Անուշ Սարգսյան | Մայրս

Մայրս ու քույրս կպած են ապրում: Երբ գնում եմ մորս տուն, նրանց տեսնում եմ միաժամանակ:
-Եկել եմ հորանցս տուն, չեք ընդունո՞ւմ:
-Ընդունո՜ւմ ենք, ընդունո՜ւմ ենք, ընդունո՜ւմ ենք,- ժպտում են նրանք:
Իսկը կինոյի պարտիզանների նման, առանց բացատրության, առանց խոսքի. մենք գիտենք մեր բոլոր պայմանական բառերի ծննդյան օրը:
-Դե, ուրեմն, ինձ մի բաժակ տուշի՝ գալու առթիվ,- չեմ կորցնում ինձ:
«Տուշին» էլ սուրճն է: Ես ու քույրս կչկչում ենք, իսկ մայրս թևերը տարածած՝ գրկում է.
-Էլի ցանցառներս ընկան իրար:
Մեզ «իրար ընկնելու» համար շատ բան պետք չէ. ընդամենը տեսնել միմյանց: Դեռ երեխա ժամանակվանից, երբ նստում էինք միմյանց դիմաց ու իրար աչքերի նայելով՝ մրցում էինք, թե որս առաջինը կպարտվի: Պարտությունն էլ պատերը թափահարող մեր ծիծաղն էր լինում: Է՜ն՝ թթենու ծաղիկները արթնացնող ծիծաղից…
Մայրս մեր՝ հորնցս տանը, իրերը շարել է նույն հերթականությամբ, ինչ է՜ն մեր երեխա ժամանակ: Մայրս առաջ սիրում էր փոփոխություններ, հիմա տարիներով նույն թաղարը թողնում է նույն պատուհանագոգին, նույն մոմակալը՝ հեռուստացույցի նույն կողմում, բազկաթոռները՝ միևնույն հեռավորությամբ՝ կողք կողքի: Առաջ ես սիրում էի մայրիկիս նորարարությունները, հիմա ինձ դուր է գալիս նրա պահպանողականությունը: Նրա տան իրերի դասավորության մեջ տիեզերական անխախտություն եմ տեսնում, որը ինձ հիշեցնում է իմ մանկության երկինքը, ու դա հերիք է լինում, որ հանգիստ շունչ քաշեմ:
Միայն Հոլցն է տեղը փոխել. նա պատվավոր կենտրոնից անցել է պատուհանի տակ: Բայց երբ տեսնում է ինձ, գերմանացու պատվախնդրությամբ ու ջենտլմենաբար խոնարհվում է իմ առջև…
Մայրիկիս տան անկյունները միշտ բուրմունք ունեն: Երբեմն ես տատիս սերվանդի բույրն եմ առնում նրանցից: Ինձ թվում է, եթե ձեռքս երկարեմ, նաբաթ շաքար կգտնեմ մթան մեջ ընկած՝ խռոված երեխայի պես թիկունքով կանգնած:
Սպասքապահարանը, որի գլխից ես առաջ «արգելված գրականություն» էի գտնում, հիմա առողջապահական ամսագրերի պահատեղի է: Նրանում հարկերով մայրիկիս բյուրեղապակյա բաժակներն են ու կապույտ կոբալտե ձկնիկի սպասքը՝ նախատեսված, միգուցե, կոնյակի համար: Մենք դրանցով երբեք ոչինչ չճաշակեցինք. դրանք դրված էին որպես պահարանի ծննդյան վկայական՝ մորս ձեռքով կնքված: Բայց, այնուամենայնիվ, իմ երկար ձեռքը մի օր հասավ նրան, լվանալիս, երբ պատահմամբ կոտրեցի ավագ ձկնիկից մի կտոր, ու մայրս անմիջապես սոսնձեց ու դրեց տեղը…
-Մա՜մ, արի՛, էլի,- ձայն եմ տալիս ամեն անգամ ՝ կանչելով խոհանոցից:
-Հիմա, բալա,- ասում է մայրս, ու «հիմա»-ն ձգվում է սարի ծամոնի պես:
-Մա՜մ. էս ի՞նչ դեղ է:
Մայրս տալիս է դեղի անունը, ու ես հանգստանում եմ. մամայի բոլոր դեղերի անունները մենք պիտի իմանանք: Այ, նա չպիտի իմանա մեր դեղերի անունները: Այդպես է: Դերերը կամաց փոխվում են: Ու առաջ, երբ ես ու քույրս սրտապատառ առաջինը նրան էինք ասում մեր որևէ խնդրի մասին, հիմա առաջինը նրանից ենք թաքցնում: Երևի սա է սերնդափոխության առեղծվածներից մեկը:
-Մա՜մ, էս նկարներն ինչի՞ ես շարել,- ձայն եմ տալիս:
Գրադարակը մորս տանն արդեն հո գրքերի համար չէ՜. մեր նկարներն են ծայրից ծայր շարված ու «իր» թոռներինը: Նայում են մեկը մյուսից այնքան տարբեր տարիքում, այնքան տարբեր դարերից, այնքան տարբեր երազանքներով. ասես սյուր ռեժիսորի հանած ֆիլմ՝ կադրերը դիտմամբ խառնած: Նայի՜ր ու զվարճացիր կինոյի ամենատես խցիկով…
Քրոջս մանկության նկարները միշտ արտակարգ պատկերավոր են: Նրանցից մեկում քույրս դպրոցի պայուսակը գցել է ուսին այնպես, ինչպես մեր փոստատար Գառնիկը:
– Ես պոչտա՜լյոն եմ դառնալու… Կտեսնե՜ք…,- ասում էր փոքրիկ քույրս, ու մենք չէինք հասկանում, թե ինչո՞ւ մայրս չէր ոգևորվում քրոջս երազանքից:
– Ուրիշ բան չգտա՞ր դառնալու,- հոգոց էր հանում մայրս, որին միշտ հուզում էր, թե քրոջս «հալը ոնց է լինելու»: Մայրս հիմա հավանաբար գոհ է քրոջիցս, քանի որ հպարտորեն է հետաքրքրվողներին ասում, որ Լեյլին գրասենյակի ղեկավար է, այն էլ՝ «ի՜նչ հարգված ու կազմակերպված»:
Մայրս, հավանաբար, ինքն էլ շատ երազանքներ էր ունեցել, երբ ավարտելիս էր եղել դպրոցը: Նա, գուցե, երազել էր դերասանուհի դառնալ, կամ ուսուցչուհի, կամ օդաչու: Երբ այս մասին ասում եմ մայրիկիս, ծիծաղում է: Մանավանդ «օդաչուի» անունը լսելիս կչկչում է, ու ես հասկանում եմ, թե ո՞ւմ ենք նմանվում ես ու քույրս, երբ ծիծաղում ենք:
Երբ փոքր էինք, ու անցորդները՝ հատկապես տղամարդիկ, փողոցում շրջվում նայում էին մայրիկիս, ես զարմանում էի՝ չհասկանալով, թե ի՞նչը կարող է մայրիկիս մեջ գրավիչ թվալ տղամարդկանց. նա ինձ համար պարզապես մայրիկ էր ու դրանով ամեն ինչ էր:
Իսկ մայրս: Նա դեռ փթթում էր կնոջական գեղեցկությամբ, նրա՝ վարդագույնով ցողված ու ընդգծված այտոսկրերը արիստոկրատի վեհություն էին տալիս դեմքին: Նուրբ, թեթև, բայց խստահայաց հոնքերով ու դրանց տակ փայլո՜ւն: Փայլուն աչքերով մայրս երբեմն ինձ կինոյի հերոսուհի էր թվում, որը պատահաբար ընկել է մի միջավայր, որը իրենը չէ, բայց գնում է, գնում՝ գտնելու ինչ-որ բան, շարունակ փնտրտուքի մեջ:
Ես հավատում էի, որ այդ շարունակ երթի մեջ, մայրս հաղթելու է: Մորս ինքնավստահությունը սարի ամրություն էր: Նա չնվնվաց, երբեք չլսեցի, թե մայրս ոնց է աչքերը չորս արած «լալիս». նա միշտ ունենում էր մի կողմ դրած գումար՝ շաբաթվա համար, մի կողմ դրած գումար՝ օրվա համար, մի կողմ դրած գումար՝ տարվա համար: Անգամ մեր՝ եկող տարիների համար էլ մայրս գումարներ ուներ դրած: Բայց անհուսալին պարզվում է, բանկերն էին ու պետությունը, քանի որ այն, ինչ մայրս կտրել էր իր երիտասարդությունից, ինչ չէր հագել ու չէր կրել իր վրա, մնաց նրանց խոստումների ու փուլ եկած համակարգի տակ.
– Երկրաշարժն էին ասում, բայց ավելի մեծ երկրաշարժ հենց էդ էր: Հենց էդ:
Հիմա էլ մայրս ձիգ ու նպատակային է իր ծրագրերում: Եթե մայրս որոշում է մի բան, անպայման կատարում է: Ես զարմանում եմ նրա պլաններ կազմելու, իր բյուջեն ու տնտեսումները նախահաշվելու կարողության վրա: Մայրս, որ երբեք թիկունքին տղամարդու հուսալի սար չունեցավ, ինքը դարձավ իր հենարանը:
– Եղունգ ունես, գլուխդ քորի՛ր… Օրհնված Թագուհի տոտան ի՜նչ ճիշտ էր ասում…,- հիշում է միշտ:
Մայրս շատ է շոյվում, երբ իրեն հաճոյախոսում ենք: Միշտ է սիրել: Մանավանդ, երբ դպրոցի ծնողական ժողովներին էր գնում, երեկոյան՝ աշխատանքից հետո, մեր հսկիչ տեխզննման տակից անցնելով:
-Ըհը, այ էսպես լավ է արդեն, սիրուն ես: Մա՜մ, բայց աչքերդ էլ ներկի էլի՜…,-ասում էի ամեն անգամ, երբ հայելու առջև գերնորաձև լուծումներ էի գտնում՝ շարֆը վերարկուի վրա կապելով:
Էլ ետ ու առաջ, էլ դեպի ետ, էլ դեպի ուսերը: Մի փարթամ, փայլուն մորթի էր պակասում՝ իմ ուզած տեսքը ստանալու համար: Մեկ էլ՝ աչքերի ներկը: Շատ էի ուզում, որ մայրս ընկերուհուս մոր նման ուրվագծեր աչքերն ու կոպերին ստվերաներկ քսեր:
-Այ բալա, ինձ ի՞նչ կասեն…
-Ի՞նչ են ասելու, մա՜մ… Ի՞նչ են ասելու…
Մայրս էլ բան չէր ասում: Նա իր ետևից արդեն փակած էր լինում դուռը ու շտապում էր ժողովի: Որ վերադառնա՝ «մորթին էլ, աչքերին շուք տվող ներկն էլ, մեր օրագիրն էլ» կրծքին պահած:
Հիմա էլ մայրս քչով բավարարվող է: Ասում եմ.
– Վարչապետ ջան, դու էդ ո՞նց ես կարողանում առանց դրսի տրանսֆերտների, առանց արտաքին պարտքի, առանց պարտքի դիմաց գույք հանձնելու էդպես խաղաղ ապահովել բյուջեիդ կատարողականը:
Դիտմամբ եմ նորամուծ եզրույթներն ասում, իր ժամանակ էդպիսի բառեր չկային գործածության մեջ: Բայց անմիջապես որսում է միտքս, ժպտում.
– Տեղս չգիտեն, էլի:
– Քեզ նմաններին Հին Հունաստանում հրավիրում էին հանրային խորհրդաժողով, նստեցնում առաջին շարքերում:
Մայրս շարունակում է ժպտալ: Ճիշտ է, առաջվա պես թերթեր շատ չի կարդում (թե մեր տարած հներից ձեռքն ընկնում է), բայց հետևում է անցուդարձին, քաղաքական լուրերին, աշխարհի կացությանը:
-Մամ, Ֆեյսբուքը քեզ կորցրել է՝ իր շարքերում չունենալով:
Մայրս լսելով է տեղյակ սոցցանցերի մասին: Մեկ էլ, երբ քրոջս ու իմ դստրիկները իրենց նկարներն են ցույց տալիս իրեն: Ու հպարտանում է «իր» թոռների գեղեցկությամբ, խելքով, աննմանությամբ:
– Էս մեր ժամանա՞կ ինչու չէիր մեզ էդպես սիրուն բառեր շռայլում,- հասցնում եմ «արտահայտվել»,- իշխանություն ջան, լսի՛ր ստորին խավիդ արդար բողոքը:
– Ինչի՞, նորությո՞ւն էր, որ դուք էլ եք լավը,- ասում է,- համ էլ՝ թող ուրիշներն ասեն:
Մայրս առաջվա նման է. ոչ մի բառ, գովեստի կամ գնահատման ոչ մի խոսք:
– Ձեր ցավը տանեմ,- սա է մորս «կոմպլիմենտը» բոլոր ժամանակներում:
– Բայց մի բողոք էլ ունեմ իշխանությանը: Առավոտից իրիկուն մեր երեխաներին ասում ենք, թե ինչքան սիրուն ու լավն են, էլի քիչ է, էլի ուզում են, որ ամեն օր հաստատենք ու ամեն տնից դուրս գալուց առաջ պարտադիր կանգնում են մեր գնահատման առջև: Մենք ինչո՞ւ էսքան բավարարվող եղանք:
«Իշխանությունը» իր խստահայաց հոնքերի տակից փայլուն-փայլուն ժպտում է, ձայն չի հանում:
-Ձեռնտու չի լսելը,- ես ու քույրս կչկչում ենք:
Մայրս, որ երբեմն բողոքում է լսողությունից, միշտ էսպիսի հարցերի ժամանակ է լուռ մնում: Երբ ժպտում է անբառ, գիտենք, որ չի լսել: Եվ ուրախանո՜ւմ է, ուրախանում մեր ծիծաղի վրա:
-Լսիր, բայց լավ հարս կլինեիր, եթե մնայիր Թիֆլիսում։ Գրետին ի՜նչ հարսնություն կանեիր:
Մորս լսողությունը բացվում է.
-Էլ մի՜ ասեք:
-Տեսել եմ Գրետի նկարը սոցցանցում, նստած էր «գահին», ու երկու այտին աղջիկն ու մյուս եղբոր աղջիկը պաչիկ էին տպում,- վրա է բերում քույրս:
-Սատանան չասա՞ց՝ «ջա՜ն» բղավեիր, սիրտը տեղից դուրս ընկներ սարսափով․․․
-Ասեիր՝ պատրաստվիր, գալիս ենք պապի տունը ձեռիցդ առնենք,- ես ու քույրս կորչում ենք ծիծաղի մեջ:
– Պապի տո՞ւն է մնացել․ վաղուց ծախել են ու տեղափոխվել Ռուսաստան:
– Գոնե մեր կարծիքը հարցնեին, թե՞ դեռ վախենում են մեզնից:
Մայրս ժպտում է իր «չլսող» հայացքով: Միայն պարբերաբար ասում է.
– Ցանցառներս ընկել են իրար…
– Ինչ է, վատ կլինե՞ր։ Մի տեղից ժառանգություն ստանայինք՝ կինոների նման ու ապրեինք անհոգ՝ ըստ արդարի:
-Պատերդ էլ ոսկուց սարքեինք:
Շարունակում ենք հրճվել։ Ու մայրս միանում է մեզ.
-Հո Թրա՞մփը չեմ:
-Էդ Թրամփի՞ հետ երբ ես ծանոթացել, այ տատ,- դստրիկս է՝ «մասնագիտական» հետաքրքրվածությամբ:
-Հրավիրել էր իր տուն, Էլեն ջան, ես էլ չմերժեցի:
Մորս հումորը, մեզ տեսնելիս, բացվում է չտեսնված արագությամբ.
-Բա ասում էիք՝ ոսկու մոդան անցե՜լ է: Տեսա՞ք՝ մարդը Նյու Յորքի պես քաղաքում ոնց է իր բոլոր պատերը ոսկուց սարքել։
– Ոսկին միշտ էլ մոդայիկ է, տատ ջան: Էնպես որ, հանիր պահածներդ, ցույց տուր։
– Իմ պահած ոսկիները իմ դիմաց նստած են,- ասում է մայրս ու գրկում թոռներին՝ թևատարած…
Դիմացի այգուց ձայները արևի լույսի պես են թափանցում մորս տուն: Անձրևների ժամանակ, երբ երկինքը հորդառատ կաթիլներով դատարկում է սիրտը՝ թափվելով մոտակա Մայմեխից, մորս տանը խաղաղություն է տիրում: Այգում լռությունը խառնվում է շենքերի շշուկներին, որոնք արթնանալով անցյալից՝ թրջում են պատերն ու հանդարտվում փոքրիկ, զմրուխտե թաշկինակներով:
Մեծ անձրևները գալիս են անդադար: Երբեմն ընդհատվելով, երբ արևն ու քամին քնաթաթախ պահմտոցի են սկսում: Եթե ուշադիր նայես երկնքին, կտեսնես Վանաձորի արտացոլանքը: Մի քանի երկար փողոց՝ զուգահեռ դասավորված, ու նրանց շուրջբոլորը ձգվող մանրիկ զառիթափեր: Մի փոքրիկ քաղաք՝ իր Դիմաց ձգվող երկար, քայքայվող ճամփաներով: Ու այդ բոլորի վրա՝ հետքեր, հետքեր, հետքեր… Ուզում ես գտնել նոր մի բան՝ մի նոր շենք, մի նոր պուրակ, մի նոր համալսարան կամ կինոթատրոն, որևէ նորույթ, որից հետքի ու հետևանքի տխրություն չգա: Բայց աչքերդ քեզ չեն գոհացնում:
Ու թե տեսնում էլ ես, այդ նորն անգամ տխրեցնում է: Հետքեր են դարձյալ: Նմանակման դրոշմներ փողոցներին՝ բնորոշ, միգուցե, փոքր քաղաքներին: Ասես սպիտակ գուլպաներով կոշիկներ՝ անցյալ դարում՝ մոդայից ետ չմնացած կոկետուհիների հագին:
Երկինքը, ինչպես միշտ, ազնիվ է մեզ հետ: Երկինքը մեզ վերադարձնում է իրեն ուղարկված մեր հայացքները, մեր աչքերն ու մեր մտքերը: Վանաձորում անձրևները միշտ տխուր են: Գո՞ւցե նրանից է, որ ես ամեն անգամ փնտրում եմ այն, ինչ տեսել եմ իմ մանկության տարիներին ու չեմ գտնում այն, ինչ կուզենայի տեսնել հիմա:
Ինչ անուն էլ տաս՝ կարոտախտ, թե իրատեսություն: Կամ՝ իրականություն: Նույնն է, երկինքը փռում է իրական պատկերը՝ բոլորիս, բոլորիս հայացքների առջև:
Ամեն անգամ մորս տուն գնալիս, երբ անցնում եմ այգու կողքով, ու լռությունը զնգոցով բերում է այգու դատարկությունը, ես մտովի նկարում եմ այն երկար, գնացքանման շենքը, որի շչակի հեռավոր սուլոցը դեռ շշուկներ է լցնում զբոսուղու վրա: Որքան մարդիկ են՝ ծանոթ ու անծանոթ, որքան դեպքեր՝ հայտնի ու անհայտ, որքան անձրևներ՝ մեծ ու փոքր, որ եկել-անցել են այդտեղով՝ իրենցից ինչ-որ բան թողնելով ու տանելով: Հեռանալով այլ վայր, այլ երկիր՝ հեռանալով ընդմիշտ ու արտագաղթի ճամփաներով:
Էներգիան, շունչը, ոչինչ չի կորչում բնության մեջ, չի անհետանում, չի չքանում. փոխակերպվում է մի տեսակից մյուսի:
Փախուստները նույնպես էներգիա են թողնում: Դատարկության ու խժռանքի ուտիճների նման, որ ծայրից ծայր կարող են ամայացնել:
Դիմադրության ու առճակատման էներգիաներ, որոնց հանդիպակաց բախումներից կարող են փոթորիկներ առաջանալ ու քշել տանել հանդիպած ամեն ինչ: Ինչպես երկրաշարժի ցնցումները՝ ընդերքի հոգեվարքից առաջ:
Ու, վերջապես, կյանքի ու ապրելու էներգիաներ, որոնց ուրախությունից տիեզերքը կթրթռա, ու այգիները հարություն կառնեն՝ բուրելով ու նվիրելով հազարավոր ծաղիկներ:Իմ աչքի առջև մորս օրինակն է, որի կյանքը ամենից հաջողված ու տպավորիչ կինոնկարը եղավ ինձ համար՝ բոլոր ֆիլմերից առավել ու ավելի:
Ես տեսել եմ մորս փախուստը, երբ մենք Թիֆլիսից հեռացանք՝ մեր ետևից չունենալով գոնե մեկ թափահարվող թաշկինակ: Հեռացանք ո՛չ օտարից, ո՛չ անապատից, ո՛չ ահից: Հեռացանք հարազատից:
Ես տեսել եմ մորս դիմադրությունը, երբ մենք մեր տան նկուղը օտարից պահելու ու ազատելու ճիգեր էինք բանեցնում: Սակայն, ի վերջո, բնությունը ուժով խլեց այն մեզնից: Ասես հասկացնելով, որ այդքան թույնի ու անհանդուրժողության օջախի վրա ապրել չարժե:
Ու, վերջապես, ես տեսնում եմ մորս հիմա:
Մայրս, որ տխրելու բոլոր առիթներից նախընտրում է ուրախանալու առիթը ու ժպտում է թթենու պես փայլուն, երբ «իր ոսկիներին» տեսնում է կողքին:
Ես տեսնում եմ երեք տարբեր մարդ, երեք տարբեր կին իմ առջև: Ու բոլորը՝ մայրս…
Երբ կանգնում եմ մորս՝ մեր լուսանկարների գրադարակի առջև ու հերթով ժպտում, ժպտում եմ բոլորին, մայրս շարունակում է ինչ-որ գործ անել խոհանոցում: Ես այնպես ուզում եմ, որ մայրս նստի կողքիս, գլուխս դնեմ ծնկներին, ինչպես երեխա ժամանակ, ու խոսեմ, խոսենք անձայն՝ նրա շոյանքի տակ: Անձայն հիշենք մարդկանց, բոլորին, ովքեր ապրում են մեր մեջ: Ու որոնց դեռ տեսնում եմ իմ երազներում:
Ինչքա՜ն մարդիկ են կյանքում հանդիպում մեր ճանապարհին: Նրանց մի մասին մենք չենք էլ հասցնում ճանաչել, ու նրանք հեռանում են: Ոմանց ճանաչում ենք, բայց երանի ենք տալիս, որ չճանաչեինք: Ոմանք դեռ ապրելով՝ արդեն չկան մեզ համար: Իսկ կան, որ չենք տեսել, բայց նրանք ապրում են:
Ապրում են մեր մեջ, մեզանով, երկնքում, հավերժ: Ու միգուցե ավելի իմաստավոր, քան… իրենց բացակայությունը: Ավելի, քան, գուցե, իրենց ֆիզիկական ներկայությունը կարող էր լինել:
Ովքե՞ր էին նրանցից ավելի ներկա կամ բացակա, ավելի լավը կամ ավելի վատը. կարելի՞ է դա որոշել և կամ՝ ինչպե՞ս:
Բայց անկախ մեր կյանքում ունեցած դերից ու դերակատարումից, նրանք բոլորն ուսուցիչ են դառնում մեզ համար: Նվեր՝ երկնքից: Քանզի բոլորը, բոլորը կոչված էին ինչ-որ բան փոխելու մեր կյանքում ու դրանով սովորեցնում էին մեզ, սովորեցնում էին ԱՊՐԵԼ:
Ատելություն և ուրացում, արտագաղթ ու փախուստ, պատերազմ. մի՞թե դրանք են հավասարակշռության նժարները նվիրումի, երախտագիտության, երազանքի ու նպատակասլացության: Բնությունը երբեք հավասարման նշան չի դնում․ մենք ենք ընտրում, թե որ նժարի կողմը թեքվենք:
Մայրս խոհանոցից ձայն է տալիս.
-Գալի՜ս եմ, եկա…
Ես մեկնվում եմ մորս՝ հորանցս տան բազմոցին՝ ձեռքս ամսագրերին, որտեղ առողջապահական նորություններ եմ գտնում, անգամ՝ կարդում: Աչքի տակից նայելով ծերուկ Հոլցին, որի վրա Ռոկոկո ծաղիկն արդեն հավասար գույն է ստացել արևից: Ու թևերս բացելով ծույլ հոգոցով, ինչպես երեխա ժամանակ, կանչում եմ.
– Մա՜մ, դե արի:
– Գալիս եմ: Բայց արի էս ձեթը լցրու բաժակի մեջ, տանեմ դիմացի սրճարանում աշխատող տղաներին տամ, խնդրեմ՝ կարուսելը յուղեն:
– Ի՞նչ կարուսել, մամ:
– Այգու կարուսելը, այ բալա: Էս ճռռոցը, որ լսվում է, էդ կարուսելից է: Մեղք են նստող էրեխեքը, մեր գլուխն էլ՝ իրենց հետ:
Մինչ ես գնում եմ ձեռքերս լվանալու ու հայելու մեջ հարդարում եմ «ճանապարհից եկած» դեմքս, մայրս «մի վայրկյանով» արդեն դուրս է եկել:
Գնացել է այգին՝ կարուսելն ու էրեխեքին փրկելու…
Ես պատուհանից նայում եմ նրա ետևից. մայրս՝ բոլոր ժամանակների իմ հերոսուհին: Որը միշտ գործող հերոս է անկախ իր տարիքից: Ես այնպես ուզում եմ, որ այս տեսարանը ընդմիշտ մնա ինձ հետ: Մորս տեսնելիս այնպես հավատում եմ հավերժությանը… Անձրև չկա: Արև է բացվել: Երկնքի ոսկիներն առաջվա պես փայլում են, ու ես կկոցելով փակել եմ աչքերս նրանց դիմաց: Պարտադիր չէ՝ բացեմ աչքերս, որ տեսնեմ մորս մանրիկ օրորը մայթին, նրա ճոճվող ուսերը քամու թիկնոցի մեջ՝ էլ ավելի փոքրացող, բայց չընկրկող: Տեսնում եմ նրա յուրաքանչյուր շարժումը, յուրաքանչյուր թրթիռը արյան, բջջի ամեն հոգնած մարումը ցավող ու լռող մարմնի ծալքերի մեջ: Չեմ էլ ուզում բացել աչքերս: Ես տեսնում եմ նրան, ինչպես իմ սրտի զարկերն եմ տեսնում, իմ արյան խլիրտը նրա աչքերի մեջ նայելիս: Երազելով երազում եմ, որ մայրս հավերժ ապրի այս այգու կողքին, այգու ծաղկի ու արևի նման կենդանություն տա ամեն կորչող կարուսելի, ամեն մանկան երազանքի, ամեն մեռնող օրվա: Որ մորս աչքի առաջ ծառերին բողբոջի պես մանուկներ ծաղկեն տարվա բոլոր եղանակներին, ու մայրս շարունակի հոգալ, խնկի պես սփռվել նրանց երազանքներին ընդառաջ: Ինչպես հորիցս հետո… կենդանություն տվեց, ապրեցրեց մեզ, իր հետ, իրենից էլ ավելի: Հաղթե՞լ էր սա, թե՞ հաշտություն ճակատագրի հետ: Ու եթե նրա կյանքը հերոսացման դաս էլ չէ, ապա ո՞րն է հերոսացումը: Եվ արդյո՞ք հարկավոր է հերոսանալ: Չէ՞ որ շատ դեպքերում մենք հաղթած ենք, եթե արդեն հրաժարվել ենք հանձնվել: Ուրեմն՝ ի՞նչ մանրուքներ կարող են այլևս խռովել ինձ, իմ փափուկ ներկան, որի արցունքները սրբելու համար մորս տուն եմ հասնում: Մորս հետ չեմ կարողանում խոսել օրվա ու սիրտ կրծող տարատեսակ կծիկներից. ոչ թե, որ չի լսի, ոչ թե, որ խնայում եմ, այլ որ անիմաստ է դառնում: Չգիտեմ՝ ի՞նչ հասկացավ ու ի՞նչ զգաց մայրս իր ջահել տարիներից: Ու ի՞նչ խորհուրդներ կարող է տալ ինձ իմ անաղմուկ տարիք առնող օրերի կնոջական թեթև սեթևեթանքով ներկված քամիներին: Այս հարցերը հաճախ ինձ հենց պատասխան են թվում:
Մայրս ծերանում է: Մայրս ծերանում է: Մայրս ծերանում է: Ես ուզում եմ բռնել նրա փախչող տարիների փեշից ու ամուր սեղմել ափիս մեջ: Դրանք ձիգ մնալու, մաքուր մնալու մանկության խշխշոցով իմ քղանցքներն են՝ կյանքի հետ խաղում գետնին չքսվելու համար:
Թեթև եմ, թեթևացած, թողած դռան ետևում մեծ ու փոքր լացերս: Այն թիթեռի նման՝ մանկության բակի: Ես անկշիռ եմ դառնում ու բարձրանում եմ վեր, երբ մայրս բացում է դուռը:
Գիտեմ, որ մի օր այդ օրը չի գալու, բայց գիտեմ, որ միշտ նրան հանդիպելու եմ…