Լու Սյուն
Լու Սյուն (1881 – 1936), իսկական անունը՝ Ճոու Շուրըն։ Գրող, խմբագիր, թարգմանիչ, գրաքննադատ, էսսեյիստ, բանաստեղծ, ու 20-րդ դարի կարևորագույն մտածողներից։ Համարվում է Չինական ժամանակակից գրականության նախահայրը։
Գրականության ասպարեզում Նոբելյան մրցանակակիր Ճապոնացի գրող Կենձաբուրո Օէն մի առիթով նրան անվանել է՝ «Լավագույն հեղինակը, որ 20-րդ դարի Ասիան տվել է աշխարհին»։
Նա վաղ տարիքից արդեն հիասթափվում է Ցին դինաստիայի կայսերական կառավարությունից, կիաստ է թողնում Ճապոնիայում բժշկական ուսումը ու իր ամբողջ գործունեությունը նվիրում գրականությանը՝ հավատալով որ Չինաստանին պետք է բուժել իր «հոգևոր արատներից» այլ ոչ թե ֆիզիկական։ 1909 թ.-ին Չինաստան վերադառնալուց հետո շարունակում է հոդվածներ գրել ժամանակի ռադիկալ ամսագրերի համար, կոչ անելով արմատական փոփոխությունների, միևնույն ժամանակ դասավանդելով տարբեր հաստատություններում։
1918 թ.-ին հրատարակված «Խելագարի Օրագիրը» պատմվածքը համարվում է ժամանակակից չինարենով (բաիհուա) գրված առաջին գրական գործը։ 1919 թ. Մայիսի Չորսի հակա-իմպերիալիստական, մշակութային, ու քաղաքական շարժման ժամանակներից սկսած նրա գրվածքները մեծ ազդեցություն են ունենում նոր սերնդի հեղափոխականների վրա։
«Վայրի Խոտեր» աշխատությունը նրա միակ արձակ բանաստեղծությունների ժողովածուն է։ Գրված 1924-1926 թթ.-ին՝ դրա մութ փիլիսոփայությունը շատերը վերագրում են Նիցշեյի ազդեցությանը, իսկ Պեկինի համալսարանից հեղինակավոր գրաքննադատ Ցիեն Լիցյունը այն անվանել է «Դժոխքի դարպասը»։ Աշխատությունը բաղկացած է 23 մասից, որոք հիմնականում արձագանք են ժամանակի առանձին իրադարձությունների։
Լու Սյունը մահացել է տուբերկուլյոզից՝ 1936 թ.-ին, Շահայ քաղաքում:
Առաջաբան
Երբ ես լուռ եմ՝ ինձ առատ եմ զգում, իսկ երբ բերանս եմ բացում որ խոսեմ՝ դատարկություն եմ ապրում։
Անցած կյանքն արդեն մեռել է։ Ես ցնծում եմ էս մահը, որովհետև դրա միջոցով ես իմացա նրա գոյությունը։ Մեռած կյանքն արդեն փտել է։ Ես ցնծում եմ էս փտումը, որովհետև դրա միջոցով ես իմացա որ այն դատարկ չի եղել։
Կյանքի հողից՝ երկրի վրա լքված, ծառեր չեն բարձրանում, վայրի խոտեր են միայն ծլում։ Ես իմ մեղքն ունեմ։
Վայրի խոտը արմատներ չի գցում, չունի գեղեցիկ տերևներ ու ծաղիկներ, այն սակայն կլանում է ցողը, կլանում է ջուր, կլանում է մեռածի արյունն ու միսը։ Բոլորը ուզում են խլել նրա կյանքը, երբ այն ողջ է՝ ոտնակոխ է լինում, ոչնչացվում է մինչ կմեռնի ու կքայքայվի։
Բայց ես խաղաղ եմ, ես վայելում եմ։ Ես պիտի բարձր ծիծաղեմ ու պիտի երգեմ։
Ես սիրում եմ իմ վայրի խոտերը, բայց ես նողկում եմ նրանցով զարդարված այս հողից։
Ստորերկրյա կրակը տարածվում է, մոլեգնում է ընդհատակում։ Լավան հենց որ դուրս ցայտի երկրի կեղևից՝ այն կխժռի ամբողջ վայրի խոտերն ու հաստաբուն ծառերը, ու էլ ոչինչ չի մնա փտելու։
Բայց ես խաղաղ եմ, ես վայելում եմ։ Ես պիտի բարձր ծիծաղեմ ու պիտի երգեմ։
Երկիրն այնքա՜ն լուռ ու խաղաղ է, որ ես չեմ կարող բարձ ծիծաղել ու կամ էլ երգել։ Բայց թե երկիրն այսքան լուռ ու խաղաղ չլիներ՝ մեկ է ես չէի կարողանա։ Ես էս խուրձ վայրի խոտերը՝ լույսի ու խավարի, կյանքի ու մահվան, անցյալի ու ապագայի միջոցին նվիրում եմ ընկերներիս ու թշնամիներիս։ Ես վկա եմ մարդկանց ու գազանների, սիրելիների ու ոչ սիրելիների մեջտեղում։
Հանուն ինձ, հանուն ընկերների ու թշնամիների, մարդկանց ու գազանների, հանուն սիրելիների ու ոչ սիրելիների՝ ես փափագում եմ էս վայրի խոտերի արագ փտումն ու վերացումը։ Հակառակ դեպքում ես երբեք էլ գոյություն չեմ ունեցել, որը մահից ու փտումից շատ ավելի մեծ չարիք է։
Դե՛ վայրի խոտեր, գնա! Էս առաջաբանի հետ միասին։
26 Ապրիլ, 1927
Աշնանային Գիշեր
Իմ տան ետնաբակի պատի հետևում երկու ծառ կարելի է տեսնել․ մի ծառն ունաբի է, մի ծառ էլ կա, որը նույնպես ունաբի է։
Վերևում գիշերային երկինքը տարօրինակ ու բարձր է, ես իմ կյանքում երբեք չեմ տեսել այսքան տարօրինակ ու բարձր երկինք։ Այն կարծես ցանկանում է լքել էս մարդկային աշխարհն ու գնալ, որ երբ մարդիկ դեմքները բարձրացնեն, էլ չտեսնեն նրան։ Բայց այս պահին այն առանձնակի կապույտ է, նրա մի քանի տասնյակ աստղերը շողալով նայում են սառը աչքերով։ Մի թեթև ժպիտ է հայտնվում նրա շուրթերին, որը կարծես իրեն թվում է թե խորը իմաստ ունի, իսկ իմ ետնաբակի վայրի բույսերը նա ծածկել է եղյամի մի հաստ շերտով։
Ես չգիտեմ թե էս բույսերն ինչպես են կոչվում, մարդիկ ի՞նչ անուններ են տվել նրանց։ Ես հիշում եմ նրանցից մեկը մի փոքրիկ վարդագույն ծաղիկ է տվել, այն թեպետ մինչև հիմա բացված է, սակայն էլ ավելի է փոքրացել։ Նա գիշերվա ցուրտ օդից կծկվել ու երազում է։ Երազում գարուն է եկել, հետո արդեն աշուն, երազում վտիտ բանաստեղծը իր արցունքներն է սրբում նրա վերջին պսակաթերթի վրա ու ասում, որ իհարկե աշունը կգա, իսկ հետո ձմեռը, բայց դրան նախկինի պես կհաջորդի գարունը, ու թիթեռները նորից կցատկոտեն ու մեղուները կերգեն աշնան մեղեդիներ։ Ծաղիկը ժպտում է, թեպետ սառնամանիքից արդեն կարմրել է, ու դեռ շարունակում է կծկվել։
Ունաբիները՝ նրանք պարզապես տերևաթաթ են եղել։ Նախկինում դեռ մեկ-երկու երեխա գալիս քաղում էին ուրիշների թողած պտուղները, իսկ հիմա մի հատ էլ չի մնացել, անգամ տերևներն են ամբողջովին թափվել։ Ունաբին գիտի փոքրիկ վարդագույն ծաղկի երազը․ աշնանը հաջորդելու է գարունը, նա նաև գիտի ընկած տերևների երազը․ գարնանը հաջորդելու է աշունը։ Նա լրիվ տերևաթափ է եղել, ու մնացել են միայն չոր ճյուղեր, որոնք այլևս չեն կռանում պտուղների ու տերևների ծանրության տակ, և նա բավականությամբ ձգում է ինքն իրեն։ Բայց մի քանի ճյուղեր դեռ ճկված են, որոնք խնամում են իր պտուղները քաղող ձողի հասցրած վերքերը։ Իսկ ահա այն երկաթի նմանվող ամենաուղիղ ու ամենաերկար ճյուղը արդեն խոցել է տարօրինակ ու բարձր երկինքը, ով առկայծում է շփոթմունքից։ Այն խոցել է նույնիսկ լուսինը, ով անհարմարությունից գույնը գցել է։
Շփոթմունքից առկայծող երկինքը էլ ավելի է կապտում, անհանգիստ, ասես ցանկանալով լքել էս մարդկային աշխարհը, հեռանալ ունաբիից ու ետևում թողնել միայն լուսինը։ Բայց լուսինը գաղտուկ թաքնվել է արևելքում։ Իսկ այն երկաթի նմանվող մերկ ճյուղը դեռևս խոցում է այս տարօրինակ ու բարձր երկինքը։ Մտադրված է խոցել մինչ նրա մահը, չնայած երկնքի առկայծող ու կախարդական աչքերին։
Սուր ճիչով՝ գիշերային չար թռչունը սլանում է։
Ես մեկ ու մեջ լսում եմ կեսգիշերի ցածր ծիծաղը, որն ասես չի ցանկանում անհանգստացնել քնած մարդկանց, թեպետ դրա արձագանքը տարածվում է շրջաջապատող օդում։ Կեսգիշեր, ուրիշ ոչ ոք չկա, ես հանկարծ գլխի եմ ընկնում որ էտ ծիծաղը հենց իմ շուրթերին է, նույն ակնթարթին այն ինձ վանում է։ Ես վերադառնում եմ իմ սենյակը ու բարձրացնում լամպի պատրույգը։
Ետևի պատուհանի ապակին տկտկում է, լիքը թևավոր միջատներ խառնիխուռն բախվում են դրան։ Քիչ անց մի քանիսը ներս են մտնում, երևի պատուհանի թղթե անցքերից։ Ներս են մտնում ու հիմա էլ սկսում լամպի ապակու վրա տկտկացնել։ Նրանցից մեկը վերևից ներս է սողոսկում ու կրակի բախվում, կրակն իսկական է, կարծում եմ։ Մյուս երկու-երեք միջատները խորը շնչելով հանգստանում են լուսամփոփի վրա։ Էս լուսամփոփը երեկ գիշերն եմ փոխել, ձյունասպիտակ թերթի ծալքերը ալիքների են նմանվում, որի մի անկյունում ալ կարմիր հասմիկ է նկարված։
Երբ ալ կարմիր հասմիկը բացվի՝ դալար կանաչի տակ կորացած ունաբին նորից կտեսնի վարդագույն ծաղկի երազը․․․ Ես նորից լսում եմ կեսգիշերի ծիծաղը, միանգամից կտրում եմ միտքս ու նայում սպիտակ լուսամփոթի վրայի մեծ գլխով ու փոքր պոչով կանաչ միջատին։ Ասես արևածաղկի սերմ լինի, հազիվ մի կես ցորենի հատիկի չափ, ի՜նչ սիրուն է նրա մարմնի կանաչը, ի՜նչ խեղճ։
Ես հորանջում եմ, վառում ծխախոտս ու ծուխը դուրս փչում, հայացքս հառում եմ լամպին ու լռության մեջ տուրք մատուցում էս զարմանալի կանաչ հերոսներին։
15 Սեպտեմբեր, 1924
Թարգմանությունը չինարենից՝ Ռոբերտ Ծատուրյանի
