Նրա մոխրագույն աչքերը մի պահ կարող էին խորհրդավոր ու աններողամիտ լինել, իսկ հաջորդ ակնթարթին անհետանալ դատարկության մեջ:
Նա հաճախ էր ծիծաղում։ Երբ ծիծաղում էր, ամբողջ սենյակը պայծառանում էր։ Դա խոր, անկեղծ ծիծաղ էր, որ հոգու խորքից էր գալիս։ Ես դա հասկացա, երբ լսեցի այդ ծիծաղը… նրա խունացած ժպի՜տը, որ մի ժամանակ կարող էր հրեշտակներին ստիպել երգել:
Տարօրինակ, ցրված` նա ժամերով նստում էր ու նայում անիմաստ դատարկությանը` կիսաբերան ժպտալով շրթունքների անկյուններով։ Նա քիչ էր խոսում և երբ խոսում էր, միշտ չէ, որ կարողանում էի հասկանալ: Հատկապես տասը տարեկանում։
Ամեն օր տատիկը տուն էր գնում։ Նա վեր էր կենում պատուհանի մոտ գտնվող իր ճոճաթոռից և շարժվում էր դեպի դուռը: Անցնելիս նա բաց ձեռքը թեթևակի դնում էր կահույքի վրա, կարծես մաքրելով սեղանի գագաթների փոշին:
–Ո՞ւր ես գնում, մայրի՛կ, – կանչում էր այդ ժամանակ մայրս։
–Ես տուն եմ գնում,- դողդոջուն ձայնով պատասխանում էր տատիկը. ես պետք է գնամ տուն: Ջերրին իմ կարիքն ունի, և մայրիկը շատ կանհանգստանա, որովհետև չգիտի որտեղ եմ: Արդեն ուշ է, գիտե՞ք։
–Լավ, իսկ դու որտե՞ղ ես ապրում: – Մայրիկը փորձում էր շեղել տատիկի ուշադրությունը կամ ինչ-որ կերպ հանգստացնել նրան,- ես կքայլեմ քեզ հետ։
–Այն փոքրիկ բլրի վրա։
Հայացքս հետևում էր տատիկիս՝ դեպի եգիպտացորենի արտը մեկնած ձեռքին։ Այն ժամանակ մենք ապրում էինք ագարակում: Տատիկի ագարակում, որտեղ նա աշխատել է` ձմռան համար բանջարեղեն պահածոյացնելով։ Այն տանը, որտեղ ծնվել ու մեծացել են նրա հինգ երեխաները, նաև մայրս: Տուն, որտեղ նա անց է կացրել իր կյանքի հիսուն տարիները՝ կերակրելով անտուններին ու թափառաշրջիկներին, գնելով պատերազմի պարտատոմսեր, դիտելով բեռնատար գնացքներին, որոնք սլանում էին դեպի անհայտ վայրեր: Պապիկին դուր էր գալիս երկաթգծի մոտ ապրելը: Նա ինժեներ էր, երկաթուղայինի գլխարկ էր դնում` կապույտ ու սպիտակ գծերով: Նա մահացել էր: Եվ տատիկն ուզում էր տուն գնալ:
Նրանք քայլում էին կեղտոտ ճանապարհով, գոմերի, հավաբնի, խաղողի վազերի կողքով. մայրիկի ձեռքն ամուր ագուցված էր տատիկի արմունկին: Տատիկն ուշադիր նայում էր ամեն ծառի ու անկյունի շուրջը` տունը գտնելու համար:
Եվ նրանք երկուսով քայլում էին զրուցելով: Չգիտեմ` ինչի մասին էին զրուցում: Ես երբեք նրանց հետ չեմ գնացել իրենց փոքրիկ էքսկուրսիաներին: Ես վախենում էի մասնակցել նրանց ճամփորդություններին։ Չէի հասկանում տատիկին։ Կամ ինչու էր նա ցանկանում «տուն» գնալ։ Բայց ես պատկերացնում եմ, որ նրանք խոսում էին ծաղիկների ու թռչունների, հատկապես գիշերահավի, Ջերիի և տան մասին:
Մոտ մեկ ժամ և ավել քայլելուց հետո նրանք հետ էին դառնում ու անմիջապես գնում տան հետևի պատշգամբը։ Լսվում էր տախտակների ճռճռոցը, նրանց կոշիկների թխկթխկոցը փայտի վրա, մայրիկի քայլերը` ամուր ու հաստատուն, իսկ տատիկի շարժումները փափուկ ու նուրբ էին, ինչպես պատուհանագոգին մեղմորեն հպվող վարագույրը:
-Արդեն ուշ է, ես վստահ եմ, որ քո մայրիկը չէր ուզում, որ դու մթնշաղին տուն գնաս: Ինչո՞ւ պարզապես չես գիշերում այստեղ` մեզ հետ։
–Բայց ես պետք է տուն գնամ, – տատիկի ձայնն անհանգիստ էր:
–Իսկ որտե՞ղ է այն: Լավ, ես կքայլեմ քեզ հետ: –Մորս ձայնը հանգիստ էր։
Տատիկի աչքերից արցունքներ էին հոսում, նա լաց էր լինում…ես չգիտեմ որտեղ է այն, – նրա խոսքերը մարում էին օդում։
–Գիշերն ինձ հետ անցկացրու, – հուսադրում էր մայրիկը, – միգուցե, առավոտյան ամեն ինչ այլ ընթացք ունենա։
Տատիկը հինգ տարի տուն է փնտրել: 1974թ.-ին նա ինը տարեկան էր, այնուհետև յոթ: Ուժերը լքել էին նրան, ու թեև դեռևս իր տունն էր որոնում, չէր կարողանում դուրս գալ իր աթոռից՝ այն գտնելու համար։
Նրա հիշողություննե՜րը… Աղջիկը դիպչում է սեղանի եզրին, ապա ծնկի գալիս։ Մայրը շտապում է դեպի աղջիկը, բարձրացնում և մեղմորեն, աֆղանական հյուսկեն ծածկոցով ծածկում ծնկները…
Քմծիծաղը կնճռոտում էր տատիկի դեմքը, և սեղմված շրթունքները մի պահ կծկվում էին` արտաբերելով. «Կխփե՜մ քեզ»։ Նրա ձեռքը` գունատ, սպիտակ, ընդգծված երակներով, թափով օդ է բարձրանում. շա՞տ էր ծանր նրա ամուսնական կյանքը… նա չկարողացա՞վ հաղթահարել այն…
Առա՛ջ` հեգնում էր մայրիկը: Եվ նա բռնցքամարտիկի նման բռունցքները սեղմած՝ հարվածներ էր տեղում օդում։
Հետո տատիկի զայրույթը մարում էր` վերածվելով ծիծաղի: Նրանք ծիծաղում էին` մայր ու աղջիկ, ապա տատիկը մոռանում էր: Սովորաբար, դա շատ երկար չէր տևում, նա հաճախ մոռանում էր:
Ես տեսնում էի, թե ինչպես է տատիկը դառնում երեք տարեկան: Դրանից հետո այլևս չէր ծիծաղում, չէր ցանկանում տուն գնալ: Նա պառկում էր անկողնում, բարձրաձայն խոսում էր, երբեմն` բղավում կամ անիմաստ բառեր ասում:
Գոհաբանության օրվան նախորդող օրը տատիկը մահացավ։ Նա քնել էր և մոռացել արթնանալ։ Այն ժամանակ ևս մայրիկը նրա կողքին էր: Եվ ես լսեցի, թե ինչպես, համբուրելով տատիկի այտը, նա շշնջաց. «Մի փոքր էլ, շատ չի մնացել, մայրի՛կ, և դու տանը կլինես»:
Թարգմանությունը անգլերենից Հովիկ Մխիթարյանի
