Բորիս Վիան | Նամակներ բարձրագույն ատյաններին

Պատաֆիզիկան որպես ուղիղ ճանապարհ

Ի՞նչ է պատաֆիզիկան – Պատաֆիզիկան գիտակերպ իռացիոնալ ուսմունք է, որ հավատարմագրված չէ երկրիս երեսին գոյության իրավունք նվաճած այլազան գիտանքների համակարգում: Պատաֆիզիկա եզրաբառն իսկ ծագում է երևակայածին հունարեն հյուպատաֆիզիկա նախածանցավոր բառակազմությունից, որ նշանակում է` ֆիզիկայից, բնությունից բարձր կամ առաջ (մետաֆիզիկայի հակահամաբանությամբ), այլ խոսքով` վերբնական, գերբնական կամ մինչբնական: Պատաֆիզիկան իր մի էական մասով ուսումնասիրում է բանի մարմնեղացման արարչագործական, նախաստեղծ իմաստները: Այն գիտություն է աշխարհի մետաֆիզիկական ընկալումից անդին, որ է թե` ասդին ընկած, նրա կողքին գոյություն ունեցող, սակայն հանիրավի կամ հանգամանքների բերումով անտեսված զուգաշխարհի մասին, որը սակայն, ըստ հարկի և պատշաճի տիրապետող գործածականության դաշտ ունի մեր ամենօրյա կյանքում, խոսքում ու գործողություններում:

Պատաֆիզիկայի տարրերը – Այն, ինչը հավելադրվում է որևէ ֆենոմենի (կամ հայկաբան ձևակերպմամբ` երևույթի), կոչվում է էպիֆենոմեն: Պատաֆիզիկան, որի ստուգաբանական իմաստը պետք է արտահայտվեր այդ նույն epi (վերա) նախածանցով և որի իրական ուղղագրությունը պիտի լիներ ‘պատաֆիզիկա, պարտադիր նախորդված ապաթարցով (պարզագույն բառախաղից խուսափելու նպատակով), գիտություն է այն մասին, ինչը հավելադրվում է մետաֆիզիկային, լինի հենց նրա մեջ, թե նրանից դուրս, տարածվելով մետաֆիզիկայից նույնքան անդին, որքան որ վերջինս է հեռու ընկած ֆիզիկայից: Այսու, քանի որ էպիֆենոմենը հաճախ պատահականության դրոշմն է իր վրա կրում, ուստի պատաֆիզիկան ամենից առաջ գիտություն է մասնավորի, բացառիկի մասին, հակառակ ընդունված կարծիքի, թե գիտությունը միայն համընդհանուրին է վերաբերում: Պատաֆիզիկան ուսումնասիրում է օրենքները, որոնք կառավարում են բացառությունները և բացատրում է աշխարհը` վերջինիս լրացման իմաստով: Կամ, եթե նվազ հավակնոտություն հանդես բերելու լինենք` նկարագրում է աշխարհը, որը հնարավոր է և կարելի է որ պե’տք է տեսանելի լինի ավանդականի փոխարեն, մանավանդ որ օրենքները, որ կարծվում է, թե հայտնագործվել են ավանդական աշխարհում, նույնպես բացառությունների հարաբերակցության մեջ են գտնվում, թեկուզև ավելի հաճախակի հանդիպող, բայց ամեն դեպքում պատահական փաստերի հավաքական գումար են, որ սղվելով վերածվել են նվազ բացառիկ բացառությունների, զերծ մնալով անգամ եզակիության դույզն-ինչ արժանիքից:

Պատաֆիզիկայի սահմանումը – Պատաֆիզիկան գիտություն է երևակայական լուծումների մասին, որոնք խորհրդանշական կերպով հատկացվելու պես վերագրվում են իրենց երևակայական հնարավորության մեջ նկարագրվող առարկաների հատկանիշների տարբերակիչ գծերին: Մյուս կողմից` պատաֆիզիկայի նպատակներից է նաև այդ երևակայական լուծումների ծառայեցումը կյանքի գործնական խնդիրներին:

Պատաֆիզիկան` կրոնական գիտակցություն – Կրոնի պատմությունը բաժանվում է երեք դարաշրջանի. մատերիալիստական (նյութապաշտական) կամ բնական կրոնի զարգացման վերջին շրջանն ավարտվել է բրոնզե դարում: Մետաֆիզիկական կրոնը սկզբնավորվել է Զրադաշտականության ծնունդով և հառաջադիմել Հուդայականության, Քրիստոնեության Ի Իսլամի մեջ, իր հասունացմանն հասնելով ռեֆորմացիայի դարաշրջանում: Պատաֆիզիկան, որ հայտնաբերվել է խոր միջնադարում` Իբիկրատես Երկրաչափի և Սոֆրոտատոս Հայի հին գրվածքներում, լինելով երրորդ կրոնական դարաշրջանը, նոր ժամանակներում տիրապետություն է նվաճել մարդկային մտքի վրա` սկսած Ալֆրեդ Ժարրիի կողմից 1896 թ. ուսմունքի վերահայտնագործմամբ, վերջինիս կողմից ՙՈւբու արքայի՚ գրական կերպարանավորմամբ: Բնական կրոնը նյութական գոյության հոգևոր հաստատագրումն է: Մետաֆիզիկական կրոնը ներկայացնում է շատ ավելի խորացող անդունդի հաստատագրումը նյութական և հոգևոր կյանքի միջև: Մեր այս գիտության դարաշրջանում մետաֆիզիկական մշակույթի պահպանման անհեթեթությունը ներկայացված է Սյորեն Կիերկեգորի գրվածքներում, ուր գիտելիքի քրիստոնեական համակարգի առնչությամբ հաստատագրված է, որ այն ի դեմս աբսուրդի` կարիքն ունի հավատի: Իսկ թե ինչու՞, պատասխանը հետևյալն է. աշխարհիկ իշխանությունները կարիքն ունեն իրենց իշխանության հոգևոր արդարացման: Ֆիզիկական աշխարհի հանդեպ մետաֆիզիկական ընդդիմությունը (կատարելապես աշխարհիկացված) լիակատար պարտություն կրեց: Գիտությունը այդ վիճաբանությունից դուրս եկավ որպես միակ հաղթողը: Այսու` որևիցե կրոն չի կարող օբյեկտիվորեն ճշմարիտ համարվել, եթե նրա ճշմարտությունը բախվում է գիտական ճշմարտություն կոչվածի հետ: Եվ այն կրոնը, որն ի զորու չէ ներկայացնելու ճշմարտությունը, այլևս կրոն չէ: Առաջիկա զարգացումները կհանգեցնեն այն համընդհանուր ճանաչմանը, որ այդ հակասությունը լուծվել է Պատաֆիզիկայի կողմից: Ժարրին և նրա հետ¢որդները բացարձակի աստիճանին բարձրացրին ժամանակակից գիտության հիմնարար գաղափարը, ասել է, թե` համարժեքության հաստատականության սկզբունքը: Սրանով իսկ հող նախապատրաստվեց Աստծո առջև մարդու հավասարության համարժեքության քրիստոնեական հայեցակարգի տեսության համար, ընդհուպ մինչև` սոցիալական հավասարության գաղափարը: Սրանով իսկ հիմքը դրվեց աշխարհի հանդեպ պատաֆիզիկական բացվածության խաղի:

Պատաֆիզիկան` բացառությունների գիտություն – Պատաֆիզիկայի դպրոցի կարելի է ասել վերահիմնադիր Բորիս Վիանը դպրոցի հետապնդած հիմնական նպատակներն արտահայտող կանոնիկ հռչակված շրջաբերականի` Նամակ պատերազմի զեղծարարների մասին փաստաթղթի հեղինակը, պատաֆիզիկան սահմանում է նաև որպես Բացառությունների գիտություն, կամ` «կարելի է ասել, որ պատաֆիզիկան այնպես է հարաբերվում մետաֆիզիկային, ինչպես որ մետաֆիզիկան է հարաբերվում ֆիզիկային: Այս իմաստով` պատաֆիզիկայի հիմնարար սկզբունքներից մեկը հավասարակշռությունն է կամ համարժեքությունը… Եվ միայն շահեկանության դիտավորությունն է, որ պատաֆիզիկներին մղում է ավելի շուտ դեպի բացառությունները, քան թե ընդհանուր օրինաչափությունները: Հայտնի է որ ֆիզիկայի ընդհանուր օրինաչափությունները համարվում են որպես բացառություններ թույլ չտվող բացառությունների լիագումար ամբողջություն և, հետևաբար, առանց որևիցե շահեկանության հավակնությունների, այստեղ միակ շահեկան գործոնը բացառության բացառիկությունն է: Այսպես ուրեմն, քանի որ համաձայն մեկ այլ բանաձևումի` Պատաֆիզիկան Գիտություն է, հետևաբար պարզ պետք է լինի, որ գիտության մեջ միմիայն բացառություններն են, որ առաջ են մղում վերոհիշյալ գիտություն կոչվածին… Անկանոնությունը, անոմալիան է, որ հայտնաբերել է տալիս… հայտնագործությունը, եթե միայն կարելի է այս կրկնաբանությունն օգտագործել: …Ես վստահ եմ, որ իմ այս նախնական բացատրությունները պետք է բոլորի մեջ ցանկություն առաջ բերեն շատ հեշտությամբ և կարճ ժամկետում մերձենալու Պատաֆիզիկային, ահա’ թե որն է գլխավոր գայթակղիչ գործոնը. «Ես հաճույքով ջանում եմ մտածել բոլոր այն բաների մասին, որոնց շուրջ, իմ կարծիքով, բոլոր մյուսները չեն մտածելու երբեք»:

Վիանի կողմից կարկառուն պատաֆիզիկների պատվավոր փաղանգին հատկաշնորհված Ռոբերտ Մուզիլն իր հռչակավոր Օրագրերում կանխելով Մեծն Պատաֆիզիկին գրում է. «Օրինաչափությունների նկատմամբ բացառությունների տիրապետությունը ստեղծագործող մարդու հայրենիքն է»: Պատաֆիզիկան սառնարյուն անվրդովության ոլորտն է (բայց ո’չ անտարբերության, այլ նախանձախնդիր մտահոգության), որից անդին ոչինչ գոյություն չունի, այն նաև մեր ինքնապաշտպանական ամենավերջին սահմանագիծն է:

Ահավասի՛կ պատաֆիզիկայի ոգով հեգած Վիանի հակապատերազմական երեք մարտակոչերը՝ մեկը չափածո և երկուսը արձակ, ընդսմին՝ բոլոր երեքն էլ իբրև նամակագրական ժանրի հղացումներ հրամցված:

 ԲՈՐԻՍ ՎԻԱՆ

(1) ԴԱՍԱԼԻՔԸ

Մեծարգո Նախագահ

Գրել եմ Ձեզ նամակ

Որ գուցե դուք կարդաք

Թե ունեք ժամանակ

Նոր ծանուցում ստացա

Զորակոչի մասին

Որ մեկնեմ պատերազմ

Երկու օրից՝ ասին

Մեծարգո Նախագահ

Ես չեմ ուզում մեկնել

Ես չեմ եկել աշխարհ

Որ խեղճերին խեղեմ

Ասեմ պարզ ու շիտակ

Ձեզ չեմ ուզում խաբել

Վճիռս է հստակ՝

Դասալիք եմ արդեն:

Մանուկ էի ես դեռ՝

Հորս մահն եմ հիշում

Եղբայրներիս մեկնելն

Ու մանկան վայնասուն

Չդիմացավ մայրս

Ու գերեզման մտավ

Որդ ու ռումբերն այժմ

Բզկտում են նրան

Երբ նստած էի բանտում

Կինս թողեց փախավ

Կողոպտեցին հոգիս

Եվ իմ կյանքը թշվառ

Վաղն առավոտ ծեգին

Ճամփա ընկնեմ պիտի

Դուռս շխկացնելով

Փուչ օրերի դեմքին

Մուրացկան կդառնամ

Ճամփեքին հարազատ

Բրետանյից մինչ Պրովանս

Կքարոզեմ մարդկանց

Մի՛ք ենթարկվի կոչին

Հրաժարվե՛ք սպանել

Չմասնակցե՛ք կռվին

Արդ՝ դասալիք դարձեք

Թե արյուն տալ է պետք

Դո՛ւք որպես առաքյալ

Ձեր արյունը տվե՛ք

Մեծարգո Նախագահ

Թե հալածվեմ պիտի՝

Պահնորդներիդ ասեք

Նշան բռնեն սրտիս

Ես անզեն եմ, գիտեք:

(2) ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ պարոն Պոլ Ֆաբերին

Հարգելի պարոն,

Դուք մեծագույն տենչանքով եք վառվել արդիականության լուսարձակի ճառագայթները բևեռելու մի շատ պարզ և անհավակնոտ երգի վրա: Դասալիքը, որը դուք լսել եք ձայնասփյուռով և որի հեղինակը ես եմ: Դուք հակված եք եղել մտածելու, որ խոսքն այստեղ վերաբերում էր անցյալի, ներկայի և ապագայի բոլոր պատերազմների վետերաններին հասցված վիրավորանքին:

Դուք խնդրել եք Սենայի նահանգապետին, որ երգն այս այլևս չհեռարձակվի որևէ ալիքով: Այն ունկնդրել ցանկացողների համար սա մի հավաստում է, որ գործ ունենք ռադիոյում գրաքննության երևույթի հետ, ինչն ինքնին օգտակար է իմանալ:

Ցավում եմ այս մասին Ձեզ հայտնելու համար, բայց այս երգին ծափահարել են հազարավոր հանդիսատեսներ մասնավորապես Օլիլպիայում (3 շաբաթ) և Բոբինայում (15 օր)՝ ինչ Մալուդյին սկսել է երգել այն: Ոմանք, ես գիտեմ, այն համարեցին գրգռիչ. նրանք փոքրաթիվ էին և վախենամ, որ նրանք երգը չեն հասկացել: Ահավասիկ որոշ բացատրություններ նրանց ի գործածություն:

Երկուսից մեկը. պատերազմի վետերա՛ն, դուք պայքարում եք հանուն խաղաղությա՞ն, թե՞ հանուն հաճույքի: Եթե դուք պայքարում եք հանուն խաղաղության, ինչը ես հանդգնում եմ հուսալ, մի՛ հարձակվեք մի մարդու վրա, ով նույն կողմում է ինչ և Դուք և պատասխանեք հետևյալ հարցին. եթե դուք չեք հարձակվում պատերազմի վրա խաղաղության պայմաններում, ապա ե՞րբ իրավունք կունենանք նրա վրա հարձակվելու: Կամ էլ կնշանակի Դուք սիրում եք պատերազմը և պայքարում եք հանուն հաճույքի: Սա ենթադրություն է, որ ես թույլ չեմ տա նույնիսկ բարձրաձայնել, որովհետև, ինչ վերաբերում է ինձ, ես հարձակողական մեկը չեմ: Այսպիսով այս երգը, որը պայքարում է ընդդեմ նրա, ինչի դեմ Դուք պայքարել եք, մի՛ փորձեք, բառերից կառչելով, այն ներկայացնել այնպես, ինչպիսին որ չէ. դա լա՛վ պատերազմ չէ:

Քանի որ կան լավ պատերազմներ և վատ պատերազմներ, թեև «լավի» և «պատերազմի» համադրությունն ինձ համար արդեն իսկ գրգռիչ է, ինձ և շատ շատերի համար, հենց առաջին հայացքից – ինչպես որ երգն է կարողացել գրգռել ձեզ առաջին հայացքից: Դուք լա՞վ պատերազմ եք կոչում այն, որը մենք փորձեցինք վարել տալ ֆրանսիացի զինվորներին 1940-ին: Վատ զինված, վատ կազմակերպված, վատ տեղեկացված, ընդհանուր պաշտպանության համար ձեռքի տակ հաճախ ունենալով ընդամենը մեկ հրացան, որի մեջ նրանց հատկացված փամփուշտներն անգամ չէին մտնում (Ի թիվս այլոց, դա պատահել է նաև իմ ավագ եղբոր հետ՝ 1940-ի մայիսին), 1940-ին զինվորները աշխարհին ինտելեկտուալ դաս տվեցին՝ հրաժարվելով մարտական գործողություններին մասնակցելուց. իսկ նրանք, ովքեր ի վիճակի էին վարելու այն, ջախջախվեցին և հավեսով ծեծ կերան. սակայն հենց այնպես սպանելու գեղեցիկ շարժն այսօր ավելի տարածված է, քան մեխանիկական սպանությունը. այն այլևս խորհրդանշական արժեք իսկ չունի, եթե կարելի է համարել, որ այդպիսին նա ունեցել է հաղթողին առնվազն հաղթվածի հարգանքը պարտադրելով:

Ընդսմին՝ հանուն հայրենիքի մեռնելը շատ լավ բան է. և սակայն հարկ է, որ ո՛չ բոլորը մեռնեն, այլապես ի՞նչ կմնա հայերենիքից: Հայրենիքը հողը չէ, մարդիկ են (Գեներալ դը Գոլը չի հակառակվի ինձ այս հարցում, կարծում եմ): Սրանք զինվորներ չեն, սրանք քաղաքացիական անձինք են, որոնց պարտավորեցրել են պաշտպանվել – և զինվորները որևէ այլ բան այնքան չեն տենչում, որքան վերստին քաղաքացիական անձինք դառնալ, որովհետև դա նշանակում է, որ պատերազմն ավարտված է:

Ավելին, եթե այս երգը կարող է անուղղակիորեն թիրախավորած լինել մարդկանց մի որոշակի կատեգորիայի, ապա դա, վստահաբար, քաղաքացիական անձանց չի վերաբերում. Վետերանները պե՞տք է արդյոք զինվորագրվեն: Եվ կխնդրեի բացատրել ինձ, թե ինչ նկատի ունեք վետերան ասելով: «Մարդ, ով ափսոսում է, որ պարտադրված է եղել զենքը ձեռքն առնել ինքն իրեն պաշտպանելու համար» կամ «մարդ, ով ափսոսում է այն ժամանակի համար, որ պայքարում էր» – Եթե դա մի «մարդ է, ով ինքն իրեն ապացուցել է իր պատերազմական կարողությունները», դա արդեն ագրեսիվ նրբություն է ձեռք բերում: Եթե դա «մարդ է, ով պատերազմ է շահել», սա էլ մի քիչ ինքնահավան է հնչում:

Հավատացե՛ք… «վետերան» կոչվածը վտանգավոր բառ է. չպետք է պարծենալ պատերազմ վարած լինելու համար, հարկավոր է ափսոսալ դրա համար – վետերանն ավելի լավ դիրք է զբաղեցնում, քան որևէ մեկը պատերազմն իրեն վերագրելու առումով: Գրեթե բոլոր ճշմարիտ դասալիքները «վետերաններ» են, ովքեր ուժ չեն ունեցել պայքարը մինչև վերջ հասցնելու: Իսկ ո՞վ քար կնետի նրանց վրա: Ո՛չ… եթե իմ երգը կարող է դուր չգալ ինչ-որ մեկին, ապա դա չի կորող վետերանը լինել, սիրելի պարոն Ֆաբեր: Դա կարող է վերաբերել սոսկ որոշակի կատեգորիայի կարիերային զինվորականներին, մինչև հերթական ծանուցումը՝ ես վետերանին համարում եմ քաղաքացիական անձ, ինչի համար նա երջանիկ է: Կան կարիերային զինվորականներ, ովքեր պատերազմն համարում են անխուսափելի պատուհաս, անհրաժեշտ չարիք և ջանում են այն կրճատել: Նրանք մեղավոր են, որ զինվորականներ են, քանզի դա նշանակում է նախապես ինքզինքը հուսալքված հայտարարել և խոստովանել, որ իրենք չեն կարող կանխել այդ պատուհասը – բայց այդ զինվորները ազնիվ մարդիկ են: Կենդանիներ են, բայց ազնիվ: Իրենք էլ անկարող էին զգալ, որ թիրախ են դառնում, գիտե՞ք, նրանցից ոմանք շնորհավորեցին ինձ այս երգի կապակցությամբ: Ցավոք, կան և ուրիշները: Եվ եթե այդպիսիք գրգռվել են իմ երգից, ուրախ եմ: Դա իրենց խնդիրն է: Այո, սիրելի պարոն Ֆաբեր, պատկերացրեք, որոշ կարիերային զինվորականներ համարում են, որ պատերազմն այլ նպատակ չունի, քան մարդկանց սպանելը: Գեներալ Բրադիեյն, օրինակ, որի պատերազմական հիշողությունները ինքս եմ թարգմանել, նա ևս նույն բանն է ասում. մարդկանց ինը տասներորդ մասը մեզանում սխալ պատկերացումներ ունի կարիերային զինվորականների այս տեսակի մասին: Պատմությունը, ինչպես դասավանդվում է, լցված է նրանց անօգուտ սխրագործություններով ու բարբարոսական ավերածություններով: Ես ավելի շատ կուզեի, և մեր մեջ մի քանիսը այդպիսինները կան, որպեսզի  դպրոցներում դասավանդեն Էվպալիոնի կյանքը կամ Տիրամոր տաճարի կառուցման պատմությունը, այլ ոչ թե Կեսարի կյանքը կամ հնարամիտ Չինգիզ Խանի սխրագործությունների պատմությունը: Զավթիչը միշտ էլ կարողացել է ստիպել քաղաքակիրթ մարդուն հետաքրքրություն հանդես բերելու իր անհետաքրքիր անձի հանդեպ: Այնտեղ, որտեղ ուշադրությունը չի ծնվում ինքնաբերաբար, հարկավոր է ուրեմն, որ այն պարտադրվի, և ինչն ավելի հեշտ է, երբ առկա է զենքը: Այս խնդիրները չեն լուծվում տասը տողում, սակայն աշխարհի ամենաքաղաքակիրթ երկրներից մեկը՝ Շվեյցարիան, լուծել է դրանք, խնդրում եմ նկատի առեք, ստեղծելով քաղաքացիական բանակ. նրանցից յուրաքանչյուրի համար պատերազմը միայն մեկ նշանակություն ունի և մեկ նպատակ`ինքնապաշտպանություն: Ահա՛ այդ պատերազմը լա՛վ պատերազմ է: Առնվազն միակ անխուսափելին: Մեկը, որ պարտադրված է մեզ հանգամանքների բերումով:

Ոչ, պարոն Ֆաբեր, մի փնտրեք վիրավորանք այնտեղ, որտեղ այն չկա, և եթե Դուք այդպիսին գտնեք, իմացած եղեք, որ Դուք են այն այնտեղ ներդրել: Ես հստակ ասում եմ այն, ինչ ուզում եմ ասել. և ես երբեք ցանկություն չեմ ունեցել վիրավորելու երկու պատերազմների վետերաններին, դիմադրության մարտիկներին, որոնց մեջ շատ ընկերներ ունեմ, և պատերազմի զոհերին, որոնց թվում էլ շատերը կան: Երբ ես վիրավորում եմ (ինչն ինձ հետ չի կարող պատահել), ես դա անկեղծ եմ անում, հավատացե՛ք ինձ: Ես երբեք չեմ վիրավորի ինձ նման մարդկանց՝ քաղաքացիական անձանց, ովքեր համազգեստ են կրում, որպեսզի սպանեն դիմացիններին որպես հասարակ օբյեկտների, նրանց գանգը լցնելով դատարկ կարգադրություններով և կեղծ ապացույցներով: Առանց հասկանալու թե ինչի համար են պայքարում, դա ոչ թե հերոսի, այլ խելացնորվածի պայքար է: Հերոսն այն մարդն է, ով ընդունում է քո մահը, երբ նա գիտի, որ այն օգտակար կլինի իր պաշտպանած արժեքների համար: Իմ երգի դասալիքն այն մարդն է, ով չգիտի. և ո՞վ է դա բացատրում նրան: Ես չգիտեմ, թե որ մի պատերազմի վետերան եք Դուք, բայց եթե Դուք այդ բանն արել եք, ընդունեք, որ դուք շատ ավելի նվիրված եք պատերազմին, քան խաղաղությանը: Նրանք, ովքեր ինձ պես 1940-ին 20 տարեկան էին, զվարճալի ծննդյան նվեր ստացան: Ես ինձ քաջերի դասին չեմ դասում. տարկետման տակ ընկնելով սրտի հիվանդության պատճառով, ես չեմ պայքարել, չեմ արտաքսվել, ես չեմ համագործակցել, ես մնացել եմ իմ տեղում, չորս տարի շարունակ, թերսնված խելացնորվածի մեկը շատուշատ ուրիշների թվում, մեկը, ով չի հասկանում, քանի որ հասկանալու համար պետք է մեկը լինի, որ քեզ բացատրեի: Ես երեսուն չորս տարեկան եմ այսօր, և ես ասում եմ ձեզ. եթե խնդիրը վերաբերում է նապալմի սառույցերում անբարեխիղճ պայքարի մեջ ներքաշվելուն, քաղաքական գաղափարներով առաջնորդվող մութ ուժերի հրահրած խաղում ձեռնամարտի բռնվելուն, ես կտրականապես հրաժարվում եմ և թփերի հետևն եմ անցնում: Ես իմ կռիվն այնտեղ կտամ: Ամբողջ երկիրը ոտքի կանգնեց Հնդկաչինի պատերազմի դեմ, երբ վերջապես հասկացավ, թե ինչ էր կատարվել այնտեղ, և ջահելները, որ սպանվեցին այնտեղ, կարծելով, թե ինչ-որ բանի էին ծառայում, – նրանց այդ մասին ասվել էր, – ես նրանց չեմ վիրավորում, ես ողբում եմ նրանց. նրանց մեջ կային, ով իմանա, մեծ նկարիչներ, մեծ երաժիշտներ և, անկասկած, ազնիվ մարդիկ:

Երբ տեսնում ենք մեկ ամսվա մեջ պատերազմի ավարտվելը մի մարդու կամքով, ով չի հատուցում, տվյալ փուլում, մանվածապատ ու փառահեղ խոսքերի համար, մենք ստիպված ենք հավատալ, որ եթե նրան չլսեին, պատերազմն այդ առնվազն անխուսափելի չէր լինի: Հարցրե՛ք Հնդկաչինի վետերաններին`Ֆիլիպ դը Պիրիին, օրինակ (Սաշի գործողություն, Ժուլլիարդի մոտ), թե ինչ են նրանք մտածում: Ես չեմ, որ ասում եմ Ձեզ – դա այն մարդն է, ով վերադարձել է այնտեղից – բայց գուցե դուք չեք կարդում: Եթե դուք պարզապես բավարարվում եք ձայնասփյուռով, դուք ակնհայտորեն չեք փչացել տեղեկատվական լրահոսից: Որպես մշակութային առաջընթացի միջոց, այն հրաշալի բան է, տեսականորեն, ձայնասփյուռ կոչվածը. բայց այն այնքան էլ արդարամտորեն չի գործածվում:

Բացի այդ, ես կարող էի վիճել Ձեզ հետ: Ով եք Դուք, որ ինձ այս ամենի մասնակիցն եք դարձնում, պարոն Ֆաբեր: Դուք Ձեզ մոդե՞լ եք համարում եք: Օրինակելի չափանի՞շ: Ես ավելին չեմ խնդրում, քան հավատալ ինձ – մնում է միայն, որ ես ճանաչեմ Ձեզ: Ես ավելին չեմ հայցում, քան ծանոթանալ Ձեզ հետ, բայց Դուք շարունակ հարձակվում եք ինձ վրա, գողունի, տակից, նույնիսկ չլսելով ինձ (քանի որ ես կարող էի ձեզ բացատրել այս երգը, որովհետև ձեզ պետք է որևէ նկար): Ես ուրախ կլինեմ ձեզնից օրինակ վերցնել, եթե ձեր մեջ ճանաչեմ այն հիասքանչ հատկությունները, որոնք Դուք ունեք, ես դրանում չեմ կասկածում, բայց որոնք բնավ չեն արտահայտվել մինչև հիմա, քանի որ ձեզնից ես միայն թշնամանքի գործողություն եմ տեսել մի մարդու հանդեպ, ով փորձում է իր կյանքի ապրուստը հոգալ ուրիշների համար երգեր հորինելով: Այո՛, ես ուզում եմ հետևել Ֆաբերին: Բայց իմ սերնդի մարդիկ այս հարցերում բավականաչափ դասեր ունեն քաղած. նրանք նախընտրում են իրե՛նց օրինակները: Մինչ օրս ես բավարարվել եմ այնպիսի մարդկանցով, ինչպիսիք են Այնշթայնը, մեջբերելով միայն նրա ասածները, ահավասի՛կ, թե ինչ է նա գրում զինվորականների մասին, Այնշթայնը…

«Այս խնդիրն ինձ ստիպում է խոսել արարչագործության վատթարագույն ստեղծագործութան մասին. այն է՝ զինված զանգվածների, ռազմական ռեժիմի, որը ես ատում եմ, ես խորապես ատում եմ նրան, ով կարող է հաճույքով զորաքայլել ու տողանցել շարքերով՝ երաժշտության ուղեկցությամբ. դա կարող է միայն սխալմունք լինել, որ նա ուղեղ է ստացել, միայն ողնուղեղը արդեն իսկ դեռ մի բան էլ ճոխություն կլիներ նրա համար: Մենք պարտավոր ենք, հնարավորինս արագ, վերացնել տալ քաղաքակրթության այդ ամոթը: Հերոսությու՛ն համաձայն հրամանի, տխմար միջոցներ ինչ-որ բան անելու, ազգայնամոլության տխրահռչակ ոգի, թե որքա՜ն եմ ես այս ամենն ատում. որքա՜ն  զզվելի ու տխեղծ է պատերազմն ինձ թվում, ես կնախընտրեի ինքս ինձ կտոր-կտոր անել, քան կմասնակցեի նման մի թշվառ արարքի: Հակառակ ամեն ինչի: Ես այնքան շատ եմ մտածում մարդկության բարօրության մասին, որ համոզված եմ, որ այս ուրվականը կարող էր վաղուց անհետացած լինել, եթե մարդկանց ողջախոհությունը համակարգված հետևողականությամբ փչացված չլիներ դպրոցի և մամուլի միջոցներով, քաղաքականության աշխարհի և գործարար աշխարհի շահերով պայմանավորված«:

Դուք կփորձե՞ք հարձակվել Այնշթայնի վրա, պարոն Ֆաբեր: Դա ավելի վտանգավոր է, քան Վիանի վրա հարձակվելը, ես զգուշացնում եմ ձեզ… Եվ մի՛ ասեք, որ Այնշթայնն ապուշի մեկն է. զինվորականներն իրենք էլ ձգտում են ձեռք գցել նրա բաղադրատոմսերը, քանի որ ճանաչում են նրա գերազանցությունը, տե՛ս ատոմային փուլը: Նրանք չունեն Այնշթայնի հավանությունը, տեսնու՛մ եք, նրանք վատ աշակերտներ են: Եվ Այնշթայնը չի կրում Հիրոսիմայի պատասխանատվությունը, ոչ էլ Խաղաղ օվկիանոսի դանդաղ թունավորման: Նրանք փնտրելու են գնում իրենց բաղադրատոմսերը նրա մոտ և շտապում են մոռանալ օգտագործման հրահանգները. վերը նշված տողերը լավագույնս ցույց են տալիս, որ դրանք նախատեսված չեն նրանց համար: Դուք մոռացել եք իմ երգի օգտագործման կանոնները, պարոն Ֆաբեր. բայց ես չեմ սրտնեղում, վիրավորվում. ես պատրաստ եմ փոխանակել ձեզ Այնշթայնի հետ որպես օրինակելի մոդել, եթե դուք ապացուցեք ինձ, որ այդպիսով ես շահած դուրս կգամ: Որովհետև ես չեմ գնում կատուն՝ գրպանում:

Կա մեկ կետ ևս, որի վրա ես կնախընտրեի չպնդել, քանի որ դա Ձեզ պատիվ չի բերում. բայց դուք հրապարակավ թշնամանք եք հրահրում. Դուք նախահարձակ եք:

Ամենը Ձեզ ասելու համար, ես գտնում եմ նվազ փառահեղ, եթե պետք է փառքի մասին խոսենք, այն ոճը, որով դուք ձգտում եք աղմուկ բարձրացնել իմ շուրջը:

Աղմկահարույց հեղինակ (այն մարդկանց համար, ովքեր անտեսում են ռասայական ահաբեկումը), ուրացող ինժեներ, նախկին ջազ երաժիշտ, նախկին ինչ էլ մտքներովդ անցնի (տե՛ս ժամանակի մամուլը), իմ քաշը չի ներում պարոն Պոլ Ֆաբերի հանդեպ, ավագանու անդամ: Ես հարմար թիրախ եմ. դուք շատ էլ չեք վտանգում Ձեզ: Եվ դուք տեսնում եք, սակայն,  որ դեռևս դասալիք չեղած, ես փորձում եմ պաշտպանել ինքս ինձ: Եթե դուք պատերա՞զմն էլ այս կերպ եք հասկանում, ակնհայտ է, որ այն Ձեր համար անվտանգ գործողություն է: Այդ դեպքում ինչի՞ համար են Ձեր բոլոր մեծամեծ խոսքերը: Յուրաքանչյուրը կարող է բողոք ներկայացնել որևէ մեկի դեմ, նույնիսկ եթե վերջինս ունի մեծամասնության հավանությունը: Ընդհանրապես գրգռվող փոքրամասնությունն է, որ բողոքարկում է, և դատավորները, ընդհանուր առմամբ, համաձայն են նրա հետ, դուք հո գիտեք, խաղն այդ դուք հաստատապե՛ս գիտեք: Գիտե՞ք, ես նույնիսկ համոզված չեմ, որ Ֆրանս-Դիմանշը, ում ես հանձնելու եմ իմ այս նամակը, կհրատարակի այն. ի՞նչ կմնա ինձ պայքարելու Ձեր զրպարտանքների դեմ: Մի՛ պայքարեք նման ձևով, պարոն Ֆաբեր, և հավատացեք ինձ. եթե ես գիտենամ, որ դիմացինս վախկոտ է, ես երբեք չեմ մերկանա հակառակորդիս առաջ, նույնիսկ շատ ավելի հզոր մեկի, քան ինքս եմ, քանզի այդ ե՛ս եմ հռչակում ոգու առաջնայնությունը նյութի նկատմամբ  և խելամտությանը՝ դաժանության հանդեպ, ուստի ինձ է պատկանելու դրա ապացուցումը, – և եթե ես ձախողեմ դա, ես կձախողվեմ անփառունակ կերպով, ինչպես բոլոր թշվառական տղաները, որ քնած են մետրանոց հողի տակ, և որոնց մահն իրականում չի ծառայել վերապրողներին խաղաղության համը ըմբոշխնել տալուն: Բայց խնդրում եմ, մի ձևացրեք և մի կարծեք և մի փորձեք ուրիշներին հավատացնել, թե, երբ որ ես վիրավորում են այս խայտառակությունը, որ պատերազմ է կոչվում, դրանով ես վիրավորում եմ նրա թշվառ զոհերին. սրանք գործընթացներ են, որ բնութագրական են այն մարդկանց համար, ովքեր օգտագործում են նրանց, ովքեր ձև են անում, թե չեն չհասկանում: Եվ փոխանակ ձեզ որպես փարիսեցի ընդունելու, ես հույս ունեմ, որ իրականում դուք ոչինչ չեք հասկացել, և որ սույն նամակը բարեբախտաբար կփարատի խավարը: Եվ մի խորհուրդ. եթե ձայնասփյուռը ձանձրացնում է ձեզ, պտտեք կոճակը կամ կատարեք ձեր գրառումը. սա այն է, ինչով ես զբաղված եմ վեց տարի շարունակ: Ընտրեք այն, ինչը ձեզ դուր է գալիս, բայց թողեք թող մարդիկ երգեն և լսեն այն, ինչ իրենք են ուզում և ինչն իրենց դուր է գալիս:

Ընդհանրապես ազատությունն այն է, որ դուք պաշտպանում էիք, երբ պայքարում էիք, կամ մտածելու ազատությունը՝ պարոն Ֆաբերի նման:

Հարգանքով,

Բորիս Վիան

Երեքշաբթի, փետրվարի 1, 1955

Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Աշոտ Ալեքսանյանի

Շարունակությունը՝ այստեղ