Արչիլ Քիքոձե | Մարդիկ չեն գիտակցում իրենց հետ պատահած պատմությունների կարևորությունը

Վերջերս վրացերենից Ասյա Դարբինյանի թարգմանությամբ հայերեն լույս է տեսել Արչիլ Քիքոձեի «Հարավային փիղը»։ Հրատարակիչը «Վերնատուն»-ն է: Այն ուրբանիստական վեպ է, որի գործողությունները տեղի են ունենում մեկ օրում: Ռեժիսորը, որն այլևս երբեք ֆիլմ չի նկարահանի, իր բնակարանը տրամադրում է ընկերոջը՝ սիրելի կնոջը հանդիպելու համար, իսկ ինքը թափառում է Թբիլիսիի փողոցներում: Վեպն անցյալի հայելուն նայելու և կյանքը վերագնահատելու փորձ է։ Նրա էջերում կինոկադրերի նման անցնում են մանկությունը, սերը, կիրքը, փորձանքներն ու ողբերգությունները: Գլխավոր հերոսի հուշերի ֆոնին բացվում է Վրաստանի նորագույն պատմությունը, որը պատմողին հետապնդում է ուրվականի նման՝ պատասխանատվության ենթարկելով շուրջը կատարված ամեն ինչի պատճառով: Վեպն ամփոփում է ինչպես անձնական փորձառություններ, այնպես էլ պատմաքաղաքական իրադարձություններ` Ստալինյան դարաշրջանից մինչև 1990-ականների քաղաքացիական պատերազմները: Քիքոձեն, որի արձակն իրավամբ ինտելեկտուալ է, հայ ընթերցողին ներկայանում է առաջին անգամ։ «Գրանիշ»-ը զրույցի է հրավիրել հեղինակին՝ նրա գրքի հայերեն հրատարակության առիթով:

Ո՞վ է Արչիլ Քիքոձեն Արչիլ Քիքոձեի բնութագրմամբ:

Ես դժվարանում եմ բնութագրել ինքս ինձ. իրականում կարող եմ բազմաբնույթ լինել, կախված է տրամադրությունից: Ընդհանուր առմամբ շատ բաներ եմ սիրում, հատկապես ճանապարհորդություն և դեգերումներ, առանց որոնց ես չեմ կարող. արդեն սովորություն է դարձել։ Նաև շատ եմ սիրում մենակություն, մանկուց կարողացել եմ չձանձրանալ ինքս ինձնից։ Ես հետաքրքրասեր եմ։ Տարիների հետ աստիճանաբար նվազում է այն մարդկանց թիվը, որոնց հետ հարաբերություններն ինձ իսկական ուրախություն են պատճառում, չեմ կարող ասել, որ դա ինձ դուր է գալիս, բայց դա իսկապես այդպես է։ Ես տարված եմ լուսանկարչությամբ, հիմնականում լուսանկարում եմ բնություն, կենդանիներ, թռչուններ, տեսարաններ։ Ես նաև դիմանկարներ եմ անում, բայց միայն ծանոթների. դժվարանում եմ անծանոթների անձնական կյանք մտնել, ինչի պատճառով հետո հաճախ եմ ափսոսում և հիշում եմ չարված լուսանկարները, ինչպես նաև չգրված գրքերը։

Ի՞նչն է Ձեր գրելու շարժառիթը։

Դժվարանում եմ ասել։ Ի սկզբանե, երբ սկսեցի պատմվածքներ գրել, յուրաքանչյուր պատմությանը նախորդում էր հզոր ազդակ, և դրանք ինչ-որ կերպ հեշտորեն ծնվում էին։ Շատ բաներին զուգահեռ ինձ գրել է տալիս նաև այն ​​մեծ երջանկությունը, որն ապրում եմ գրելիս, շատ եմ աշխատում, ոչինչ հեշտ չի տրվում, բայց ինձ երբեք չի թվում, թե ես կարևոր եմ, բացի այն օրերից կամ ամիսներից, երբ գրում եմ։ Դա լավ զգացողություն է: Ի վերջո, գրելն ինձ համար սովորություն է, դա չի նշանակում, որ ես ամեն օր գրում եմ, ցավոք, դա այդպես չէ, բայց ես, միևնույնն է, աշխարհն ընկալում եմ այսպես․ ինչ է պետք գրել ու ինչ՝ չէ, ես հավաքում եմ պատմություններ, երևակայություններ, երազներ, ուրիշների հիշողություններ, և այնպես է ստացվում, որ նախապատրաստական գործընթացն անվերջ է, տարիներ է տևում: Եվ, վերջապես, գրում եմ մեր օրերը նկարագրելու ցանկության և այն պատմությունների մասին, որոնք ցնցել են ինձ կամ հետք են թողել իմ կյանքում։ Գրելը երբեմն նման է թերապիայի, ես այդպես եմ ազատվում որոշ բաներից: Նաև սովորություն է աշխարհին գրողի աչքով դիտելը։ Գրելու մեկ այլ դրդապատճառ է մարդկանց նկատմամբ հետաքրքրվածությունը։ Սա էլի եմ ասել. երբեմն մարդիկ չեն գիտակցում իրենց հետ պատահած պատմությունների կարևորությունը, երբեմն դա ինձ զայրացնում է, հետո ես նրանցից գողանում եմ այդ պատմությունները։

Ո՞վ է Ձեր երևակայական ընթերցողը:

Ես սկսել եմ գրել քսանմեկ տարեկանից, և իմ առաջին ընթերցողները իմ ընկերների տատիկներն են եղել։ Ուրիշ ոչ ոք ժամանակ չուներ ու չէր հետաքրքրվում։ Ես հաճախ կատակում եմ, որ իմ ընթերցողները մահացել են, բայց իմ երևակայական ընթերցողները միշտ ծեր կանայք են։

Ինչպե՞ս է ծնվել «Հարավային փիղը»:

Ես դա շատ լավ եմ հիշում։ «Հարավային փիղը» ծնվել է մի պատմվածքի գաղափարից: Ես միշտ պատմվածքներ էի գրում, բայց իմ պատմվածքները գնալով ընդարձակվում էին: Գիտեք՝ ինչպես էր, պատմվածք էր, բայց ներսում վեպի հատված ուներ։ Այսինքն՝ ես այլևս չէի տեղավորվում պատմվածքի ձևաչափի մեջ։ Հետո ես ֆիլմում նկարահանվեցի, և այդ նկարահանումների ժամանակ ձայնային օպերատորն ընկավ ու վնասեց ողնաշարը։ Ոչ մի լուրջ բան չկար, բայց նրան շտապօգնության մեքենայով տարան Թբիլիսի, հետո ես սկսեցի մտածել ռեժիսորի ու նրա պատասխանատվության մասին (չգիտեմ՝ իրենք դա զգում են, թե ոչ), բայց պատկերացրի, որ տղան մահացել է, հետո պատկերացրի, որ կասկադյորը մահացել է նկարահանումների ժամանակ, և ես ցանկացա գրել ռեժիսորի մասին, որը դրամա է նկարահանում, բայց իրական դրաման տեղի է ունենում նրա նկարահանման հրապարակում: Ինձ երկար ժամանակ հետապնդում էր այն միտքը, թե ինչպես կզգար իրեն, շատ գրառումներ էի անում, շատ բաներ կարդացի կինոյի մասին, հետո այս գաղափարն աստիճանաբար հասունացավ, և հասկացա, որ վեպ գրելու ժամանակն է: Իմ նախորդ գիրքը ընդարձակ պատմվածք էր կամ վիպակ (ոմանք վեպ են համարում, ոմանք՝ պատմվածք), իսկ ես ուզում էի իրական վեպ գրել: Հետո ստացվեց այն, ինչ ստացվեց:

Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞վ է պայմանավորված ընթերցողների շրջանում գրքի այսչափ հայտնիությունն ու սիրված լինելը:

Կարծում եմ՝ վատ գիրք չի ստացվել: Անցյալ տարի լույս տեսավ իմ նոր վեպը, և ընկերները, որոնց կարծիքներին հաճախ եմ հավատում, և որոնց այս նորն ավելի դուր եկավ, քան «Փիղը», ինձ ասացին՝ հույս չունենամ, որ այս երկրորդը կդառնա ավելի հայտնի, քանի որ ավելի դժվար բաների մասին է: Ես հավատացի նրանց, և այդպես էլ եղավ: Կարծում եմ՝ «Փիղը» գրված է հետաքրքիր տեսանկյունից, բայց ես կարծում եմ, որ այն իմ քաղաքին շատ մոտ բաների մասին է, որոնք շատերն են զգացել, տեսել, որոնց մասին շատերը մտածել են: Մարդիկ սիրում են նման բաներ: Խրթին բովանդակություն ունեցող գիրք չէ․ մեկ օր, որի մասին սկզբում նշեցի։ Գիրքը պետք է սկսվի լուսադեմին ու ավարտվի գիշերը: Դա շատ հարմար էր, հնարավորինս տեղավորեցի այդ մեկ օրում, և ես անկեղծ էի: Կարծում եմ՝ հենց դրա համար է վեպը ստացված։

Ձեր վեպը վրացական երգի պես բազմաձայն է, կառանձնացնե՞ք որևէ ձայն:

Ես կդժվարանամ պատասխանել այս հարցին, բայց, գիտեք ինչ, վերջին երկու տարիներին նոր գիրք գրելու գաղափարով էի տարված։ Անընդհատ դրա մասին էի մտածում, գրառումներ էի անում, հետո նստեցի և վեց ամսում գրեցի, մի փոքր մոռացա «Փղի» ձայները. նոր ձայները ծածկեցին, և կարծում եմ, որ դա ճիշտ է: Երբ վեպ ես գրում, ու այն ստացվում է, վախենում ես մեկ վեպի հեղինակ մնալուց։ Ահա թե ինչու էր այս վերջին գիրքն ինձ համար այդքան կարևոր: Հիմա այնպիսի զգացողություն ունեմ, որ, ինչպես երբեք, ամուր կանգնած եմ իմ մասնագիտության մեջ և դեպի առաջ եմ նայում, իսկ «Փղի» մեջ, կարծում եմ, այնուամենայնիվ, մեկ ձայն է հնչում՝ պատմողի, որի տեսանկյունից է ամեն ինչ երևում: Դա կարող է նաև թերություն լինել։

 Ո՞ր գրողներն են Ձեզ վրա ազդեցություն ունեցել, ովքե՞ր են Ձեզ ոգեշնչել, ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչները, ո՞վ է Ձեզ ավելի մոտ համաշխարհային գրականության մեջ։

 Կարծում եմ՝ բոլոր լավ գրողները ուսուցիչներ են, և բոլոր լավ գրքերն էլ ազդեցիկ են: Մայրս մի անգամ ինձ մի շատ լավ բան ասաց. «Ժամանակն անցնում է, և մենք չենք կարողանում հիշել մեր կարդացած գրքերը, բայց եթե իսկապես հիանալի գրքեր ենք կարդում, մենք հստակ հիշում ենք, թե ինչպիսին և ով ենք եղել դրանք կարդալու ընթացքում»: Իմ դեպքում չեմ կարող հիշատակել որևէ հստակ գրողի, չեմ կարող ասել՝ սիրված գրող, այդպիսիններն այնքան շատ են, քանի որ ժամանակի ընթացքում տարբեր բաներ ես հավանում։

Կարծում եմ, որ չպետք է սևեռվել մեկ գրողի վրա, և չպետք է ասել` սա է ամենաուժեղը, և ես ուրիշի կարիքը չունեմ: Պետք է բաց լինել նորը ձեռք բերելու համար: Բայց միևնույն ժամանակ անպայման կնշեմ այն երկու գրողների անունները, որոնց աշխարհներում ամենաերկարն եմ ապրել՝ ամերիկացի Ուիլյամ Ֆոլքները և պերուացի Վարգաս Լյոսան։ Չեմ կարծում, որ այս երկուսը ամենամեծն են, բայց իմ դեպքում այդպես է եղել. ես ամենաշատը ապրել եմ նրանց ստեղծագործություններով։ Երբ Լյոսան «Նոբելյան մրցանակ» ստացավ, կարծեմ` 2010 թվականին, ես Բեռլինում էի և այդ մասին լսեցի սրճարանում, գնացի տուն և մեկ ժամում էսսե գրեցի Լյոսայի մասին, այնպես որ ես որևէ բան նայելու կարիք չունեցա, քանի որ բավարար ճանաչում և զգում էի նրան։ Ես մարդկանց կարևորության մասին իսկապես Ֆոլքներից սովորեցի: Հազվադեպ եմ հանդիպել մի գրողի, որի համար մարդն այդքան կարևոր է, և որը նույնիսկ ամենաաննշան պատմություններին առասպելական մասշտաբներ է տալիս։

Ինչպե՞ս եք մոտենում լեզվին: Գրելիս փորձու՞մ եք զարգացնել նոր գրական լեզվի արտահայտչամիջոցները։

 Վերջին գիրքս ավարտելուց հետո բացահայտեցի, որ ոճական առումով իմ վերջին գրքերը շատ նման են միմյանց։ Ինձ դա այլևս դուր չի գալիս, ուզում եմ ինչ-որ բան փոխել, գուցե նոր լեզու բացահայտեմ։ Չգիտեմ՝ արդյոք կստացվի՞ ինձ մոտ։ Ամենաշատը ուզում եմ, որ հաջորդ գիրքն այլևս չգրվի առաջին դեմքով: Մի խոսքով, ես ուզում եմ ինչ-որ բան փոխել:

 Ի՞նչ է խորհրդային իրականությունը Ձեր ստեղծագործության մեջ:

Ինձ ավելի շատ հետաքրքրում է ներկան, բայց անցյալը մեծ տեղ ունի իմ գրքերում, քանի որ փորձում եմ հասկանալ, թե ինչու ենք մենք այնպիսին, ինչպիսին կանք: Բռնակալության հետ գործ ունենալը հեշտ է, դա միանշանակ վատ է, և եթե դու ապուշ չես, չես սիրի Ստալինին։ Ինձ ավելի շատ հետաքրքրում է Խորհրդային Միության լճացումը, որի շրջանում ես մեծացել եմ, երբ Վրաստանում կոռուպցիան աննախադեպ մասշտաբների հասավ, իսկ գողությունը ամոթ չէր համարվում, կարծում եմ, որ այս շրջանն ավելի շատ վնասեց իմ հասարակությանը, քան շատերին կոտորած բռնակալությունը, փողի, կոռուպցիայի և պրոտեկցիոնիզմի պես բարոյապես չէր փչացրել:

Ի՞նչ եք կարծում՝ Ձեր արձակում կովկասյան ձայն կա՞։ Բացի թբիլիսեցի և վրացի լինելուց, Ձեզ կովկասցի գրող համարո՞ւմ եք։

Դժվար է պատասխանել այս հարցին և ասեմ, թե ինչու։ Գրողի համար մի տեսակ հաջողություն է ծնվել նման անկազմակերպ երկրում և Կովկասի նման խառնատիպ տարածաշրջանում: Այստեղ նորություններն անվերջ են՝ ողբերգական, տարօրինակ, ամենատարբեր, և այդ ամենը պտտվում է մեր շուրջը։ Մյուս կողմից այսօր այնպիսի ժամանակներ են, երբ Բեռլինն ավելի մոտ է Թբիլիսիին, քան Գրոզնին ու Նալչիկը։ Չեմ կարծում, որ կովկասյան գրական աշխարհում ինչ-որ բան կա, առավել ևս, որ մենք խոսում ու գրում ենք տարբեր լեզուներով։ Թեև մենք շատ միանման խնդիրներ ունենք, լեզվական տարբերությունների պատճառով դեռ չենք կարող դառնալ միասնական գրական աշխարհ, օրինակ` Լատինական Ամերիկայի պես։ Պատասխանս հավանաբար կլինի՝ ոչ, ես ինձ կովկասցի գրող չեմ զգում։

Որքա՞ն լավ գիտեք Հայաստանը, հայ գրականությունը։

Ես ժամանակին լավ ուսումնասիրել եմ հայոց պատմությունը, սովորել եմ հայագիտության բաժնում, կարդացել եմ Կորյուն և Մովսես Խորենացի։ Ընդհանրապես սիրում եմ պատմություն, հիմա ավելի քիչ, բայց այն ժամանակ սիրում էի, պարզապես ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ ինձնից գիտնական դուրս չի գա, ես գիտնականի տեսակ չեմ և կարծում եմ՝ լավ է, որ հասկացա։ Ես շատ ավելին գիտեմ Հայաստանի կենդանական աշխարհի մասին։ Իմ մյուս զբաղմունքը թռչնաբանությունն է. ես թռչնադիտման պրոֆեսիոնալ գիդ եմ և շատ բան գիտեմ Հայաստանի կենդանական աշխարհի մասին, գիտեմ, թե որտեղ ինչ թռչուններ կան, բայց դա տեսական գիտելիք է, ես երբեք չեմ եղել այս վայրերում, ինչի համար շատ եմ ափսոսում: Հայ գրականության իմ գիտելիքները շատ քիչ են։ Հրանտ Մաթևոսյանից բացի որևէ հեղինակի չեմ ճանաչում։ Իրականում ողբերգություն է այն, որ մենք այդքան քիչ բան գիտենք միմյանց մասին: Գրքիս հայերեն հրատարակվելը ինձ համար մեծ ուրախություն է, և կարծում եմ, որ դա միմյանց ավելի լավ ճանաչելու ուղղությամբ դրված աղյուսներից մեկն է։ Անչափ շնորհակալ եմ Ասյա Դարբինյանին և հրատարակչին։

Ի՞նչ է Ձեզ համար «Հարավային փիղը» վեպի հայերեն թարգմանությունը։

Վերոնշյալը։ Վրացերենը շատ փոքր լեզու է։ Ինձ համար դա կատարյալ գործիք է, բայց արժանապատվորեն թարգմանվելու հնարավորությունը շատ փոքր է, շատ քչերը գիտեն այս լեզուն։ Յուրաքանչյուր նոր թարգմանություն ինձ համար կարևոր է, բայց հայերեն թարգմանությունն ինձ առանձնահատուկ ուրախություն է պարգևում։ Ինձ շատ է հետաքրքրում հայ ընթերցողների կարծիքը։ Հարավային Վրաստանում՝ Ջավախքում, շատ հայ ընկերներ ունեմ, որոնցից մեկին հատկապես շատ եմ սիրում: Դե, երբ գիրք թարգմանելու միտքը ծագեց, առաջին բանը, որ մտքովս անցավ, այն Սամվելին նվիրելն էր, որ նա հասկանա, թե ինչի մասին եմ գրում։ Սպասում եմ, թե երբ կգնամ և կնվիրեմ։

Զրուցեց Ասյա Դարբինյանը