարդում ենք.«Կաբբալա» բառը տառացիորեն թարգմանվում է «ընդունում» կամ «հայտնություն» և  ծագում է այն հին հրեական բայից, որը նշանակում է ընդունել, ընկալել: Հայտնությունն ընկալելու համար անհրաժեշտ է պատրաստ լինել այն ընդունելու: Ջրհոսի դարաշրջանն արդեն սկսվել է, և մարդկանց գիտակցությունը բաց է հնագույն կաբբալիստական իմաստությունը ընդունելու»[3]: Եթե գրքում ներկայացված  կաբբալիստական, նույնն է թե՝ թաքնագիտական համակարգերը գաղտնազերծման չենթարկվեն, որևէ մեկը չի կարողանա հասկանալ դրանց իմաստը: Բայց միշտ չէ, որ կարելի է գտնել գաղտնազերծող լեզու կամ լեզուներ: Թաքնագիտական սեմիոսֆերան դժվար վերծանելի տարածք է. «Սեմիոսֆերան առանձնանում է իր անհամասեռությամբ: Նշանագիտական տարածությունը լցնող լեզուներն իրենց բնույթով տարբեր են և իրար հարաբերվում են սկսած լիարժեք թարգմանելիությունից մինչև նույնքան լիարժեք անթարգմանելիության համապատկերում»[4]: Լոտմանի այս դիտարկումը ուղղակիորեն վերաբերում է Արեգակնային համակարգի գաղտնագրմանը: Երևույթն իսկապես արտահայտվում է անհամասեռությամբ. տարբեր լեզուներ հնչյունաիմաստային տարբեր կառույցներով են ներկայացնում այն: Լոտմանի մտքի շարունակությունը հաստատում է ասվածը.«Այսպիսով, եթե մենք մտավոր փորձի կարգով երևակայենք նշանագիտական տարածության այնպիսի մոդել, որի բոլոր լեզուներն առաջացել են միաժամանակ և միևնույն իմպուլսների ազդեցությամբ, միևնույն է՝ կունենանք կոդավորող ոչ մեկ կառույց»[5]: Աշխարհին պարտադրվել է այն կարծիքը, որ եթե որևէ միտք կամ գաղափար հրեական է, ապա արժեքավոր է և խորապես իմաստալից, ուրեմն մենք էլ օգտվենք հրեական իմաստություններից: Ահա այս գրքում, որը ներկայացնում է հրեական հնագույն հոգևոր գիտելիքը, նրա ընդարձակ և համառոտ տարբերակներում կատարվել է ոչ նշանագիտական աշխարհի վերածումը նշանագիտականի, Արեգակնային համակարգը վերածվել է նշանների, մոդելավորվել որպես Կյանքի ծառ՝  բնօրինակին մոտ սխեմայով, որի տասը ոլորտները և նրանց կապող քսաներկու ուղիները  ոչ միայն ամբողջացնում են Արեգակնային համակարգը, այլև ունեն իրենց էությունն ու կարևորությունը Երկիր մոլորակի բնակիչների կյանքում: Դրանք նշանակվել են  գաղտնաբառերով, և առաջին հայացքից Կենաց ծառը  ինչ-որ անմատչելի միստիկական հորինվածք է թվում: Եթե կառույցը գաղտնազերծման չենթարկվի, ապա չի ընկալվի, հետևաբար  գիտելիք և կենսական կիրառություն կորզել նրանից հնարավոր չէ: Իրականում դա պատկերն է այն տասչափանի տիեզերքի, որում մենք ապրում ենք, և որի տասը ոլորտները  կարևորագույն խորհուրդ ունեն մեր կեցության և հոգեմտավոր ամբողջականության համար: Երկիր մոլորակը, որը կոդավորված է Մալքութ (Արքայություն) անվամբ, տասներորդ  ոլորտն է,  որտեղ ապրում է նույն այդ Կենաց ծառի մոդելով արարված մարդը՝ նույնական հատկանիշներով, ինչ Կենաց ծառի ոլորտները: Հետևաբար՝ ճանաչել յուրաքանչյուր ոլորտ  նշանակում է ճանաչել մարդուն  որպես աստվածային էություն, նրա անտրոհելի կապը յուրաքանչյուր ոլորտի, այն կազմավորող էներգիաների և  հատկապես նուրբ էներգիայի՝ Աստծո հետ: Կենաց ծառի առաջին, երկրորդ, երրորդ ոլորտները կազմում են բարձրագույն տիեզերական ոգու եռաստիճան համակարգը, որի նշանը եռանկյունին է: Եթե Արեգակնային համակարգի խորհրդապատկերը ծառն է, ապա տիեզերական ոգին նրա գագաթն է: Այս եռանկյունուց ներքև գտնվում են մյուս յոթ ոլորտները, որոնք առանձնացած են վերին՝ բացարձակ ոգու ոլորտներից, նրանց միջև գտնվում է վիհ կամ անդունդ, որը հաղթահարել կարող են միայն աստվածային գիտելիքով զինված կատարյալ հոգիները և միաձուլվել Աստծո հետ: Նարեկացիական աղոթքի ողջ խորհուրդը այս վիհը հաղթահարելու և բարձրագույն ոգուն միաձուլվելու մեջ է: Ահա այս իմացության հենքի վրա փորձենք  հասկանալ Խեչոյանի գեղարվեստական համակարգում առկա Կենաց ծառի տիեզերական խորհրդաբանությունը:

Կենաց ծառ Հրեական տարբերակ 1.Կետեր-Պլուտոն 2.Խոկմա-Նեպտուն 3.Բինա-Սատուռն Դաադ(վիհ կամ խոռոչ) 4.Խեսեդ-Յուպիտեր 5.Գեբուրա-Մարս 6.Տիֆերետ-Արև 7.Նեցախ-Վեներա 8.Խոդ-Մերկուրի 9.Իեսոդ-Լուսին 10.Մալքութ-Երկիր

Կենաց  ծառ Հայկական տարբերակ Լճաշենի պեղումներից հայտանբերվել է տիեզերքի բացառիկ մի մոդել, որը թվագրվում է մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակով: Մոդելի վերևում բարձրագույն ոգին է,  ներքևի ծայրում պատկերված է երկրագունդը՝ շրջապատված երկու թաղանթներով՝ օդային և ջրային, Երկրից վերև տեղադրված են Լուսինը և Երկրից անզեն աչքով դիտարկվող հինգ մոլորակները՝ Փայլածու(Մերկուրի) Արուսյակ(Վեներա) Արեգակ Հրատ(Մարս) Լուսնթագ (Յուպիտեր)

      «Արշակ արքա, Դրաստամատ ներքինի» վեպի հերոսներից մոգ Ֆարուխը փորձում էր Սարդիոն քարի վրայի գրություններով գայթակղել բերդի կառավարչին՝ այսպես մեկնելով այդ՝ միայն իրենից ընթեռնելի գիրը.«Գրվածքը տառերով թվային յոթ երկնային բարձրությունների արտահայտությունն է: Այդ յոթ ոլորտներից վերև՝ աստվածների իշխանություններից, հրեշտակապետերից ու հրեշտակներից վերև, ապրում է անանուն խավարը, որը գեղեցիկ է ամեն մի լույսից և հիասքանչ գիշերային մթից, անսկիզբ է ու անծնունդ, ես  կիջեցնեմ նրան՝ ի սարսափ աշխարհի, դու միայն ցանկացիր, կառավարի՛չ»[6] : Քանի որ Ֆարուխի կերպարը բացառապես վիպական է, ապա այսպիսի գիտելիքը որևէ  կերպ չի հարաբերվում Փավստոս Բուզանդի տեքստին  և տիեզերակարգի քրիստոնեական ընկալմանը: Մոգ Ֆարուխը փորձում էր երկնային ոլորտների իր իմացությամբ  գայթակղել Անհուշ բերդի կառավարչին  և Արևի սպասվող խավարումը ներկայացնել որպես իր հմայական ուժի ներգործություն.«Պիտի սենյակ լինի, որ աղոթք անեմ: Պիտի արևի ժամացույցի ստվերը գա ցերեկային օրվա վերջն ազդարարող Արփող ժամի վրա, ու ես նոր իրավունք կունենամ երկնային յոթ ոլորտներից այն կողմ ապրող ուժերին կանչելու» (ԱԱ, էջ 9): Ուրեմն մոգը ուզում էր կապ ստեղծել տիեզերական բանականության  կամ  բացարձակ ոգու հետ: Բայց հաշվարկը ճշգրիտ չէր, և խավարում  չեղավ. Դրաստամատը պարզեց, որ նահանջ տարիները չեն նկատել, իսկ տիեզերքն անճշտւթյուններ չի սիրում: Աննշան վրիպում, և աստվածային էներգիան չի աշխատում. Ֆարուխը բերդից վռնդվում է՝ չկարողանալով ազատել Արշակ արքային: Առհասարակ խավարումներին՝ մանավանդ արևի, տրվում  է  չարագուշակ  մեկնություն. կանխատեսվում է աղետ կամ դժբախտություն: Հիշենք «Այրվող այգեստաններ» վեպում արևի խավարման պատկերը,  որ գեղագիտական բարձր արժեք լինելուց զատ  գաղափարական ուղերձ ուներ. կանխատեսում էր գալիք համազգային աղետը՝ Մեծ եղեռնը: Խավարումն իր ծերունական սիրո քմայքներին է ուզում ծառայեցնել Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի  «Նահապետի աշունը» վեպի  բռնակալ  նախագահը, բայց համամոլորակային խավարը դարձյալ դրական արդյունք չի ապահովում, ընդհակառակը՝ նա առհավետ կորցնում է իր սրտի թագուհուն: Իսկ գիսաստղը նրա գահակալության երկարակեցության առհավատչյան էր: Իրական տիեզերքի ճանաչողությանը հակասող յուրաքանչյուր հայեցակարգ՝ գիտական թե գրական, ոչ միայն մերձգիտական կամ մերձգրական է, այլև հակագիտական և հակագրական: Մեծ գրականություն ստեղծում են համատիեզերական ճանաչողություն ունեցող  գրողները: Այդպիսին է նաև Լևոն Խեչոյանը:

   Նրա հերոսները՝ Դրաստամատը, մոգ Ֆարուխն ու քրմական դասը,  գիտեն Կենաց  ծառի  կառուցվածքը, մոլորակների  ու կենդանակերպի  համաստեղությունների դասավորությունն ու ազդեցությունը մարդկային կեցության և ճակատագրի   ընթացքի վրա. «Այդ ժամանակ էր, որ Դրաստամատը հաշվարկեց ու առաջին անգամ տեսավ Արեգակի, Լուսնի և Արշակ թագավորի եռյակ աններդաշնակությունը տիեզերքի կառուցվածքի մեջ: Քանի որ Հրատը հակադիր տեսքով գտնվում էր Արեգակին ընդդեմ, Կարիճ կենդանակերպի մեջ էր և Լուսնի քսանութերորդ աստիճանում հասել էր իր բարձրագահությանը՝ երկնքի երրորդ տանն էր, ու Լուսինը չարատու Երևակ և Հրատ աստղերի հետ լուսնային չորս ժամ պիտի տանջանքների ենթարկեր Արշակ արքային» (ԱԱ, էջ 75): Հայոց արքայի ճակատագրի ընթացքը դիտարկվում է համատիեզերական շարժի ծիրում: Խեչոյանի աշխարհայացքը հենվում է էթնիկ հավատամքի, որը նույնն է թե՝ տիեզերագիտական ճշգրիտ գիտելիքների պատանդանին՝ հայոց արքայապետության բարդ ու հակասական մի հատվածի պատմությունը գեղագրելու և Արշակունի Արշակ Երկրորդի կյանքն ու գործունեությունը Կենաց ծառի հետ հարաբերակցության մեջ դիտարկելու  համար: Անսահմանության ձգտող հայացք էր սա, կեղծ, ոչ ազգային հավատալիքները մերժող, ինքնության աճը խթանող, տիեզերական հոսքերը ընկալող, մարդ-տիեզերք անմիջական շփումը ճանաչող հայեցակերպ: Երկինքը նույնպես հաշվեկշռված է դրականով և բացասականով, մոլորակներն ունեն հատկություններ, էներգիաներ, որոնք ազդում են մարդկանց  մարմնի, մտքերի, հույզերի վրա. «Օրը ժամանակի մեջ կատարյալ էր,Արշակին հովանավորող Արուսյակ մոլորակը լիարժեք փուլ չէր մտել և գտնվում էր կենդանակերպի Առյուծ տան մեջ, Լուսնի հետ ուներ վեցանկյուն և եռանկյուն դիրք, իր զինակիր Հրատ և Լուսաբեր աստղերի հետ արական համաստեղության նշանի տակ էր, իսկ Լուսինը ծագումով համընկել էր բարություն սփռող աստղերի հետ, Փայլածուն չեզոք դիրք էր բռնել»(ԱԱ,էջ 172):

     Երկնքի տարբեր ոլորտների, մոլորակների հատկությունների իմացությամբ հաճախ կանխվում էր սպասվող աղետը կամ փորձ արվում օգտագործել դրական հաճախականությունները: Եգիպտական փարավոնների քրմերը աստղերի դասավորությամբ  տեսնում էին մոտեցող դավը, հիվանդությունը, պատերազմը և իմաստուն խորհուրդներով պաշտպանում գահակալներին: Օգտագործելով այս գիտելիքը՝ Խեչոյանը ոչ միայն խտացնում էր իր վեպի գեղագիտական շերտերը, այլև ընթերցողին անուղղակիորեն բարձրացնում էր երկինք՝ մի տարածք, որ գրեթե անճանաչ ու թաքնված էր նրա հայացքից, բայց որը հեքիաթ ու հորինվածք չէր, այլ ինքնությունը ձևավորող և ուղղորդող կենսաուժ, որը միայն պետք էր ճանաչել և կիրառել: Ահա մոլորակների դասավորությունն ու ազդեցություն են փորձում օգտագորձել Դրաստամատն ու Ֆարուխը հայոց արքային պաշտպանելու  կամ  բերդից ազատելու համար, բայց  թշնամին նույնպես զինված էր գիտելիքով. նույնիսկ այն պահերին, երբ երկինքը հովանավորում էր արքային,  հակառակորդի նենգ ծրագիրը  կանխում էր  վերին աջակցությունը.«Վեցերորդ ամսի վերջին շաբաթվա ուրբաթ օրը Արշակ թագավորի հովանավոր Արուսյակ մոլորակի գիշերային լիափուլ պահին նրան արտաքնոց մաքրողի զգեստներ է հագցրել, գիշերանոթը ձեռքը տված, տակառը մեջքին կապած՝ խցից խուց է ուղարկել ինչպես կարգը՝ բերդի արտաքնոց մաքրողի լիազորությունն է եղել: Ինքն այդ գիշեր բաղնիքում կառավարչի հետ գարեջուր ու գինի է խմել, զվարճացրել ու նրա ուշադրությունն է շեղել: Արշակ թագավորը, տակառը մեջքին կապած, բերդից դուրս է եկել, մոտեցել է պարիսպներին ու բերդի բակում վխտացող անթիվ-անհամար սիրամարգերը կռնչացել, ծղրտացել, աղմուկ-աղաղակով պահնորդ զինվորներին են արթնացրել: Բաղնիքում կառավարիչը  Ֆարուխին ասել է.«Կալանավոր է մոտեցել պարսպին, ուզում է փախչել» (ԱԱ, էջ 143):

     Հայտնի է, որ կենդանակերպի տասներկու նշաններից վեցը՝ հողի և ջրի տարերքի նշանները, իգական են, իսկ կրակի և օդի տարերքի նշանները արական են, Արևի էներգետիկ տիրույթում գտնվող համաստեղությունները  արական են,  Լուսնի էներգիայից սնվողները՝ իգական: Հոգեվերլուծաբան Կարլ  Գուստավ Յունգը, որ  նաև հմուտ աստղաբան էր, այս գիտելիքի հենքի վրա բարձրացրեց մարդկանց  դասակարգումը ըստ հոգետիպերի՝ ինտրավերտների և էքստրավերտների: Իգական նշանները ինտրավերտներ են, արական նշանները՝ էքստրավերտներ: Անհուշ Բերդի՝ միասեռական  հակումներ ունեցող կառավարիչը  իր սեռային նախապատվությունը հիմնավորում է տիեզերածնության օրենքներով, որը հակասական ու վիճելի է, բայց հետաքրքիր  է  իր աշխարհայացքային ինքնատիպությամբ ու խեչոյանական ոճավորմամբ. «Մի շուրջդ նայի՛ր, բանղնեպա՛ն, մի՞թե փառաբանելի չէ Արեգակի՝ արևելքից ծագման արականությունը, որ արևմուտքից ծագող իգական Լուսնի համար որձ է ու հղիացնում է նրան, իսկ հողագնդի համար որձ է Լուսինը, որ հղիացնում է սուրբ կրակն ընտրյալ ծառի մեջ, իսկ նույն ծառի երկու փայտերի շփումից ծնվում է նրանց որդի կրակը, ամենակարող կրակը, որ հողագնդի համար Աստված է դառնում, որին պաշտում են մոգերն ու բոլոր մարդիկ, որովհետև լույսի միջոցով տեսնում են առարկան ու նրան անուն են տալիս, և աշխարհն ընկնում է շրջապտույտի մեջ՝ հարաբերական սեռերի երկվության կանոնով» (ԱԱ,էջ 141-142): Այնտեղ, որտեղ ծնունդ կա, սեռերի հարաբերականությունը ժխտվում է, և հաստատուն է սեռերի կայուն, արարչական զորությունը: Ստեղծագործության գաղափարական և նաև գեղագիտական շերտերը վերլուծելիս, չունենալով համապատասխան գիտելիք, երբեք չենք կարևորում հեղինակի տիեզերական կոդը, որն էլ ձևավորում  է նրա աշխարհայացքը: Խեչոյանի արձակի ամբողջ տիրույթում իշխում է կենսահաստատ առնական հայացքը՝ արական սկիզբը ոգեղեն արարումների ակունք համարող, որպես դրական էներգիայից սնվող և դրական էներգիա արտադրող նախահիմք,  իսկ  արևահայաց–արական հայացքը ձևավորում է աղեղնավորը՝ կենդանակերպի այն նշանը,  որին արևն է ծնում ու սնում, և որի էությունը խարսխված է  առնականության պատվանդանին: Դա Խեչոյան գրողի տիեզերական կոդն է և աշխարհայացքը ձևավորող ու սնուցող  էներգիան: Նրա արձակը առնակենտրոն արձակ է. այնպես, ինչպես տիեզերքի կենտրոնում Արեգակն է, այնպես էլ Խեչոյանի արձակի առանցքը  այրն է՝  իր  տարաստիճան արարչագործական կերպերով՝ Մհերը՝ որպես այր-աստված,  Արշակը՝ որպես  Աստվածամարդ,  Խեչոյենց տոհմի այրերը՝ որպես  Աստված-Աստվածամարդ  գծի ժառանգներ: Աստվածամարդը Աստծուց արարվեց   Կենաց  ծառի  մոդելով՝ որպես նյութի, հոգու և ոգու համամասն շաղախ, տիեզերական բանականության և տիեզերական սիրո  պտուղ,  բացարձակ ոգու ստեղծագործություն: «Կաբբալայում»  կարդում ենք.«Կենաց ծառը մարմնի, անձի, հոգու և ոգու ճանաչողության բանալին է»[7] : Ահա թե ինչու Դրաստամատին ուսուցանում էին տիեզերքի կառուցվածքը  հայոց արքայապետությունը և արքայի անձը  պահպանելու համար.«Հետո՝ մինչև սեղանատամի ընկնելը, անցկացրեց քրմական գիտության դպրանոցում՝ Արամազդի գրչի դիվանի՝ երազացույց, երազահան պաշտամունքի Տիր աստծու ճարտասանության ուսման մեհյանում: Սովորեց գաղտնիքների աղյուսակը ու նրա բացման բանալին: Ուսուցիչ քուրմը ցույց տվեց թիվը, ասաց. «Թիվը իր մեջ պահում է առարկաների գաղտնիքը, իսկ համաշխարհային ներդաշնակություն ասածը Աստծու արտահայտությունն է: Տե՛ս, յոթ լարաձայն նվագարանի յոթ սրբազան տոնայնությունը համապատասխանում է յոթ գույնին լույսի, յոթ մոլորակներին և յոթ տեսակին գոյի՝ նյութական և հոգևոր կյանքի բոլոր ոլորտներում կրկնվող: Սա իմաստության առաջին օրենքն է, խորաթափանց եղի՛ր և հիշի՛ր» (ԱԱ,էջ 15): Վերջապես հայտնի դարձավ յոթ թվի սրբազան խորհուրդը. դրանք  Կենաց ծառի այն յոթ ոլորտներն են, որ ձևավորում են հոգևոր և նյութական աշխարհը, պատասխանատու են մարդու հոգու և մարմնի գործառույթների համար: Յոթ ոլորտներից վերև է գտնվում ամենաստեղծ  բացարձակ ոգին՝ աստվածային էությունը, որին հասնելու համար հերոսը պետք է հաղթահարի նախորդ յոթի  արգելքները: Անմահության ծաղիկը բերելու համար Գիլգամեշը ուղևորվում է Անմահների երկիր՝ Արատտա[8], որտեղ աստվածներն էին բնակվում,  արևի աստված Ութուն, Գիլգամեշին օգնելու նպտակով,  նրան  ուղեկցող  յոթ աստվածային էակների է ուղարկում, որպեսզի նա կարողանա գտնել աստվածների բնակավայրը.

Յոթն են նրանք,

Նրանք՝ երկնային աստղերը,

Ուղիները երկրի իմացող,

Աստղերի մեջ երկնքում փայլատակող,

Դեպի Արատտա ճամփաները ցույց տվող[9]…

  Հայոց բանահյուսության մեջ  պահպանված Տիեզերական ծառը կամ սյունը ներկայացնող հանելուկներում և հմայական աղոթքներում հաճախ է հանդիպում յոթ թիվը, որի մասին բանագետ Սարգիս Հարությունյանը գրում է.«Արեգակի մասին հանելուկներից մեկում երկինքը կալ է պատկերացվել, մեջը՝ ծառ, ծառի գլխին՝ յոթը սենյակ, յոթը սենյակներումէ յոթ ասեղ  (հանելուկներ 1965, թիվ 13): Երկնային ծառի կատարին գտնվող յոթը սենյակները (օխտը օթախ)  հավանաբար խորհրդանշում են երկնքի յոթ շերտերը կամ գոտիները, իսկ նրանց մեջ գտնվող ասեղները՝ արևի ճառագայթները»[10]:

  Ակնհայտ է, որ Խեչոյանի արձակի գաղափարաբանությունը խարսխված է ազգային հնագույն հավատամքի  հայեցակարգին, չենք սխալվի, եթե շեշտենք, որ  նրա արձակի գեղարվեստափիլիսոփայությունը սնվում է հայոց նախաքրիստոնեական  տիեզերաճանաչողության համակարգի ակունքից: Հստակ  պատմական ու դավանաբանական հայեցակարգի  արդյունք են չորրորդ դարի դեպքերի և դեմքերի գեղարվեստական տարածք մուտքագրելը  և հատկապես այն  ահռելի ջանքը, որ նա գործադրեց Մհերի առասպելական կերպարի աստվածացման ուղղությամբ: Խեչոյանը գտել էր տիեզերաճանաչողության ճիշտ ուղին, որը տանում էր աստվածային  աստիճանակարգի, նույնն է թե՝  Կենաց ծառի պատկերագրմանը: «Թիվը իր մեջ պահում է առարկաների գաղտնիքը, իսկ համաշխարհային ներդաշնակություն ասածը Աստծու արտահայտությունն է» բանաձևը  Աստծո  ճշգրիտ  անվան  և  նրա էությունը  սահմանող թվի   համադրությունը   բացահայտելու ուղենիշ է,   որին   Խեչոյանը  հասավ   ներքևից վերև՝ ստորոտից գագաթը  եռաստիճան վերընթաց մաքառումով գեղագրելով իր Կենաց ծառը.

1. Առաջին աստիճանում Ճանաչեց իր արմատը, կազմեց իր տոհմածառը՝ Կենաց ծառի մանրակերտը` Խեչոյենց  տոհմի տաղանդավոր  խենթերի ճյուղավորմամբ,  և որպես  գրող-զինվոր   իմաստավորեց  գոյի  պայքարի ու մահվան խորհուրդը:
2. Երկրորդ աստիճանում հայտնակերպեց   Աստվածամարդուն՝ ի դեմս  հայոց արքաների   և  բանաձևեց   նրանց  ծագումն  ու  տիեզերական նշանները:
3. Երրորդ աստիճանում համակարգեց ազգային հնագույն հավատամքի   գաղափարաբանությունը՝ հիմքում դնելով  մհերյան վարդապետությանը  և  գեղակերպեց  Աստծո  որդու  էթնիկ   տարբերակը:

    Կենաց ծառի վերջին ոլորտի՝  նյութի աշխարհի  տերը բանական մարդն է ՝ հայտնի մեղքով և պարագրկման չտրվող անկատարություններով, որին իր արձակի առաջին փուլում կերպավորեց  Խեչոյանը: Նա բնակիչն է Երկիր մոլորակի, որի  թիվը տասն է  և  թաքնագիտության մեջ  կոդավորված է Մալքութ անվամբ, որ նշանակում է «Արքայություն»: Ավելի խորքային ստուգաբանությունը   հնչյունափոխված արմատի մեջ  կհայտնաբերի մելիք, սեմական հնչողությամբ՝ մալեք, իսկ բուն հայերենում  արքա իմաստն ունեցող բառը, որի ավելի փոքրիկ բաղադրիչների ստուգաբանությունը  կանենք առաջիկայում: Եվ որքան էլ սեմիոսֆերան թաքցրել է բուն հայկական մելիքությունը, ստիպված ենք  բացել թաքուցյալ իմաստը և ասել, որ աստվածային յոթ ոլորտներից  տասներորդում Աստված բնակեցրեց  մելիքներին,  և նրանց տրվեց Աստվածային օրենքների երկիրը:

     Բայց  մինչ այս բարդագույն խնդրի  գեղագրմանը անցնելը, հեղինակը քննում է  գոյի  առեղծվածը: Նա  ուսումնասիրել է Աստծուց արարված  մտածող էակի  էներգենիկ կառույցը, որը թաքնագիտության մեջ հայտնի է Կունդալինի անունով, և որը հինդուիզմի  փիլիսոփայությունը սահմանում է որպես կենսական էներգիա. «Կունդալինի» բառը սանսկրիտից թարգմանվում է որպես «կյանքի էներգիա»: Հինդուիզմի մեջ, որն առաջինը տվեց այդ խորհրդավոր էներգիայի սահմանումը, Կունդալինի (պարուրաձև փաթաթված) կոչում են  օձային ուժը՝ մեր ներսում եղած աստվածային էներգիան: Ձեր Կունդալինին ոչ այլ ինչ է, քան ձեր մարմնի կենսական ուժը, որը լինելով ամբողջությամբ արթնացած, ձեզ կտանի դեպի լուսավորված իմաստունի կյանք»[11]: Մարդու ներքին էներգիայի  պտույտն  ունի իր նշանը՝ օձը, նրա պարուրաձև կառուցվածքը նմանեցվել է կենսահոսքերի գալարապտույտ շարժի, և տեղի է ունեցել ևս մեկ նշանաստեղծում:

   Այս կենսական էներգիայի ճանաչողությունը  Խեչոյանը դիտարկել  է  դավանաբանական հարթության մեջ: «Արշակ արքա, Դրաստամատ ներքինի» վեպում  գաղափարական ընդգծված հակամարտություն կա Ներսես կաթողիկոսի և  Արշակ Երկրորդի հովանավորությունը վայելող Չունակ եպիսկոպոսի  միջև, երկու առեղծվածային  իրողությունների առթիվ նրանք բախվում են՝  յուրաքանչյուրն իր տեսակետը հիմնավորելով աստվածային օրենքներով: Ներսես կաթողիկոսի գավազանը ծաղկում  և նշի պտուղներ է տալիս, ինչը համարվում է նշան  Ներսեսի  աստվածընտրյալ  լինելու: Մյուս հրաշքը Չունակի կողմից արժևորված թագակիր օձի ձուն էր՝ վրան խաչ, թագ և գրեր, որն ընթերցվում էր որպես «միաբանություն»:  Ներսեսը մերժում էր ոչ քրիստոնեական խորհրդաբանություն ունեցող թագակիր օձի հետ կապված հրաշքը՝ համարելով հեթանոսական պաշտամունքային դրսևորում. «Հիշե՛ք  դուք  նրա (Չունակի՝ Ս.Ա.) քրմական կուսակցությունից ծագումը ու կհասկանաք, թե ինչու էր նա ձվի հրաշքի մասին պատմող գրությունները ուղարկել երկրի հենց այն գավառները, որտեղ դեռևս հեթանոսական սովորություններն են գերիշխում, և ինչու է օձին ընտրել, որովհետև թևավոր օձը հեթանոսության գլխավոր խորհրդանիշն է, այն էլ օղակ դարձած օձը, նրանց լեզվով ասած, համաշխարհային կյանքի խորհրդանիշն է, որ գոյին դնում է շարժման մեջ և տիեզերական լույսի ճառագման մոգական ուժն է նշանակում…»(ԱԱ, էջ 37-38): Իսկ որքանո՞վ էր այս օձանման կենսաուժը  առնչվում  թաքնագիտության հայկական հայեցակարգին, արդյոք մեր նախնիները  տիրապետե՞լ են այս գիտելիքին: Գեղամա լեռներում հայտնաբերված ձկնակերպ Վիշապ քարակոթողների Կենաց ծառի պատկերներում մշտապես առկա է օձը.«Ծառի ձախ կողմում պատկերված է ներքին ճյուղերից մինչև վերին ճյուղերը ձգվող օձակերպ պարույր»[12]: Նշանակում է՝ վաղնջական ժամանակներից մեր նախնիները ծանոթ են եղել այս օձակերպ էներգիային:  Մշակութաբան Արթուր Արմինը  ուսումնասիրել է մեզ անծանոթ այս տեսությունը.«Հոգևոր ութ կենսոլորտերի հետ հաղորդվելու համար Արատտա երկրի քրմերը ՕՁԱՀՈՒՐԸ (կունդալինի) ողնաշարի ութ նյարդահյուսքերով բարձրացնում էին դեպի գլխուղեղ և հավատամքային այդ ծեսը կոչվում էր «ճանապարհ դեպի ՀԱՅԱ» կամ «ճանապարհ դեպի արարիչ հայր» անունով: Տիեզերական եղեգնափողի ութ կշռույթների միջոցով  արարում է մեղեդին՝ տիեզերական ներդաշնակ բնությունը՝ տիեզերք էակի ութ մարմնախավերի՝ ութ լոգոսների հավաքականությունը»[13]:Որեմն այս աստվածային ուժը հայերենով հնչում է այսքան կատարյալ՝ Օձահուր, և հայ գիտնականը գիտության լեզվով, արձակագիրը   պատկերագրելով  կորուսյալ գիտելիքը մեզ են փոխանցում՝ մեր ներսում քնած աստվածային հուրը  բոցավառելու և տիեզերական  անշեջ հրին միանալու համար: Արթուր Արմինը նշում է, որ  նյարդահյուսքերը հայոց մեջ  ութն էին, թեև հնդարիական ավանդույթում դրանք (չակրաները) յոթն են: Այս խնդրի առավել մանրակրկիտ քննությունը կտրվի մյուս բաժիններում:

   Վերևում  վեպից քաղաբերված հատվածում Խեչոյանը  քրմի բերանով շեշտում է  թվի գաղտնախորհուրդ  բնույթի, գույնի և  տոնայնության՝  յոթ մոլորակների հետ կապի մասին:  Նշեցինք, որ Կենաց ծառի  առաջին երեք ոլորտները՝ Սուրբ երրորդությունը, բացարձակ ոգու տիրույթն են, և միայն չորրորդից տասներորդ ոլորտներն են առնչվում հոգու և մարմնի  կառույցներին՝  կազմավորելով զգայական  և առարկայական աշխարհը՝ ըստ մարդկային ընկալումների սահմանների: Ահա յոթ թվի սրբազան արժեքը պայմանավորված է  այն յոթ մոլորակներով, որոնցով ոգին կերպավորում է տիեզերքը՝  ըստ մոլորակներին տրված հատկությունների` համապատասխան գույնով, հնչյունով և էներգիայով օժտելով նրանց, այսինքն՝ թիվը չափում էր, էություն, գործառույթ, հնչյուն, գույն, աստվածային ծառի մի բաղադրիչը, որով կազմավորվելու էր տիեզերական  մաթեմատիկան, մեղեդին, երանգապնակը և բյուրեղանալով դառնալու էր մարմին՝ հոգու և ոգու եռաստիճան մոդելավորմամբ կազմելով փոքրիկ  տիեզերք:

  Շարունակելի

[1] Տե՛ս  Ю. М. Лотман, Семиосфера, Санкт- Петербург,  «Искусство-СПБ», 2000, с.252.

[2]Լևոն Խեչոյան, Մհերի դռան գիրքը,, Երևան, Անտարես, 2014, էջ 14: Այս գրքից  բերված քաղվածքների էջերը կնշենք տեղում այսպիսի հապավումով՝ ՄԴԳ:

[3] Кейт Ридерс, Каббала, Москва, изд.  Фаир-Пресс,  с.7-8.

[4] Ю. М. Лотман, Семиосфера, Санкт- Петербург,  «Искусство-СПБ»,2000, с.252.

[5]Там же, с.252.

[6] Լևոն Խեչոյան, Արշակ արքա, Դրաստամատ ներքինի,Երևան,§Անտարես¦, 2013, էջ 9: Այս գրքից  բերված քաղվածքների էջերը կնշենք տեղում այսպիսի հապավումով՝ Ա.Ա,, էջ…::

[7]Кейт Ридерс, Каббала, Москва, изд.  Фаир-Пресс,  с.22.

[8] Տե՛ս Արտակ Մովսիսյան, Հնագույն պետությունը Հայաստանում՝ Արատտա, Երևան, ՀՀԴ հրատ, 1992:

[9] Поэзия и проза древнева востока,Москва, изд., «Художественная литература», 1973, с. 120.

[10] Սարգիս Հարությունյան, Հայ առասպելաբանություն, Բեյրութ ,Համազգայինի տպարան, 2000, էջ 18:

[11] Синди Дейл, Кундалини, Божественная  энергия,  «София» ,2014,с.9.

[12] Սարգիս Հարությունյան, Հայ առասպելաբանություն, Բեյրութ, Համազգայինի տպարան, 2000, էջ 29:

[13] Արթուր Արմին,Արևի լեռան տիեզերական գաղափարաբանությունը, Լոս Անջելես, 2011, էջ 142: