Պատմելի է այս քաղաքը, որտեղ մենք կանք։ Չեմ կարող ասել «ապրում ենք», որովհետև քաղաքն է ապրում իր մարդկանցով, իսկ մենք այստեղ ենք, այստեղ կանք, արթնանում ենք, լվացվում ենք, լվանում ենք մտքերը, խորքից մաքրում ենք սիրտը, դառը հեղուկներ ենք խմում, միշտ գնում ենք մի տեղ, հիմնականում ուշանում ենք՝ դրանից վախենալով, բայց իրարից չվախենալով, իրար համար վազելով, շտապելով, իրար սիրում ենք, հավատում ենք լույսին, շատ ուշ ենք քնում ու անպայման օրվա մեջ մի քանի րոպե տալիս ենք մեր կարոտներին, վեճերին, մեր հիվանդություններին, բայց համ էլ բուժվում ենք իրարով, «բարիշում ենք», հասնում ենք իրար ու հասցնում ենք լինել, մնալ էս քաղաքում, դառնալ էս քաղաքը ու քաղաքի ճանապարհով դուրս գալ չակերտումից։
Քաղաքում միշտ լույսերը վառն են. չմիացված, այլ «վառը»։ Էստեղ մարդիկ «վառելը» կապում են ջերմության հետ ու վառն են թողնում տան լույսերը, իրար նայում են «վառող հայացքներով» կամ «վառված են» իրենց միջից ու դրսից։ Երևի սիրում են տաքություն ու սիրում են արև ու սիրում են իրար։ Ամեն ինչ էլ սիրում են, անկեղծ ասած։ Սիրո կարիք ունեն, սիրո պակաս են զգում։ Սուրճը խմում են «սերով», երգում են սեր ու գրում են սեր ու խոսում միայն սիրո մասին։ Իրար ամեն օր սեր են խոստանում ու քաղաքին խոստովանում են սեր։ Քաղաքը հավատում է։
Քաղաքում միշտ ձայները շատ են` կանչող, հարցնող, ներող ու նեղացող, շշուկով ձայներ ու գոռացող ձայներ։ Դրանք լարվում են իրարով, պատմում են սիրոգն հեքիաթներ ու գեշ ստեր են ասում, հարյուր բան խոստանում իրար ու քաղաքին։ Քաղաքը լսում է։
Երբեք մինչև վերջ չեն քնում քաղաքում։ Միշտ էլ կան արթուններ, անքնությամբ տառապողներ կամ քիչ հոգնածներ։ Չքնած գիշերները հավաքվում են, կուտակվում են ու գլխացավ դառնում, որ բուժելի է (փառք Աստծո), և մարդիկ մինչև վերջ մնում են իրենց չքնած գիշերում, քամում են դրան մինչև վերջին աստղը ու աներեսի պես առավոտյան բոլորի հետ սուրճ են խմում, որ արթնանան (և իրոք արթնանում են):
Քաղաքը հաշվել է մարդկանց ատամները, բոլորին անգիր արել ու ամեն մեկին ապրում մի ձևով։ Մարդիկ նրա վրա են «գցում» բոլոր պատճառները, նրանից են նեղանում, նրան են մեղադրում։ Բայց քաղաքի «վեջը չի»։
Աստղերից շատ են էստեղ շենքերը՝ բարձր, ցածր, ծուռտիկ, շքեղ, շունչը փչած, համարյա մոռացված, անանուն ու անդուռ ու անպատուհան շենքեր, որ նման են իրար մենակ քարերի տաքությամբ ու տարբեր են եղած-չեղածների (այսինքն՝ բնակիչների) քանակով։
Պատուհանները բաց են շենքերի, ամեն մեկից մի արտասովոր հոտ է գալիս, մի սովորական երգ է լսվում, սովորական պատմություն է պատմվում։ Բոլորի ներսում սովորական մի սուտ կա հորինված ու լիքը անկեղծություններ ճզմում են պատուհանների ապակիները (այստեղից էլ գալիս է դրանց «միշտ բաց» ասվածը՝ ասել է թե ծանրության տակ):
Բայց ծանրությունները հեռու են քաղաքից։ Ամենածանր մնացած բանը շենքերի բակում վաճառքի բերված սեզոնային ձմերուկներն են, որ համ չունեն, բայց «համեղ են»։ Համեղ է քաղաքի ջուրը (տվյալ դեպքում ճիշտ կլինի ասել՝ «համ ունի»), համ ունի համ էլ մարդկանց էստեղ թողածը կամ վաղուց կորցրածը։
Ի՞նչ ասել է «վաղուց»։ Երբ քաղաքում երկար ես ապրում կամ շուտ ես հարմարվում կամ գոնե փախչել չես ուզում, արդեն դառնում ես «վաղուց», ծրագրերդ կազմում ես «վաղուցով», «վաղուցի» մեջ ես փնտրում հին իրերդ, ամեն ինչի դիմաց վճարում ես հանուն «վաղուցի»։ Եվ պիտի լինես «վճարունակ», որ մնաս քաղաքում, թե չէ այստեղ հիմա ամեն ինչ թանկ է, բայց ոչինչ առաջավանը չէ։ «Առաջվանը» ասելով նկատի չունեմ դեմ հանդիման, այլ ժամանակային պատկանելիություն եմ ուզում ցույց տալ, որ մեկն է այն լիքը «պատկանումներից», որ հոլովվել են քաղաքում (դեռ շատ վաղուց։ Իսկ հոլովներն այստեղ լավ սովորած թեմա է ամեն տանը, հատկապես էն տրականը (մեկ այլ իմասով՝ նվիրական) և սեռականը (որևէ այլ իմաստ չունի, նշանակում է այն, ինչ նշանակում է), որովհետև մարդկանց օրն անցնում է իրար սիրելով և իրար տրվելով ու դե մեկ էլ ուղղություն տալով՝ (ուղղական հոլովի միտումով) ճանապարհին, խանութում, փողոցում, կյանքում ու անկողնում։
Անկողնային հարցերը մի կողմ թողած՝ փողոցներ էլ շատ կան քաղաքում ու ի տարբերություն մարդկանց՝ ամեն մեկն ունի իր անունը, իր հասցեն, իր վրա մշտապես կանգնող մեքենաները (մշտապեսը բացատրվում է նրանով, որ ամեն մեքենայի կայանման հատվածը տարօրինակ կերպով մաշվել է, ու մի մաշվածը մյուսին նման չէ), նույնիսկ իր հարցերը, որ պատասխան կարող են նաև չունենալ։ Բայց մարդիկ միշտ իրար հարցերի համար պիտի գտնեն պատասխան (գտնելը նշված է ուղիղ իմաստով, որովհետև քաղաքում շատ բաներ իրոք թաքնված են), շղթայական կապ ստեղծեն դրանցով ու իրենց լեզվով ասած՝ օգնեն իրար։ Օգնության կարիք էստեղ ունեն բոլորը, իրար կարիքն ունեն բոլորը, իհարկե նաև սիրո կարիք և դրանից կախված այն մյուսի՝ փողի կարիք։ Կարիք չունեն կարևորություն տալու աշխարհականին (եվրոպականին), բայց ունեն իրավունք կարծիք հայտնելու հոգևորի (հայկականի) մասին։ Կարծելը քաղաքում չի համարվում գործողություն, այլ դրդապատճառ է՝ ինչ-որ բաներ անելու, ինչ-որ բաներ չանելու համար։ Եվ համարվում է, որ մարդն ամեն ինչ կարող է անել (նույնիսկ ոչինչ կարող է չանել) ցանկության (խիստ մեծ, անչափելի ցանկության) դեպքում, որովհետև էստեղ համարյա չեն հետևում մտացածին (գրված) օրենքներին։
Օրինապես բոլորն այստեղ են եկել երջանիկ լինելու, եկել են սիրելու (ցանկալի է), իրարից չամաչելու, իրար հավատալու (պարտադիր է), իրար հարևան լինելու, իրար մեջ փնտրելու համար։ Ոչ ոք չի եկել էստեղ ինքնակամ, եթե մեծ հաշվով նայենք, բայց մնում են (որովհետև տարբերակ չունեն) և չեն գնում (որովհետև ունեն տարբերակ)։ Քաղաքում մեծ կարևորություն են տալիս «մնալուն» ու «չգնալուն»։
Կարևոր են այստեղ համ էլ մանր բաները («համ էլ»-ը նշվում է որպես «միայն», «բացառապես» բառերի հոմանիշ)՝ մանր հոգսերը, շաբաթվա մանր օրերը (երեքշաբթին և հինգշաբթին), մանր մեղքերը, որ երբեք կարիք չեն ունենա թողության, մանր հանցանքները, մանր պատիժները, մանր հաճույքներն ու մանր զրույցները։
Զրույցը քաղաքի հիմքերից է (հիմնաքար բառը չսազեց, որովհետև զրույցները միշտ չէ, որ կայուն են և համարյա երբեք իսկական չեն): Իսկական է այստեղ ականջոդ հասած ամեն ձայն, ամեն երգ, որովհետև քաղաքում մի քիչ վախենում են լռությունից, լուռ մնալը «վաղուցվա» մեղք է՝ օրենքների պես չգրված ու անթողելի։ Թող ներեն ինձ մարդիկ, բայց նրանք լռել չգիտեն։ Բայց գիտեն համոզել, գիտեն «իմանալ», բոլորից լավ գիտեն սպասել ու իմացածը ամեն տեղ չի, որ ասում են, իսկ ամեն ասած չեն ընդունում որպես իրենց իմանալիք։
Քաղաքում ընդունված է լինել իրար «սազական», հագնվել եղանակին խիստ համապատասխան, իսկ եղանակից միշտ դժգոհ լինել։ Բայց և «բախտից գոհունակ լինելը» որպես արատ կամ որպես փրկություն սրսկվում է արյանդ մեջ և պատվաստում քեզ էստեղ ապրելուց առաջ։ Պատրաստ պիտի լինես ապրման, որովհետև էստեղ մեռած լինելը ներելի չի, իակ մեռնողներին չեն սիրում։ Մեռնելուց հետո դու էստեղ դառնում ես առիթ, համարյա հիշողություն ու չնայած բոլոր գործածներիդ՝ անմեղ ես ու ճիշտ (ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ «էիր»), որովհետև մեռելներին քաղաքում չեն քննարկում։
Էլի մի փաստ՝ ամեն ինչ հասցված է մաքսիմումի՝ լացելը, լռելը, շաքարավազի քանակը թեյի մեջ, շաքարինը՝ օրգանիզմում (առհասարակ հիվանդները շատ են), իրար սիրելը, իրարից դժգոհելը, նայած հաղորդումները, չգրված երգերը, հոգնած օրերը։ Օրը չի սկսվում և չի ավարտվում առանց գոնե ակնթարթային ջերմացման (տաքացման), ասես արևը վարձով բնակարան ունի քաղաքի շենքերից մեկում և օրվա մեջ երկու անգամ ինքն իրեն հյուր է գալիս։ Հրավերքներից հրաժարվել էստեղ ամոթ է (իհարկե ավելի բնական կլիներ այն դեպքում, եթե մարդիկ ամոթ ունենային), հրավիրում են ուր ասես՝ տուն, սրճարան, զբոսանքի, առիթի, իրենց միտք, իրենց սրտեր, իրենց կյանք ու առօրյա, հրավիրում են լինել իրենց ժամանակի մեջ։ Ժամը 18:00-ից սկսվում է կյանքը (ժամը նշված է սիմվոլիկ, համեստորեն լռելով այն փաստը, որ քաղաքում ապրում են ամեն րոպե), հավաքվում են մարդիկ, հավաքվում են չորացած լվացքները, մտքերը թրջվում են արևի տակ, արևը փակում է ականջները, որ չխլանա երգից, երգը չափվում է սանտիմետրով ու գին ունի, գնումներ արած մարդը շտապում է տուն, տները մրցում են կաթսաների եղածով, եղածից բան չհասկացող ինչ-որ մեկը փնտրում է կորցրածը, կորում են երկուսը շատ հայտնի ճանապարհներում, ճանապարհները տանիք են տանում, տանիքում նստած է արևը ու ընդունում է քաղաք մտնելու առօրյա հրավերը։
Քաղաքում չի գալիս գիշեր, այլ «մութն է ընկնում» մարդկանց վրա իր աստղային մի քանի գրամով, նրանից հետո «լույսը բացվում է» (նկատի ունեմ՝ բացում է իր սիրտը, գաղտնիքներն է պատմում ու նման այլ սենտիմենտալիզմ)։
Եթե խոսենք քաղաքի շենքերից (բնակելի), կարելի է նույն պատմությունները բոլորի ներսում լսել կամ պատմել կամ նույնիսկ ականատես ու մասնակից լինել։ Ամեն ինչ հասցված է բնական պարզությամբ պատմված հեքիաթի մակարդակի՝ ներսում ապրող իրար սիրողներ ու չսիրողներ, չեզոք միայնակներ, անպայման մի մեծ ընտանիք յուրաքանչյուրում, անպայման մի հարբերցող ու մի խելագար (սրանք երբեք նույն մարդը չեն), բոլորից շուտ արթնացող մեկը, այլ երկրից եկած ու հաստատվածը, անհաստատ մի փախչող ու շենքի իմաստունը։ Բոլոր շենքերն ունեն իրենց հոտն ու համարը, որ մատնահետքի սկզբունքով են աշխատում (չեն կարող կրկնվել) և ունեն իրենց հիմնամիտքը, որ գողացված է ուրիշներից (մարդկանց միավորելու մասին է խոսքը), բայց շատ ծամվելու տեղ ունի, մինչև լինի։
Լինել։ Քաղաքը կա, լինում է քեզ հետ, եղել է մինչև քեզ ու չի մտածում «կլինիի» մասին։ Թողնում է իր շեմքից ներս, վախենում է մնալ դատարկ, լցնում է ներսդ, մտնում միտքդ։
Քաղաքը չի սիրում վեճեր, մենակությունից ձանձրանում է, չի կարող մնալ առանց աղմուկի, պարտադրում է հավատ, բայց համ էլ ոչինչ չի պարտադրում, մտածում է քո մասին, բայց ուշադրության կենտրոնում չի պահում։
Երբեմն (սեզոնային) քաղաքում ամեն ինչ զզվելի է դառնում՝ հողը, ասֆալտը (եթե կա), խմած սուրճի բաժակները, միամիտ սկսված աշունը, մարդկանց քայլվածքը, քաղաքի հայացքն ուղղված քեզ, թաքուն մնացած մեղքերը (և դրանց անսահման շատությունը), անժամանակ վառվող լույսերը, անթիվ թվարկումները, որ մոռացնել են տալիս մտքի սկիզբը։ Էդ ամենից զզվելը մեղք է, բայց չզզվելն էլ է մեղք։ Քաղաքում մեղք է իրսր կողք ապրելը, իրարից զրուցելը, երկար սպասելը, շատ աշխատելը, քիչ վաստակելը, վաստակավոր արտիստներին դեմքով չճանաչելը, դեմքին էմոցիա չունենալը, էմոցիոնալ համակարգը ենթաստամոքսայինից չտարբերելը, շատ մոխրագույն հագնվելը, շատ սպիտակ լինելը, «լինելը» և «ապրելը» չակերտներում գրելը (գրողը տանի նրան, ով բոլորից մի քիչ արած կլինի), բայց համ էլ անմեղ լինել քաղաքում չի ստացվի, դրան էլ չեն հավատում, հավատալը իր ենթատողերով մեղք է, չհավատալը՝ հիմարություն։
Սովորական քաղաք է։ Իսկական քաղաք։
Ի՞նչ ասել է «իսկական»…
